Photo by Kremlin.ru, CC BY 4.0
Του Ιπποκράτη Δασκαλάκη*
«Μαύρη Παρασκευή» στις αμερικανορωσικές σχέσεις χαρακτηρίζεται από σημαντική μερίδα των διεθνών ΜΜΕ η 7η Οκτωβρίου. Συχνή και η αναφορά σε έναν επικείμενο ή ήδη εν εξελίξει νέο «ψυχρό πόλεμο». Αναλυτές εκτιμούν ότι οι διμερείς σχέσεις Ουάσινγκτον και Μόσχας έχουν βρεθεί στο χειρότερο επίπεδο των τελευταίων ετών, διαφωνώντας απλά για τη χρονική αφετηρία έναρξης της σύγκρισης (1979, 1985, 2008, 2014).
Ενδείξεις της χειροτέρευσης των σχέσεων ήσαν ορατές το τελευταίο διάστημα. Η προσάρτηση της Κριμαίας και τα γεγονότα στην Ανατολική Ουκρανία όξυναν τις σχέσεις Δύσεως - Ρωσίας και οι επιβληθείσες στη Μόσχα οικονομικές κυρώσεις (και τα αντίστοιχα αντίποινα) επέτειναν τις διαφορές και τριβές. Η συνεργασία όμως σε θέματα ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένων και των συμφωνιών για τα πυρηνικά όπλα, συνεχίστηκε με πολλαπλά προβλήματα και αποδεκτές μέχρι ενός σημείου διαφοροποιήσεις ή προσπάθειες μεγιστοποίησης των κερδών. Η κατάρρευση όμως και της δεύτερης αμερικανορωσικής προσπάθειας εγκαθίδρυσης μιας εκεχειρίας στη Συρία συμπαρέσυρε και τις σχέσεις των δύο χωρών. Διαρκής πλέον η ανταλλαγή όχι μόνο αλληλοκατηγοριών, αλλά και αυστηρών προειδοποιήσεων, καθώς και η ενδυνάμωση φωνών στο εσωτερικό που επιζητούν τη λήψη πιο δυναμικών μέτρων.
Τριβές και εντάσεις
Οι εξελίξεις αυτές συνοδεύονται (όπως πάντα στο διεθνές άναρχο επίπεδο) και από τις αντίστοιχες επιδείξεις στρατιωτικών ικανοτήτων και κυρίως βούλησης. Ρωσικά πυραυλικά συστήματα αναπτύσσονται σε προωθημένες περιοχές, ασκήσεις προαναγγέλλονται και παρενοχλήσεις και παραβάσεις στρατιωτικών αεροσκαφών και ναυτικών μονάδων σημειώνονται. Θέματα τριβών και εντάσεων (αντιπυραυλική ασπίδα, ανάπτυξη δυνάμεων του ΝΑΤΟ, αλλά και ρωσικών σε ευαίσθητες περιοχές) επαναφέρονται μετά επιτάσεως με έντονες ανακοινώσεις. Για πρώτη όμως φορά, την επικαλούμενη «μαύρη Παρασκευή» η Ρωσία προχώρησε στη μονομερή διακοπή συμμετοχής στη συμφωνία «ουδετεροποίησης» πυρηνικών υλικών που δύνανται να χρησιμοποιηθούν για κατασκευή νέων πυρηνικών όπλων. Ψύχραιμοι αναλυτές θεωρούν ως συμβολική τη χειρονομία και άνευ πρακτικών συνεπειών στην ισορροπία δυνάμεων, ενώ άλλοι προειδοποιούν για μια σημαντική κίνηση με απρόβλεπτες συνέπειες για τον πυρηνικό ανταγωνισμό. Η αμερικανική απάντηση ήρθε αυθημερόν με την ανακοίνωση της διακοπής των προσπαθειών ειρήνευσης στο μέτωπο της Συρίας.
Όλα αυτά μόλις έξι μήνες από την πανηγυρική επανέναρξη, στις 20 Απριλίου, και μετά από διετή διακοπή των περιοδικών συναντήσεων του NATO-Russia Council (NRC) στην έδρα του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες και σχεδόν ένα μήνα μετά τη δεύτερη αμερικανορωσική συμφωνία εκεχειρίας στη Συρία.
Φυσιολογικά τα ερωτήματα αφενός των αιτίων των συνεχών παλινδρομήσεων και αφετέρου της μελλοντικής εξέλιξης των σχέσεων Δύσεως - Ρωσίας. Αναντίρρητα, η διακοπή των επαφών μεταξύ δύο ισχυρών πλευρών, με πλήθος προβλημάτων και αντικρουόμενους στόχους, συνήθως επιτείνει την αμοιβαία καχυποψία και συντελεί στην επικράτηση ψυχροπολεμικών εντάσεων και διαθέσεων σε αμφότερους.
Τι έχει αλλάξει από τον Ψυχρό Πόλεμο
Ανησυχητική σήμερα και η επαναφορά της ανάμνησης του «ψυχρού πολέμου» με αρκετές όμως διαφοροποιήσεις. Η παλαιότερη ύπαρξη των δύο σταθερών, αλλά άκρως ανταγωνιστικών συνασπισμών έχει αντικατασταθεί με μια κατάσταση μεγαλύτερης ρευστότητας και περισσοτέρων διεθνών δρώντων. Ο ένας μάλιστα εκ των δύο βασικών μονομάχων είναι καταφανώς ασθενέστερος από τον άλλο, σε αρκετούς τομείς, γεγονός που δεν είναι απαραίτητα καθησυχαστικό, καθώς επηρεαζόμενος από διλήμματα ανασφάλειας καθίσταται ανασφαλής, απρόβλεπτος και επιθετικός. Τουλάχιστον δεν υπάρχουν σήμερα οι βαθιές ιδεολογικές διαφορές που επέβαλαν την πλήρη επικράτηση επί του αντιπάλου χάρη μιας επαναστατικής ιδεολογίας. Συγχρόνως υπάρχουν αρκετοί δίαυλοι επικοινωνιών, άμεσοι και έμμεσοι σε πολλαπλά επίπεδα (πολιτικά, διπλωματικά, οικονομικά, στρατιωτικά), που εκτιμάται ότι έχουν την ικανότητα αντιμετώπισης μιας ενδεχόμενης άστοχης ενέργειας.
Οι ελιγμοί της Μόσχας, ενόψει των αμερικανικών εκλογών
Προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι η ρωσική ηγεσία, εκμεταλλευόμενη τη συνήθη αμερικανική προεκλογική αδράνεια (αλλά και επιλογές του Προέδρου Barack Obama), ενσυνείδητα και με πλήρη επίγνωση, ανέλαβε ένα λελογισμένο ρίσκο συσσώρευσης πολλαπλών διεθνών προβλημάτων, ευελπιστώντας σε μια συνολική (εκ του μηδενός) διαπραγμάτευση με τη νέα προεδρία.
Καίτοι ευρύτατα γνωστός ο πολιτικός αυτός ελιγμός επαναλαμβάνεται διαχρονικά, ευνοώντας όχι απαραίτητα αυτόν που έχει περίσσευμα ισχύος, αλλά αυτόν που χειρίζεται πιο επιδέξια τα «χαρτιά» του και αναλαμβάνει το μεγαλύτερο ρίσκο. Μάλλον ο πρόεδρος Putin εξ ιδιοσυγκρασίας, εκπαίδευσης και εμπειρίας υπερτερεί σε αυτόν τον τομέα και επιπλέον λόγω της δομής του καθεστώτος διαθέτει μεγαλύτερα περιθώρια ελιγμών και υποχωρήσεων (βλέπε πρόσφατη ρωσοτουρκική κρίση). Η στρατηγική αυτή (αποκαλούμενη και στρατηγική του «σαλαμιού») έχει επιφέρει, επί του παρόντος, οφέλη στη Μόσχα, γεγονός που ενισχύει και την αυτοπεποίθηση και προκλητικότητα της.
Αντί επιλόγου
Καταλήγοντας, η εκτίμηση μου είναι αισιόδοξη για το μέλλον του κόσμου, όχι όμως για τα αθώα θύματα της συριακής κρίσεως, που θα συνεχίσουν να αυξάνονται, καθώς όλοι οι εμπόλεμοι θα εντείνουν τις προσπάθειες τους για απόκτηση «κερδών» που θα ενισχύσουν τη διαπραγματευτική τους θέση. Ανάλογα δυσοίωνη και η πρόβλεψη για την Ουκρανία, με τις χαμηλής έντασης προστριβές να συνεχίζονται. Συγχρόνως, θα συνεχίσουμε να βιώνουμε τον πληροφοριακό πόλεμο αμφοτέρων των πλευρών, ενώ θα συνεχιστούν οι δοκιμές εκατέρωθεν των κυβερνοεπιθέσεων. Και όλη αυτή η αντιπαράθεση, σε μια εποχή όπου οι κορυφαίοι αναλυτές, σε ανατολή και δύση, επισείουν τον κίνδυνο της αθόρυβης γιγάντωσης της κινεζικής ισχύος, που αργά ή γρήγορα θα αποκτήσει τις αναγκαίες στρατιωτικές ικανότητες, αλλά και πρόθεση εφαρμογής (νομοτελειακή εξέλιξη).
Στο δικό μας τον χώρο, της ευρύτερης ανατολικής Μεσογείου, και υπό το πρίσμα της χρονίζουσας ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης, δεν χωρούν εφησυχασμοί και η αρχή της «αυτοβοήθειας» (βασιζόμαστε κυρίως στις δυνάμεις μας) είναι αυτονόητη. Παλαιότερα ήταν γνωστή η ρήση ότι η ισχυρή Ρωσία καθιστά την Τουρκία προνομιακή εταίρο της Δύσεως ως το ισχυρό ανάχωμα στην πρώτη. Το αξίωμα δεν έχει χάσει την αξία του, απλά η Τουρκία με την αλαζονική συμπεριφορά της έχει αρχίσει να προκαλεί ανησυχίες για τη φερεγγυότητα και προσανατολισμούς της. Από την άλλη μεριά, η Μόσχα, παρά τις ριζικές διαφοροποιήσεις με την Άγκυρα, φαίνεται έτοιμη να εκμεταλλευθεί κάθε ευκαιρία για να προκαλέσει ρωγμές στο δυτικό στρατόπεδο, άρα μια ήδη υφιστάμενη ελληνοτουρκική διαφορά πάντοτε θα είναι θελκτική σε εκμετάλλευση. Σε αυτό το ρευστό περιβάλλον πρέπει να αποφύγουμε κάθε είδους συναισθηματισμούς και εξάρσεις και να πορευθούμε με μόνο γνώμονα την κατανόηση του διεθνούς περιβάλλοντος, τις αρχές του ρεαλισμού και τα εθνικά μας συμφέροντα.
* Ο κ. Ιπποκράτης Δασκαλάκης είναι Υποστράτηγος (εα).
- Πτυχιούχος τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου
- Μεταπτυχιακό στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
- Διευθυντής Μελετών του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ)
- Συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ)
- Διαλέκτης στη Σχολή Εθνικής Αμύνης (ΣΕΘΑ)
- [email protected]
