Του Ιωάννη-Σωτηρίου Ιωάννου*
Η τακτική σέντρα του παλαίμαχου της Κασίμπασα
Η προκήρυξη πρόωρων εκλογών στη Τουρκία, για τις 24 Ιουνίου, έρχεται σε μια πολύ ενδιαφέρουσα συγκυρία για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, το Κυπριακό και τις κινήσεις της Άγκυρας στο θέατρο του συριακού πολέμου. Ήταν μια κίνηση, εκ μέρους του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, που αιφνιδίασε (σ.σ. ωστόσο επιστήμονες με ειδίκευση στην Τουρκία όπως ο Δρ. Ζήνων Τζιάρρας στη Κύπρο είχαν γράψει εκτενώς για το σενάριο εντός του καλοκαιριού).
Ωστόσο τόσο ο τακτικός της χαρακτήρας όσο και το γεγονός πως μια αξιόπιστη αντιπολιτευτική υποψηφιότητα στη Τουρκία λάμπει δια της… απουσίας της καταδεικνύουν πως ο Ερντογάν γνωρίζει, μετά από μια δεκαπενταετία, πολύ καλά το παιχνίδι της εκλογικής αναμέτρησης και πετυχαίνει το εξής απλό κι ορθολογιστικό: Αφαιρεί από τους εν δυνάμει αντιπάλους του, στη κούρσα αυτή των εκλογών που θα αλλάξουν άρδην το πολιτικό σύστημα της Τουρκίας όπως το γνωρίσαμε, το περιθώριο οργάνωσης. Με μια μίνι προεκλογική εκστρατεία λοιπόν, μόλις 63 ημερών, η Τουρκία εκλέγει Πρόεδρο, καταργεί τον θεσμικό ρόλο του πρωθυπουργού και μεταβαίνει σε μια ενδιαφέρουσα περίοδο «α λα τούρκα» προεδρίας (απευθείας ανάθεση υπουργών, έκδοση προεδρικών διαταγμάτων με νομική ισχύ, επιλογή των 12 από τους 15 δικαστές του Συνταγματικού Δικαστηρίου κοκ). Σε μια πρώτη απόπειρα συνοπτικής αποτίμησης των λόγων που μετέφεραν τις εκλογές τον προσεχή Ιούνιο αντί του Νοεμβρίου του 2019, αλλά και των συνεπειών αυτής της προεκλογικής εκστρατείας-εξπρές για Ελλάδα και Κύπρο θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τα κάτωθι:
α. Οι αναταράξεις στην οικονομία. Η αύξηση του πληθωρισμού, η εγγενής αγωνία εντός της τουρκικής κοινής γνώμης (που έχει ταυτίσει το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης με το… δεύτερο) για το μέλλον της οικονομίας, η κατρακύλα της τουρκικής λίρας και η ανεργία αποτελούν στοιχεία που παρακολουθώντας κανείς τις δημοσκοπήσεις στο εσωτερικό της χώρας, απασχολούν τον μέσο Τούρκο περισσότερο από την επιρροή των ξένων χωρών, το Κουρδικό και τα τεκταινόμενα της Συρίας.
β. Το timing στο Συριακό. Η Τουρκία είχε μια επιτυχημένη στρατιωτική επιχείρηση στο Αφρίν και στο ρευστό και κατακερματισμένο συριακό θέατρο άλλαξε άρδην τον επιχειρησιακό και πολιτικό χάρτη ολόκληρου του υποσυστήματος της ΒΔ Συρίας. Μια αλλαγή ισορροπιών εντός των επόμενων μηνών με φόντο τις εξελίξεις στο Ίντλιμπ (όπου τα proxies της Τουρκίας είχαν θεαματικά αποτελέσματα κι εναντίον της αλ Κάιντα περιορίζοντάς την αισθητά) θα περιέπλεκε τα πράγματα για την συριακή στρατηγική του Ερντογάν, τις στρατηγικές επιδιώξεις του στη συνολική πολιτική διευθέτηση του Συριακού στο μέλλον και στην, εσχάτως, ρωσική του στροφή.
γ. Η πρακτική και «εύκολη» εξουδετέρωση της Μεράλ Ακσενέρ του Iyi Party («Καλό Κόμμα»). Η Ακσενέρ, πρώην υπουργός Εσωτερικών, που αποχώρησε από το υπερεθνικιστικό MHP (Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης) του… “brother in arms” του Ερντογάν, Ντεβλέτ Μπαχτσελί. H Ακσενέρ τις επόμενες ημέρες θα πρέπει να μπει στη διαδικασία συλλογής 100.000 υπογραφών προκειμένου να νομιμοποιήσει την υποψηφιότητά της και να βρει μια φόρμουλα σύμπλευσης με το CHP και το Saadet («Κόμμα Ευδαιμονίας») μιας και το Iyi, στο timing της προκήρυξης εξουδετερώνεται πριν μπει στη μάχη. Η Ακσενέρ πάντως θα έχει, ας μας επιτραπεί μια μικρή πρόβλεψη, πρόβλημα στο να συγκεντρώσει ποσοστό που να απειλήσει, σε μεγάλο βαθμό, τον Ερντογάν δεδομένου ότι το 18% του εκλεκτορικού σώματος στη Τουρκία είναι κουρδικής εθνοτικής καταγωγής πράγμα που ισοδυναμεί με σχεδόν μηδενική μετακίνηση αυτής της εκλογικής δεξαμενής προς το πρόσωπό της (το HDP εξακολουθεί να διατηρεί leverage παρά την φυλάκιση Ντερμιρτάς και οι συντηρητικοί Κούρδοι «επανέρχονται» στο AKP). Οι πρόωρες εκλογές προσδίδουν επίσης επιπλέον πίεση στον Αμπντουλάχ Γκιουλ οι, μικρές, πιθανότητες του οποίου να κατέλθει περνούν αποκλειστικά μέσω του Saadet και του Καραμολλάογλου.
δ. Η μάχη των μεγάλων δήμων: Δεδομένης της πραγματικότητας ότι ο Ερντογάν αποτελεί έναν Πρόεδρο του 50% με σημαντικές απώλειες στους μεγάλους δήμους (Άγκυρα, Κωνσταντινούπολη, Μερσίνη) στις τελευταίες εκλογές, αλλά και στη ψηφοφορία του δημοψηφίσματος, μια νίκη-εξπρές στις πρόωρες εκλογές θα αλλάξει τα δεδομένα των δημοτικών εκλογών του επόμενου Μαρτίου δίνοντας περιθώριο στον πελατειακό μηχανισμό του AKP να επανακάμψει και να κυριαρχήσει, στο προσεχές μέλλον, εκλέγοντας δημάρχους της επιλογής του και
ε. Η ιδιαιτερότητα της συμπόρευσης Μπαχτσελί-Ερντογάν που όπως εύστοχα επισήμανε, πολλάκις, στις αναλύσεις του ο Δρ. Ζήνωνας Τζιάρρας αποτελεί και μια διαδικασία «πολιτικού ελέγχου» του Ερντογάν πάνω στο πρόσωπο του υπερεθνικιστή ηγέτη. Σε αυτό θα προσθέταμε ότι οι υψηλοί εθνικιστικοί τόνοι ναι μεν εξυπηρετούν την ρητορική Ερντογάν ωστόσο, σε ιδεολογικό και εσωκομματικό πλαίσιο εντός του AKP δημιουργούν και κλυδωνισμούς που ο Ερντογάν θα ήθελε να αποφύγει μελλοντικά, φοβούμενος μια ευθεία αμφισβήτηση της ηγεσίας του όχι από κάποιο ιστορικό στέλεχος του κόμματός του αλλά από τον ίδιο του τον… γαμπρό, τον δυναμικό και παρεμφερούς δυναμικής και προσωπικότητας, Μπεράτ Αλμπαϊράκ.
Ψυχραιμία και ψυχραιμία
Υπό το βάρος της προστιθέμενης πολιτικής αξίας που προσθέτει στην πολιτική ατζέντα του Ερντογάν η σύμπλευσή του με το MHP η πρόσληψη της εκλογικής διαδικασίας από την Ελλάδα πρέπει να γίνει χωρίς ιδεολογικές παρωπίδες, με σοβαρότητα και επαγγελματισμό. Η χρονική συγκυρία καθίσταται δύσκολη μετά την υπόθεση των δύο Ελλήνων αξιωματικών που κρατούνται στην Τουρκία καθώς και της αυξημένης προκλητικότητας στο Αιγαίο. Θα το θέσουμε, με μια παράκληση για τους αναγνώστες του liberal.gr, χωρίς πολιτική ορθότητα και με χιούμορ: Η Τουρκία δεν θα διαλυθεί, δεν θα πάθει ένα νέο Βιετνάμ στη Συρία. Επίσης η Ρωσία δεν θα χτυπήσει την Τουρκία και η CIA δεν θα ανατρέψει τον Ερντογάν σαν τον Αλιέντε στη Χιλή.
Επιπλέον, ο Ερντογάν δεν είναι σουλτάνος και δεν βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο του καρκίνου. Είναι πολιτικός. Το βιβλίο του Αχμέτ Νταβούτογλου δεν είναι ο μοναδικός αλάνθαστος μπούσουλας ανάγνωσης της Τουρκίας. Και στην Τουρκία δεν υπάρχουν μόνο διπολισμοί μαύρου κι άσπρου, Γαλατασαράι και Φενέρμπαχτσε, πολιτικού Ισλάμ και Κεμαλισμού. Υπάρχει διαχρονικά μια δυναμική διαδικασία όσμωσης και κοινωνικής σύνθεσης. Που εμπεριέχει στοιχεία τόσο του πολιτικού Ισλάμ όσο και του τουρκικού μοντερνισμού που συνθέτουν την περιώνυμη Τουρκο-ισλαμική σύνθεση –που τέμνει πολλές εκφάνσεις της τουρκικής κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής διαδικασίας. Η ελληνική σημαία, πέραν του εθνικού συμβόλου του ελληνισμού, αποτελεί την θεσμική αποτύπωση και προέκταση της συνταγματικής έννομης τάξης. Κατσίκες, πρόβατα και… λοιπά ζωντανά δεν χρειάζεται να αποτελέσουν εργαλεία στις ατζέντες τοπικών αρχόντων για να εξυπηρετήσουν τοπικές πελατείες. Επίσης η επιστημονική και δημοσιογραφική πρόσληψη των τουρκικών εκλογών πρέπει να γίνεται με επαγγελματισμό, σοβαρότητα, χωρίς ακρότητες και την γνωστή ιδεολογική πόλωση.
Αν το 2017, όπως και στις αρχές του 2018, η Ολλανδία, η Γερμανία και οι ΗΠΑ βρέθηκαν στο επίκεντρο μιας έντονης, τοξικής, αντιδυτικής ρητορικής εκ μέρους της Τουρκίας για σκοπούς εσωτερικής κατανάλωσης οι ελληνοτουρκικές σχέσεις θα μπορούσαν να εργαλειοποιηθούν με παρεμφερή τρόπο με συνεχιζόμενη ένταση στο Αιγαίο μέχρι τον προσεχή Ιούνιο. Στη περίπτωση τόσο της Γερμανίας όσο και της Ολλανδίας οι σχέσεις με την Τουρκία έλαβαν διαστάσεις συνεχιζόμενων διπλωματικών κρίσεων. Στην περίπτωση όμως της Ελλάδας και του περιβάλλοντος στο Αιγαίο τα πράγματα είναι πολύ σοβαρότερα. Ας μην επαναλάβουμε λάθη του παρελθόντος υιοθετώντας τις ίδιες προβληματικές προσεγγίσεις. Εξάλλου, η ρητορική της τουρκικής πλευράς στο ζήτημα των Ιμίων θα έπρεπε να εκληφθεί ως ένα μήνυμα… πρόωρων εκλογών που η Αθήνα φαίνεται να μην ανέγνωσε εγκαίρως και που οφείλει να τύχει σοβαρής αντιμετώπισης σε επίπεδο διαχείρισης κρίσεων.
Η θέα από την Λευκωσία
Στην περίπτωση της Κύπρου υπάρχουν δύο ενδιαφέρουσες πτυχές: α. Η διάσταση επηρεασμού της διαδικασίας επίλυσης του Κυπριακού υπό το βάρος της στασιμότητας στις διαπραγματεύσεις αλλά και των προκλητικών ενεργειών της Τουρκίας στην κυπριακή ΑΟΖ με αποκορύφωμα την παρεμπόδιση της ερευνητικής γεώτρησης της ιταλικής ΕΝΙ τον περασμένο Φεβρουάριο και β. Η προέκταση των πρόωρων εκλογών στα Κατεχόμενα εντός της τουρκοκυπριακής κοινότητας.
Μια περαιτέρω δημιουργία εντάσεων στην ΝΑ Μεσόγειο θα μπορούσε να ενταχθεί στην προεκλογική διαδικασία της Τουρκίας με την δημιουργία μιας περαιτέρω de facto αμφισβήτησης του ενεργειακού προγράμματος της Κυπριακής Δημοκρατίας με την κάθοδο του Deep Sea Metro II εντός της κυπριακής ΑΟΖ –πριν το ορόσημο της ερευνητικής γεώτρησης της αμερικανικής ExxonMobil τον προσεχή Οκτώβριο. Εντός της τουρκοκυπριακής κοινότητας οι πρόωρες εκλογές θα ασκήσουν περισσότερη πίεση δεδομένου ότι τους τελευταίους μήνες καθίσταται σαφές, μήνυμα που όλοι εδώ στην Κύπρο λαμβάνουμε, πως ο μηχανισμός του AKP έχει «πάρει εμπρός» εντός των οργανώσεων των Τούρκων εποίκων με προεκτάσεις που φτάνουν μέχρι την αλλαγή του τρόπου αλληλεπίδρασης εποίκων-Τουρκοκυπρίων σε πολλαπλά επίπεδα. Η κάθοδος του Τούρκου ΥΠΕΞ, Τσαβούσογλου, την προσεχή Παρασκευή είναι ενδεικτική. Επιπλέον εντός των κομματικών ελίτ των Τουρκοκυπρίων αυξάνονται οι φωνές που δείχνουν να αντιλαμβάνονται την επόμενη ημέρα στη Κύπρο, εκτός της προοπτικής της λύσης. Κάτι τέτοιο θα είχε άμεσες συνέπειες που θα άλλαζαν τα ποιοτικά δεδομένα της λύσης του Κυπριακού όπως πρωτοβουλίες για την επιστροφή των Μαρωνιτών ή και αλλαγή καθεστώτος στην περίκλειστη πόλη της Αμμοχώστου –ενέργειες που θα οδηγήσουν εγγύτερα στην πραγματικότητα της οριστικής διχοτόμησης.
Αντί επιλόγου
Τους επόμενους δύο μήνες οφείλουμε, σε Κύπρο και Ελλάδα, να παραμείνουμε ψύχραιμοι. Το μεγάλο κι ουσιαστικό ερώτημα δεν είναι αν ή πως ο Ερντογάν θα επικρατήσει στις προσεχείς εκλογές. Αλλά πως η επόμενη ημέρα θα επηρεάσει την Τουρκία, την Ελλάδα και την Κύπρο αλλά και την ευρύτερη περιοχή. Και κυρίως αν η Τουρκία της επόμενης ημέρας θα βρει την χώρα σε συνθήκες σχετικής σταθερότητας ή θα βγάλει κάποιο τζίνι, στην προκείμενη της πολιτικής αστάθειας, από το μπουκάλι.
*Ο Ιωάννης-Σωτήριος Ιωάννου είναι δημοσιογράφος στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου και αναλυτής στην Διπλωματική Ακαδημία του Πανεπιστημίου Λευκωσίας. Στο Twitter: @JohnPikpas
