(Φωτ.: Για την ελληνική πλευρά ο εύλογος φόβος και κίνδυνος είναι η νατοϊκή παρουσία να έχει ως αποτέλεσμα τη νομιμοποίηση των τουρκικών θέσεων στο Αιγαίο. Αν και πολλές και πολλούς μπορεί να τους ξαφνιάσει, η ίδια ανησυχία υπάρχει και από την άλλη πλευρά, δηλαδή ότι η νατοϊκή επιχείρηση μπορεί να απονευρώσει τις πάγιες τουρκικές θέσεις οι οποίες διαχρονικά επιδιώκουν να θέτουν ζητήματα ελληνικής κυριαρχίας υπό αμφισβήτηση.)
Του Κώστα Υφαντή*
Η παρουσία του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο είναι γεγονός. Κάτι το οποίο υπό φυσιολογικές συνθήκες θα χρειαζόταν εβδομάδες ή και μήνες λεπτομερούς διαπραγμάτευσης, υλοποιήθηκε σε περίπου δέκα ημέρες από τη στιγμή που η Γερμανία έριξε την ιδέα στο τραπέζι της προσφυγικής κρίσης.
Σοβαρές επιφυλάξεις και στις δύο πλευρές του Αιγαίου
Για την ελληνική πλευρά ο εύλογος φόβος και κίνδυνος είναι η νατοϊκή παρουσία να έχει ως αποτέλεσμα τη νομιμοποίηση των τουρκικών θέσεων στο Αιγαίο. Αν και πολλές και πολλούς μπορεί να τους ξαφνιάσει, η ίδια ανησυχία υπάρχει και από την άλλη πλευρά, δηλαδή ότι η νατοϊκή επιχείρηση μπορεί να απονευρώσει τις πάγιες τουρκικές θέσεις οι οποίες διαχρονικά επιδιώκουν να θέτουν ζητήματα ελληνικής κυριαρχίας υπό αμφισβήτηση. Την ίδια στιγμή και οι δύο πλευρές, ενδομύχως, θεωρούν ότι αν καταφέρουν να ελέγξουν πολιτικά και διπλωματικά έστω μέρος της διαπραγμάτευσης, μπορεί και να κερδίσουν πόντους σε διμερές πλαίσιο. Μοιάζει αντιφατικό, αλλά δεν είναι.
Καμία εναλλακτική και παντελής απουσία στρατηγικής στην Αθήνα
Όταν στις 8 Φεβρουαρίου η Γερμανίδα Καγκελάριος, Angela Merkel, πρότεινε πρώτα στον Τούρκο πρωθυπουργό, Ahmet Davutoglu, και αμέσως μετά στον Έλληνα πρωθυπουργό, Αλέξη Τσίπρα, την ενεργοποίηση του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο, οι πιθανότητες απόρριψης ήταν μηδενικές. Το μέγεθος και η ένταση του προβλήματος είναι τόσο μεγάλη ώστε μια ενδεχόμενη άρνηση όχι μόνο δεν θα μπορούσε να δικαιολογηθεί πολιτικά, αλλά μάλλον θα προκαλούσε μείζονα διεθνή διπλωματική κατακραυγή.
Η σειρά των επαφών έχει τη σημασία της! Έπρεπε να ληφθεί άμεσα η πολιτική απόφαση στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο και κατόπιν να συζητηθούν σε επίπεδο Στρατιωτικής Επιτροπής και SHAPE οι λεπτομέρειες της αποστολής. Με σχεδόν δεδομένη τη θετική αντίδραση της Άγκυρας, η Αθήνα και ο πρωθυπουργός βρέθηκαν με την πλάτη στον τοίχο. Τα περιθώρια ελιγμών ήταν σχεδόν ανύπαρκτα. Για μία ακόμη φορά βρεθήκαμε να συναινούμε, γιατί η εναλλακτική απλώς δεν υπήρχε. Για μία ακόμη φορά η πολιτική ηγεσία της χώρας απέτυχε να προβλέψει κάτι που προφανώς υπήρχε ως ενδεχόμενο. Όταν συνεχώς –και σωστά– διακηρύττουμε ότι η κρίση είναι ευρωπαϊκό και διεθνές ζήτημα, η ιδέα για τη με κάποιο τρόπο εμπλοκή του πλέον σημαντικού αμυντικού εργαλείου της Δύσης αργά ή γρήγορα θα έπεφτε στο τραπέζι από κάποια πλευρά. Η παντελής απουσία στρατηγικής ενόρασης και σχεδιασμού είναι για μια ακόμη φορά τόσο επώδυνη.
Τι να περιμένουμε;
Οι παραπάνω διαπιστώσεις δεν σημαίνουν ότι η νατοϊκή παρουσία και επιχείρηση στο Αιγαίο είναι αυτομάτως αρνητική για τα ελληνικά συμφέροντα. Με δεδομένες (;) τις λεπτομέρειες της αποστολής και τα επιχειρησιακά όρια που φαίνεται να έχουν τεθεί, είναι πιθανόν η Τουρκία να προσπαθήσει επιτέλους να ελέγξει τις προσφυγικές ροές και να αποδεχθεί σε κάποιο βαθμό επαναπροωθήσεις. Μπορεί να προσπαθήσει να δημιουργήσει νέα πολιτικά «τετελεσμένα» στο Αιγαίο; Προφανώς, αν και το πολιτικό κόστος δεν θα είναι αμελητέο. Το πιθανότερο είναι ότι η πάγια συμπεριφορά της στο Αιγαίο θα οξυνθεί μέχρι του σημείου, όμως, που δεν θα θέτει σε πολιτικό κίνδυνο τη νατοϊκή αποστολή. Οι αναφορές για αύξηση των παραβάσεων και παραβιάσεων από τουρκικά μαχητικά, σε συνδυασμό με την ολική επαναφορά του πολιτικά απαράδεκτου επιχειρήματος περί αποστρατικοποίησης των ελληνικών νησιών, είναι ενδεικτικό της αμηχανίας της άλλης πλευράς. Η αξιοπιστία της Τουρκίας και η εξωτερική της πολιτική είναι προς το παρόν θαμμένη στα ερείπια του συριακού εμφυλίου. Ο ιδεολογικός εγκλωβισμός του Προέδρου, Recep Tayyip Erdogan, και η άρνησή του να αποδεχθεί την πραγματικότητα στη Συρία καθιστούν κάθε πρόβλεψη για τη συμπεριφορά της Τουρκίας πολύ δύσκολη.
Η Αθήνα πρέπει να είναι προετοιμασμένη για κάθε ενδεχόμενο. Πρέπει πάνω από όλα να μην βρεθεί απομονωμένη από φίλους και εταίρους. Πρέπει, με λίγα λόγια, να ανακτήσει σημαντικό κεφάλαιο αξιοπιστίας στη διαχείριση της κρίσης. Η πιθανότητα μιας νατοϊκής αποστολής στο Αιγαίο μάλλον δεν είχε περάσει από το μυαλό της πολιτικής μας ηγεσίας. Όμως, το ΝΑΤΟ είναι εδώ! Έχουμε τη στρατηγική ευφυΐα να σχεδιάσουμε και να απαιτήσουμε ως επισπεύδοντες την ενίσχυση αυτής της αποστολής αν χρειαστεί; Αν η νατοϊκή επιχείρηση δεν φέρει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, θα τεθεί ως ζήτημα η προσαρμογή της. Αν αποδειχθεί επιτυχημένη, το ίδιο. Αν δεν είμαστε έτοιμοι, τότε θα αναγκαστούμε είτε να δεχθούμε ρυθμίσεις που δεν πρέπει, είτε να απομονωθούμε πολιτικά ασκώντας βέτο. Υπάρχει κανείς που να μην πιστεύει ότι η Άγκυρα ήδη ετοιμάζεται;
Και κάτι τελευταίο: Η Τουρκία όντως θα ήθελε το ΝΑΤΟ στη Συρία για να αντιμετωπίσει τη ρωσική πρόκληση. Πολύ δύσκολα θα συμβεί κάτι τέτοιο. Δεν είναι απίθανο, όμως, να συμβεί μετά από αμερικανορωσική συμφωνία, όταν και θα έχουν διαμορφωθεί οι βασικές αρχές της επόμενης ημέρας. Υπάρχει προηγούμενο;
* Ο κ. Κώστας Υφαντής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και Επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Kadir Has στην Κωνσταντινούπολη.
