(Φωτ.: Ο τέως πρόεδρος του Ουζμπεκιστάν, Islam Karimov.)
Του Κωνσταντίνου Λουκόπουλου*
Ο θάνατος του Προέδρου του Ουζμπεκιστάν, Islam Karimov, πρώτου μετασοβιετικού αλλά και τελευταίου… σοβιετικού ηγέτη (1989-2016) αυτής της σημαντικής χώρας της Κεντρικής Ασίας και ο αγώνας για τη διαδοχή του σηματοδοτεί την αρχή μίας νέα εποχής για την ευρύτερη περιοχή. Είναι όμως αρκετά πρώιμο να εκτιμηθεί αν αυτή η «νέα μετά- Karimov εποχή»δημιουργεί συνθήκες για εκδημοκρατισμό και σταθερότητα ή συνθήκες πολιτικής αναταραχής και περιφερειακές περιπλοκές, με ό,τι αυτό σημαίνει για τη σταθερότητα της ευρύτερης περιοχής.
Γνωρίζουμε βέβαια ότι η ελληνική κοινή γνώμη διατηρεί γενικά χαμηλό ενδιαφέρον για τα όσα συμβαίνουν σε αυτήν τη μακρινή χώρα της Κεντρικής Ασίας! Παρά το γεγονός αυτό, με το κείμενο αυτό επιχειρούμε να παρουσιάσουμε στους ασχολούμενους με τις διεθνείς σχέσεις αναγνώστες του liberal.gr τη διαμορφούμενη κατάσταση καθόσον ναι μεν μπορεί το Ουζμπεκιστάν να βρίσκεται πολύ μακριά, αλλά είναι και μία αξονική χώρα τόσο για την ευρύτερη περιφέρεια όσο και τη γενικότερη ευρω-ασιατική αρχιτεκτονική ασφαλείας.
Το ενδιαφέρον των «μεγάλων»
Το Ουζμπεκιστάν συγκεντρώνει το ενδιαφέρον όχι μόνο της Ρωσίας, η οποία θεωρεί την ευρύτερη περιφέρεια ως ζώνη επιρροής της, αλλά και των ΗΠΑ και της Κίνας για δικούς τους γεωπολιτικούς - γεωοικονομικούς λόγους. Είναι η πολυπληθέστερη χώρα της Κεντρικής Ασίας με περίπου 30 εκατ. κατοίκους και συνορεύει με τέσσερις πρώην σοβιετικές «δημοκρατίες», το Καζακστάν, το Κιργιστάν, το Τατζικιστάν και το Τουρκμενιστάν, οι οποίες λειτουργούν σε παρόμοιο πολιτικό πλαίσιο, καθώς επίσης με το Αφγανιστάν στον Νότο. Αυτό σημαίνει ότι οποιεσδήποτε εξελίξεις εντός της χώρας μπορούν να επηρεάσουν άμεσα ή έμμεσα όλα αυτά τα συνορεύοντα κράτη και ιδιαίτερα το Αφγανιστάν, για το οποίο διατηρεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον όχι μόνο η Ουάσιγκτον, αλλά και όλη η διεθνής κοινότητα.
Μια απλή και μόνο ματιά στον χάρτη δείχνει τη γεωστρατηγική του σπουδαιότητα, που για αρκετούς αιώνες «βρέθηκε» επάνω στον εμπορικό διάδρομο Δύσης-Μέσης Ανατολής με την Κίνα, γνωστό και ως «Δρόμο του Μεταξιού». Έχει σημαντικά αποθέματα φυσικού αερίου (18η παγκοσμίως), εξάγει στις γειτονικές χώρες ηλεκτρική ενέργεια, ενώ είναι επίσης πολύ σημαντικά τα αποθέματα σε ουράνιο, χρυσό και χαλκό.
Photo by No machine-readable author provided. ????? ???????????? assumed (based on copyright claims). - No machine-readable source provided. Own work assumed (based on copyright claims)., CC BY-SA 3.0
Ένα βασικό στοιχείο που πρέπει να ληφθεί υπόψη προκειμένου να κατανοηθεί η εσωτερική πολιτική σκηνή είναι η φυλετική δομή της χώρας, η οποία παίζει τον ρόλο της ακόμα και σήμερα. Παρά τις δεκαετείς προσπάθειες της σοβιετικής διακυβέρνησης αλλά και του αποθανόντος Προέδρου, Islam Karimov, ακόμα και σήμερα ένα μεγάλο ποσοστό Ουζμπέκων προτάσσουν τη φυλετική έναντι της εθνικής τους ταυτότητας. Να τονίσουμε μάλιστα ότι ο Πρώτος Γραμματέας του Σοβιετικού Ουζμπεκιστάν προερχόταν πάντα εκ περιτροπής από τις τρεις βασικές φυλές, της Τασκένδης, της Φεργκάνα και της Σαμαρκάνδης, οι οποίες εδώ και καιρό προετοιμάζονται για τη μετά Karimov εποχή.
Η... παρακαταθήκη του Karimov
Ο Islam Karimov, ως ένας πολιτικός σοβιετικής κοπής, κυβέρνησε το ανεξάρτητο μετασοβιετικό Ουζμπεκιστάν με σοβιετικό τρόπο για 27 περίπου χρόνια, επεκτείνοντας τις προβλεπόμενες μόνο δύο θητείες από το Σύνταγμα, με δημοψηφίσματα που κέρδιζε με μπρεζνιεφικά ποσοστά που ξεπερνούσαν το 90%και τέλος πέθανε επίσης… «σοβιετικά», αφού για ένα τριήμερο οι αρχές προσπαθούσαν να κρατήσουν κρυφό το γεγονός, αν και πλανιόταν η φήμη ότι πέθανε, προκειμένου να δημιουργηθούν οι συνθήκες διαδοχής, μιας και ο ίδιος δεν όρισε διάδοχο του, αν και θα ήθελε τη… διάσημη κόρη του Gulnara Karimova, αν αυτή δεν είχε αναμιχθεί σε μία σειρά από σκάνδαλα διαφθοράς, που την έθεσαν μάλιστα σε κατ' οίκο περιορισμό.
Πρέπει όμως να ομολογήσουμε ότι ο Islam Karimov κατόρθωσε να διατηρήσει καλές σχέσεις τόσο με τη Ρωσία, αν και κάποιες φορές διαφοροποιήθηκε με την πολιτική της στα περιφερειακά και παγκόσμια θέματα, όσο και με τη Δύση και ιδιαίτερα με τις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ από το Ουζμπεκιστάν ενίσχυσαν τη «Βόρεια Συμμαχία», που μαχόταν στο Αφγανιστάν τους Ταλιμπάν το φθινόπωρο του 2001 και από εκεί προέλασαν νότια μαζί με τους Αμερικανούς στρατιωτικούς συμβούλους μέχρι την κατάληψη της Καμπούλ, ενώ οι αμερικανικές εγκαταστάσεις υποστήριξης διατηρήθηκαν μέχρι και το 2010. Πολύ καλές ήταν και οι σχέσεις που είχε με την Κίνα.
Οι τρεις μνηστήρες
Τρεις άνθρωποι κλειδιά, ο καθένας με ξεχωριστή… ταυτότητα, διεκδικούν το προεδρικό αξίωμα. Ο πρωθυπουργός Shavkat Mirziyoyev (ΑΡΙΣΤΕΡΑ), ο αναπληρωτής πρωθυπουργός Rustam Azimov (ΔΕΞΙΑ) και ο επικεφαλής των Μυστικών Υπηρεσιών της χώρας Rustam Inoyatov. Με βάση το Σύνταγμα, τα προεδρικά καθήκοντα ασκεί σήμερα ο Πρόεδρος της διακοσμητικής Γερουσίας, ο μάλλον άγνωστος και χωρίς ουσιαστική ισχύ Nigmatilla Yuldashev, ο οποίος είναι επιφορτισμένος να οργανώσει προεδρικές εκλογές μέσα σε ένα τρίμηνο.
Photo on the left: By Narendra Modi - cropped from File:Prime Minister Narendra Modi with Prime Minister of Uzbekistan Shavkat Mirziyoyev.jpg, CC BY-SA 2.0
Photo on the right: By uzelections.blogspot - www.uzelections.blogspot.com, CC BY-SA 4.0
Ο 58χρονος πρωθυπουργός Mirziyoyev, ο οποίος ανήκει στη φυλή της Σαρμακάνδης, όπως και ο Karimov, φαίνεται να έχει το προβάδισμα και να μεθοδεύει εδώ και καιρό υπέρ του την όλη κατάσταση. Θεωρείται ότι διάκειται φιλικά προς τη Μόσχα. Είναι αυτός που κατέθεσε στεφάνι στον εορτασμό της ημέρας ανεξαρτησίας την 31 Αυγούστου στην Τασκένδη και ενώ ο Karimov ήταν νεκρός αλλά επίσημα στην εντατική και η απόδειξη ότι ελέγχει τους μηχανισμούς εξουσίας είναι το γεγονός ότι «ορίστηκε από το Κοινοβούλιο» ως υπεύθυνος για την τελετή ταφής. Άλλη μία σοβιετικής κληρονομιάς πρακτική!
Αν και κάποιες πληροφορίες έφεραν τον 57χρονο οικονομολόγο Αναπληρωτή Πρωθυπουργό Rustam Azimov να έχει συλληφθεί, θεωρείται μετά τον Mirziyoyev ως επικρατέστερος. Πολλοί αναλυτές εκτιμούν ότι ίσως έχει περιθωριοποιηθεί, αλλά μάλλον είναι αρκούντως ισχυρός ακόμα για να διεκδικήσει το προεδρικό αξίωμα. Ανήκει στη φυλή της Τασκένδης, έχει εκπροσωπήσει το Ουζμπεκιστάν σε σημαντικούς Οργανισμούς όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και θεωρείται δυτικότροπος (με ό,τι αυτό σημαίνει) και οπαδός των φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων. Ίσως αυτό να φοβίζει όσους νέμονταν την εξουσία μέχρι σήμερα.
Το τρίτο πρόσωπο που επίσης είναι δυνατόν, σύμφωνα με τους γνωρίζοντες, να διεκδικήσει την προεδρεία είναι ο 72χρονος Rustam Inoyatov, επικεφαλής της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφαλείας, που τόσο σε δομή όσο και σε λειτουργία ομοιάζει με την KGB! Είναι ο ηγέτης της φυλής της Τασκένδης και για πολλά χρόνια σε αυτήν την κρίσιμη θέση για τέτοιου είδους διακυβερνήσεις, ήταν το alter ego του Karimov. Προτίμησε όλα αυτά τα χρόνια να βρίσκεται στο παρασκήνιο, αλλά, όπως λέγεται, ήταν αυτός που είχε την πραγματική ισχύ. Σε κάθε περίπτωση όμως, έστω και αν δεν προβάλει τον εαυτό του, είναι αυτός που μάλλον θα γείρει την πλάστιγγα υπέρ ενός από τους δύο προαναφερθέντες δύο βασικούς διεκδικητές.
Η οικογένεια
Τέλος, σε ό,τι αφορά στη διαδοχή να επισημάνουμε ότι όσο και αν φαίνεται παράδοξο για τις αναπτυγμένες δημοκρατίες, θα παίξει τον δικό της ρόλο στο πού «θα γύρει η ζυγαριά» και η οικογένεια Karimov και ιδιαίτερα η χήρα Tatyana Akbarovna Karimova (ΦΩΤ.) με τη νεότερη τους κόρη, μιας και σε τέτοια καθεστώτα «η οικογένεια» δημιουργεί δικούς της πόλους εξουσίας και καλύπτει ειδικά επιχειρηματικά συμφέροντα.
Photo byBy Korea.net / Korean Culture and Information Service - >This file has been extracted from another file: Korea-Uzbekistan summit in Seoul, Feb 2010 (4350756636).jpgKorea-Uzbekistan summit in Seoul, Feb 2010, CC BY-SA 2.0
Ρωσία και ΗΠΑ παρακολουθούν από κοντά
Η Ρωσία, πάντως, δεν θα ήθελε ουζμπεκική ηγεσία η οποία θα ασκήσει αποκλίνουσα από τα συμφέροντα της πολιτική και οπωσδήποτε επιθυμεί την εκλογή Mirziyoyev. Από την άλλη μεριά, οι ΗΠΑ παρακολουθούν πολύ στενά τις εξελίξεις, φοβούμενες μήπως και η νέα ηγεσία δεν τηρήσει τις ισορροπίες που είχαν διαμορφωθεί από τον Karimov. Η Μόσχα, πολύ πιο ισχυρή στην περιοχή από την Ουάσιγκτον και με τεράστια επιρροή, θα μπορούσε σε περίπτωση μη «ευνοϊκής εκλογής» να δημιουργήσει συνθήκες πολιτικές αναταραχής για να επιβάλει δικό της άνθρωπο, εκμεταλλευόμενη και χρησιμοποιώντας ακόμα και τη φυλετική δομή της χώρας. Άλλωστε οι τρεις βασικές φυλές δεν θέλουν και πολύ….
Για μία ακόμα φορά βλέπουμε ότι ο θάνατος μιας ισχυρής ηγετικής προσωπικότητας που έχει σφραγίσει μία συγκεκριμένη εποχή και με συγκεκριμένο τρόπο διακυβέρνησης εκτιμάται ότι θα φέρει αλλαγή στη χώρα. Το ερώτημα είναι αν αυτή η αλλαγή στραφεί προς τον εκδημοκρατισμό και τον εκσυγχρονισμό του Ουζμπεκιστάν ή θα δημιουργήσει πολιτική αναταραχή που αναπόφευκτα οδηγήσει σε αστάθεια τόσο μέσα στη χώρα, όσο και στην ευρύτερη περιοχή.
* Ο αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Λουκόπουλος είναι συντονιστής - υπεύθυνος για τα θέματα Άμυνας και Διπλωματίας στο liberal.gr. Είναι απόφοιτος της ΣΕΘΑ και έχει περατώσει Στρατηγικές Σπουδές Ασφαλείας. Διατέλεσε εκπρόσωπος Τύπου του Α/ΓΕΕΘΑ, διευθυντής Διεθνών Σχέσεων στο ΥΕΘΑ/ΓΓΟΣΑΕ, και υπηρέτησε σε διοικητικές και επιτελικές θέσεις στην Ελλάδα και στο ΝΑΤΟ.
