Του Βασίλη Κοψαχείλη*
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, η Τουρκία - συστηματικά και έμπρακτα - αμφισβητεί τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας στη Θράκη, το Αιγαίο, τα συμφέροντά μας στην Κύπρο και στην Ανατολική Μεσόγειο.
Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, βοήθησε την Τουρκία να απλώσει τα αναθεωρητικά της πλοκάμια στον ευρύτερο Βαλκανικό και Μεσανατολικό χώρο, με σκοπό την απομόνωση της Ελλάδας από το φυσικό χώρο παρουσίας και συμφερόντων της.
Κυρίως λόγω των δικών της αδυναμιών και του μη πρόσφορου διεθνούς περιβάλλοντος, η προσπάθειά της για περιφερειακό ρόλο και απομόνωση της Ελλάδας δεν στέφθηκε τότε με ιδιαίτερη επιτυχία, όμως κατάφερε μέσα από την κρίση των Ιμίων να δημιουργήσει νέα τετελεσμένα σε βάρος της χώρας μας.
Νέο-Οθωμανικός αναθεωρητισμός;
Το 2003 σήμανε την αρχή του τέλους του κεμαλισμού στην γειτονική μας χώρα, όχι όμως και το τέλος του τουρκικού αναθεωρητισμού. Ως στρατηγιστής και μεθοδικός τακτικιστής, ο Ερντογάν αναγέννησε τον τουρκικό αναθεωρητισμό σε νέες παραδοσιακότερες βάσεις.
Ο κεμαλικός αναθεωρητισμός ήταν εν μέρει αναποτελεσματικός διότι βρισκόταν σε διαρκή σύγχυση ταυτότητας. Αντίθετα και χωρίς ταμπού, ο Ερντογάν δήλωσε ότι το τουρκικό κράτος αποτελεί συνέχεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, υιοθετώντας την στρατηγική της σε όλα τα επίπεδα και θεωρώντας την κεμαλική περίοδο περίπου ως ατυχή παρένθεση στη μακραίωνη παρουσία των Οθωμανών στην Ιστορία.
Η νέο-Οθωμανική προσέγγιση του Ερντογάν είναι ασύμβατη με τις περισσότερες παραδοχές που έκανε η Δύση στο παρελθόν για την τιθάσευση του τουρκικού αναθεωρητισμού και την επιβολή «κανονικότητας» στη γειτονική μας χώρα. Ο Ερντογάν άλλαξε την οπτική της Τουρκίας για τον εαυτό της! Δυστυχώς, στη Δύση – και ειδικά στην Ευρώπη – αργήσαμε να το αντιληφθούμε, και το χειρότερο όλων είναι ότι παριστάνουμε πως δεν άλλαξε τίποτα, μη τυχόν ξεβολευτούμε και χρειαστεί να σχεδιάσουμε μια νέα στρατηγική αντιμετώπισης της Τουρκίας.
Στο μεταξύ, η νέο-Οθωμανική Τουρκία του Ερντογάν μαθαίνει μέσα από τα λάθη της, βελτιώνει τις τακτικές της, ενδυναμώνει τους παράγοντες ισχύος της, και κυρίως μαθαίνει πώς να εκμεταλλεύεται τα λάθη και τις αδυναμίες των αντιπάλων της, μαθαίνει πώς να κινείται αναθεωρητικά στα όρια και μεταξύ των ασαφειών της διεθνούς νομιμότητας, και μαθαίνει πώς να εκμεταλλεύεται αποτελεσματικά τα ανταγωνιστικά συμφέροντα των μεγάλων διεθνών δρώντων.
Η νέο-Οθωμανική Τουρκία του Ερντογάν αντιλαμβάνεται ως πεδίο δράσης της τον κόσμο ολόκληρο ή τουλάχιστο όλες εκείνες τις περιοχές του πλανήτη στις οποίες θεωρεί ότι έχει συμφέροντα ή ότι «νομιμοποιείται» να παρεμβαίνει.
Έτσι, ο Ερντογάν επιχειρεί στρατιωτικά στη βόρεια Συρία και παράλληλα μετέχει κομβικά των προσπαθειών «ειρήνευσης» της περιοχής, σηκώνει τα τηλέφωνα και με αυτοπεποίθηση διαπραγματεύεται με τους ισχυρούς ηγέτες του κόσμου, αδιαφορεί για τα διεθνή Όργανα και τις αποφάσεις τους όταν αντιστρατεύονται τα τουρκικά συμφέροντα, ταξιδεύει παντού και ανοίγει αγορές για τα τουρκικά προϊόντα, υπερτονίζει συνεχώς τα υπερπόντια ταξίδια των Οθωμανών ναυάρχων τοποθετώντας το τουρκικό έθνος ως ισάξιο των υπολοίπων εθνών που μετείχαν της εποχής των μεγάλων Ανακαλύψεων, ενδιαφέρεται για την τύχη των Ροχίνια στην Μυανμάρ, συγκρούεται με το Ισραήλ ως αυτόκλητος προστάτης των Παλαιστινίων, ενώ προβάλλει συστηματικά το μοντέλο της «Δημοκρατικής Εκκοσμίκευσης» (όπως την εννοεί ο Ερντογάν) έναντι του μοντέλου της «Αυταρχικής Εκκοσμίκευσης» του ξεπερασμένου κεμαλισμού που σταδιακά φαίνεται να υιοθετεί η ανταγωνιστική Αίγυπτος του προέδρου Αλ Σίσι.
Ευρώπη και Ελλάδα…
Σε ότι αφορά την Ευρώπη, ο Ερντογάν δεν είχε ποτέ αυταπάτες ότι το νέο-Οθωμανικό του δημιούργημα θα μπορούσε ποτέ να χωρέσει στο κανονιστικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Απλά, στόχος του είναι να «αλώσει» τις πύλες της Βιέννης, αυτή τη φορά με «έξυπνο» τρόπο, άλλοτε ρυθμίζοντας ανάλογα την κάνουλα των μεταναστευτικών ροών και άλλοτε «φυτεύοντας» τουρκικά κόμματα ή ισλαμικές τράπεζες στην καρδιά της Ευρώπης.
Η Ελλάδα και ο ελληνισμός της Κύπρου φαντάζουν μικρά μεγέθη μπροστά στις ευρύτερες νέο-Οθωμανικές φιλοδοξίες. Όμως, Ελλάδα και Κύπρος είναι ο εφιάλτης που κυνηγά διαρκώς τον Ερντογάν στο νέο-Οθωμανικό του όραμα.
Η όψιμη κρίση «μεταμέλειας» που επιδεικνύει για την γενοκτονία των Αρμενίων, τους διωγμούς των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και το έγκλημα της Κύπρου, δεν λειτουργεί στο μυαλό του Ερντογάν ως μία ιστορική αδικία, αλλά ως λάθη στρατηγικής που απονομιμοποίησαν στο παρελθόν τις προσπάθειες της χώρας του για κυριαρχία! Και είναι αποφασισμένος να συνεχίσει τον αγώνα για κυριαρχία, αυτή τη φορά με τρόπο «έξυπνο» και «δημιουργικό».
Από τη «βολική» στην «έξυπνη» αποτροπή…
Εάν θέλουμε σε Ευρώπη και Ελλάδα να αντιμετωπίσουμε την νέο-Οθωμανική στρατηγική «άλωσης» του Ερντογάν, θα πρέπει να εγκαταλείψουμε το δόγμα της «βολικής αποτροπής» και να αρχίσουμε να εντρυφούμε στο δόγμα της «έξυπνης αποτροπής».
Οι εποχές έχουν αλλάξει και κοινός στόχος ΗΠΑ και Ρωσίας είναι ο αποσυντονισμός της Ευρώπης ως ενιαίας οντότητας μέσα από την επιστροφή σε επιλεκτικές διμερείς ή αξονικές συνεννοήσεις. Εγνωσμένα ο Ερντογάν παίζει αυτό το παιχνίδι στρατηγικών ισορροπιών απέναντι σε μια άνευρη Ευρωπαϊκή Ένωση και ειδικά απέναντι σε μια Ελλάδα που μονότονα παπαγαλίζει και προτάσσει επιχειρηματολογία και μέσα της δεκαετίας του '70, που πλέον κουράζουν όπως το «πολύ το Κύριε ελέησον» τον παπά…
Τα προβλήματα σήμερα αντιμετωπίζονται κυρίως με προτάσεις, όχι μόνο με «χαρτιά», ακόμη και αν αυτά τα «χαρτιά» αποτελούν Διεθνείς Συνθήκες που θεμελίωσαν το status quo περιοχών για δεκαετίες. Με τον διεθνή παράγοντα να μην είναι ευχαριστημένος από το status quo και να επιλέγει ο ίδιος την ανατροπή του, η εποχή μας προφανώς δεν σηκώνει ιδιαίτερα την επιχειρηματολογία των διεθνών νομικών εγγράφων. Το ερώτημα είναι τι κάνουμε…
Η αίσθηση ότι έχουμε το διεθνές δίκαιο με το μέρος μας, μας οδήγησε στην υιοθέτηση ενός δόγματος «βολικής αποτροπής». Δηλαδή βάλαμε όλους τους παράγοντες κάτω, τους ερμηνεύσαμε κατά πως μας ήταν βολικό και όχι ορθό ή χρήσιμο, (αυτό) αφοπλιστήκαμε αφού πιστεύουμε ότι έχουμε βόλια για καμιά ντουφεκιά μέχρι να επέμβει το ΝΑΤΟ να μας στηρίξει, και αφήσαμε τα οικονομικά μας συμφέροντα να τα διαχειρίζονται ευρωπαίοι Προτεστάντες, αφού οι γαλαζοαίματοι ευγενείς της Ιστορίας δεν πρέπει να ασχολούνται με τέτοια δευτερεύοντα ζητήματα.
Ο Ερντογάν τα έχει δει όλα αυτά, τα έχει αναλύσει και μας έχει μετρήσει, οδηγώντας μας βήμα-βήμα σε «Φιλανδοποίηση». Συντηρεί την στρατιωτική απειλή εναντίον μας, όχι όμως για να μας κατακτήσει. Κάτι τέτοιο θα επαναλάμβανε τα λάθη των προκατόχων του και θα απονομιμοποιούσε την στρατηγική του. Στόχος του είναι να μας εξουθενώσει και ανέξοδα να μας κάνει de facto Βιλαέτι του.
Όταν τα ελληνικά νησιά του βόρειου και ανατολικού Αιγαίου δεν θα έχουν γιατρούς και συγκοινωνία, όταν δεν θα έχουν ικανή αγορά και παραγωγή να την διαθέσουν, όταν θα έχουν δυσβάστακτη φορολογία, θεσμικούς περιορισμούς και μόνο υποχρεώσεις, τότε τι θα κάνουν; Αναγκαστικά θα πάνε «απέναντι» δημιουργώντας σταδιακά μεγαλύτερες εξαρτήσεις με την Μικρασιατική ακτή απ' ότι με την ηπειρωτική Ελλάδα. Η ισχυρή και συστηματική παρουσία των ενόπλων δυνάμεων στο νησιωτικό μας χώρο αποτελεί τρόπο τινά και έναν διαρκή δεσμό μεταξύ των νησιών μας με τον υπόλοιπο ηπειρωτικό κορμό, που διατηρεί το αίσθημα ασφάλειας και ενισχύει οικονομικά τις μικρές νησιωτικές κοινωνίες. Το ίδιο φυσικά ισχύει μεταξύ της Βόρειας Ελλάδας με τα Σκόπια, τη Βουλγαρία και με την τουρκική Θράκη. Μέχρι πόσο θα αντέξει αυτός ο δεσμός ηπειρωτικού κέντρου-συνοριακής περιφέρειας, είναι ένα ζήτημα… Αυτό θέλει και ο Ερντογάν. Να μας φτάσει σε αδιέξοδο και να (αυτό) παραιτηθούμε της πραγματικότητας! Και αφού κάτι τέτοιο θα λειτουργεί για χρόνια, ενδεχομένως να ευνοηθεί από τις συγκυρίες να το απαιτήσει και de jure… Εκεί μας καταλήγει το δόγμα της «βολικής αποτροπής».
Η εναλλακτική μας είναι η «έξυπνη» αποτροπή, προσαρμοσμένη στα μέτρα μας και στα μέτρα της απειλής. Ο σχεδιασμός της προϋποθέτει ξεβόλεμα, μελέτη και πολιτική βούληση. Τους ανθρώπους και τα μέσα τα διαθέτουμε, και θα είναι κρίμα να γράψει η Ιστορία ότι χάσαμε… λόγω διάθεσης!
*Ο Βασίλης Κοψαχείλης είναι Διεθνολόγος.
