Τη βεβαιότητα πως στο μέλλον θα ζήσουμε και άλλες τρομοκρατικές επιθέσεις, μετά τις τελευταίες εξελίξεις στο Αφγανιστάν, εκφράζει ο Κωνσταντίνος Φίλης, Εκτελεστικός Διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Liberal. O ίδιος τονίζει πως Ταλιμπάν και ISIS προέρχονται από την ίδια μήτρα, αναλύει την στρατηγική στόχευση του Ερντογάν στην περιοχή, σχολιάζει την πιθανότητα νέας προσφυγικής κρίσης και αναφέρει την αλλαγή ισορροπιών σε Μέση Ανατολή και Α.Μεσόγειο.
Συνέντευξη στον Νικόλα Ταμπακόπουλο
Κύριε Φίλη, μετά τη χθεσινή επιχείρηση των αμερικανικών δυνάμεων κατά του ISIS-K, πρόκειται να δούμε και άλλες στοχευμένες επιθέσεις κατά του Ισλαμικού Κράτους;
ΟΙ ΗΠΑ με το χτύπημα που έκαναν προσπαθούν να αποτρέψουν τυχόν μιμητές αυτών που έκαναν τη διπλή επίθεση στο αεροδρόμιο της Καμπούλ από το να την επαναλάβουν. Να δείξουν ότι «δεν είστε πουθενά ασφαλείς και θα σας βρούμε και θα σας εκτελέσουμε για να προλάβουμε μια επίθεση». Οι τρομοκράτες όμως είναι αποφασισμένοι, οπότε δεν είναι ότι αν τους εντοπίσουν και σκοτωθούν, θα μειωθεί ο κίνδυνος. Είναι πολύ δύσκολο μετά από την 31η Αυγούστου να μην αντιδράσουν οι ΗΠΑ σε πιθανή επίθεση . Ο πρόεδρος των ΗΠΑ δήλωσε πως «θα βρει μέχρι και τον τελευταίο που οργάνωσε την επίθεση στο αεροδρόμιο». Δεν νομίζω πως ο τελευταίος θα βρεθεί έως τις 31 Αυγούστου. Άρα νομίζω πως είναι πολύ πιθανό να έχουμε επιθέσεις από Αμερικανούς μέσα στο Αφγανιστάν, κατά του ISIS-K, στη βάση της τιμωρίας όσων εμπνεύστηκαν και εκτέλεσαν την επίθεση στο αεροδρόμιο.
Θεωρείτε δηλαδή πως θα υπάρξει νέος κύκλος τρομοκρατικών επιθέσεων στο μέλλον;
Νομίζω πως είναι δεδομένο πως η τρομοκρατική επίθεση στο αεροδρόμιο δεν ήταν η τελευταία. Θα υπάρξουν και άλλες. Οι ΗΠΑ μετά την αποχώρησή τους θα συνεχίσουν νομίζω να επιχειρούν στο Αφγανιστάν.
Υπάρχει σύνδεση μεταξύ Ταλιμπάν και ISIS-K; Συνεργάζονται;
Το ISIS-K και οι Ταλιμπάν προέρχονται από την ίδια μήτρα. Έχουν όμως αρκετές διαφορές μεταξύ τους που είχαν εκφραστεί ήδη όταν το ISIS δρούσε σε Ιράν και Συρία. Οι Ταλιμπάν και η Αλ Κάιντα ήταν εγκρατείς σε ό,τι αφορά στις προθέσεις του Ισλαμικού Κράτους να δημιουργήσει δομές κράτους και να ελέγξει ολόκληρες περιοχές και χώρες.
Σήμερα αυτή η διαφορά είναι ακόμη πιο έντονη και εμφανής. Δεν είναι η μόνη, είναι και άλλες διαφορές που έχουν σε επιμέρους ζητήματα. Όμως είναι σαφές ότι προέρχονται από την ίδια μήτρα. Δεν είναι δύσκολο για κάποιον να μεταπηδήσει από τη μία οργάνωση στην άλλη. Άλλωστε υπάρχουν πολλές παραφυάδες της τζιχαντιστικής τρομοκρατίας και πολλές ομάδες που αλλάζουν όνομα χωρίς να αλλάζουν ατζέντα.
Οι Ταλιμπάν όμως προκειμένου να επιβιώσουν πολιτικά θα πρέπει να βρουν «modus operandi» με ΗΠΑ, Ρωσία, Kίνα και στην ουσία να νερώσουν το μήνυμα του φονταμενταλισμού. Διαφορετικά ίσως να μην καταφέρουν να επιβιώσουν στην εξουσία, γιατί τα οικονομικά τους ελέγχονται από τρίτους. Το Αφγανιστάν έχει μεγάλη ανάγκη εξωτερικής βοήθειας.
Άρα όσο οι Ταλιμπάν θα νερώνουν την ατζέντα τους και θα φαίνονται, τουλάχιστον τύποις, πιο μετριοπαθείς για να εξωραΐσουν την εικόνα τους στο εξωτερικό, τόσο το ΙSIS-K θα τους κατηγορεί ότι συνεργάζοται με τους κατακτητές και τους εχθρούς. Η ανάγκη των Ταλιμπάν να γίνουν πιο μετριοπαθείς θα ρίχνει νερό στον μύλο του ISIS-K πως είναι προδότες και αυτοί είναι οι αυθεντικοί εκφραστές των ιδεών.
Επομένως είναι υπαρκτός ο κίνδυνος να δούμε τρομοκρατικές οργανώσεις ή ένα τζιχαντιστικό κράτος μέσα στο Αφγανιστάν;
Οι Ταλιμπάν δεν είναι ομοιογενής ομάδα, δεν ξέρουμε αν οι Ταλιμπάν σε κάποια χωριά του Αφγανιστάν αν ελέγχονται από την κεντρική διοίκηση. Ακόμη και αν οι Ταλιμπάν καταφέρουν να ελέγξουν το Αφγανιστάν και να συντονιστούν μεταξύ τους και συμφωνήσουν, ότι δεν πρέπει το Αφγανιστάν να γίνει άντρο τζιχαντιστικής τρομοκρατίας, ακόμη και σε αυτό το σενάριο η παρουσία του ISIS- K έχει περίπου 3.000 άντρες. Δηλαδή, υπάρχει μια βάση.
Μάλιστα, εφόσον επικράτησαν οι Ταλιμπάν, αυτό δίνει αυτοπεποίθηση σε ανάλογες ομάδες να πιστεύουν πως μπορεί να κάνουν το κάτι παραπάνω. Και αν οι Ταλιμπάν εφόσον συνθηκολογήσουν με τους ξένους, να προσπαθήσουν εκείνοι να αναλάβουν την εξουσία.
Αυτό δεν είναι εύκολο γιατί στο Αφγανιστάν υπάρχει η τάση διεθνούς συνεργασίας γιατί δεν θέλουν να υπάρχουν τζιχαντιστές. Αν επιτευχθεί αυτό από τις μεγάλες δυνάμεις, μένει να διαπιστωθεί. Η μεγάλη πρόκληση είναι οι ιδέες αυτές να μείνουν περιχαρακωμένες στο Αφγανιστάν. Κάτι που θεωρώ πως είναι εξαιρετικά δύσκολο να συμβεί.
Περνώντας στη γειτονιά μας και στις νέες ισορροπίες που διαμορφώνονται. Ποιός ο ρόλος της Τουρκίας στο Αφγανιστάν μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ;
Επειδή οι ΗΠΑ θέλουν να αποχωρήσουν από το Αφγανιστάν, αλλά δεν θα ήθελαν να δουν ανταγωνιστικές προς αυτές δυνάμεις όπως η Κίνα και η Ρωσία να αναλαμβάνουν τα ηνία,είναι λογικό πως θα ήθελαν περιφερειακούς τοποτηρητές που έχουν στραμμένο το βλέμμα τους προ τη Δύση. Παρά το γεγονός πως είναι προβληματικός εταίρος για τις ΗΠΑ, με όλα αυτά που έχει κάνει τα τελευταία χρόνια, ο Ερντογάν ίσως είναι μια λύση.
Θεωρείτε πως ο Ερντογάν θα προσπαθήσει να «πιέσει» την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις μεγάλες δυνάμεις, εκμεταλλευόμενος τον ρόλο που θα διαδραματίσει στην περιοχή;
Η Τουρκία είναι δεδομένο πως κατά την πάγια τακτική της, θα προσπαθήσει να ανταλλάξει την όποια συνεισφορά της στη σταθεροποίηση του Αφγανιστάν και τη σχέση εμπιστοσύνης που έχει ήδη αναπτύξει με τους Ταλιμπάν, με άλλα θέματα που την απασχολούν. Πρωτίστως, θα έβλεπα το οικονομικό. Δευτερευόντως θα έβλεπα ευρύτερου τύπου διευθετήσεις που θα ήθελε να κάνει ή μια ανοχή που θα ήθελε να κερδίσει από Αμερικανούς και Ευρωπαίους για την περιοχή μα, την Ανατολική Μεσόγειο. Τριτευόντως το προσφυγικό.
Θα ζήσουμε μέρες 2015 σε σχέση με τα προσφυγικά ρεύματα;
Αυτή τη στιγμή το Ιράν, η Ρωσία, οι Ταλιμπάν και το Πακιστάν προσπαθούν να εξασφαλίσουν ότι οι Αφγανοί δεν θα φύγουν σε μεγάλους αριθμούς από το Αφγανιστάν. Και αν φύγουν θα αποκρουστούν από το Ιράν και αν περάσουν θα αναχαιτιστούν από την Τουρκία. Δεν είναι στην παρούσα φάση η επιθυμία και η δυνατότητα της Τουρκίας να παίξει το χαρτί του προσφυγικού. Γιατί αν βρεθεί άλλο μισό εκατομμύριο Αφγανών στην Τουρκία, δεδομένης της άρνησης που έχει η τουρκική κοινωνία για τους πρόσφυγες και δεδομένου ότι η οικονομία της Τουρκίας δεν είναι σε καλή κατάσταση, ο Ερντογάν ξέρει ότι θα αντιμετωπίσει πρόβλημα.
Είναι μεγαλύτερο πρόβλημα για αυτόν το να κληθεί να διαχειριστεί τους πρόσφυγες και τους μετανάστες που θα έχει στη χώρα του, παρά να αρχίσει να κάνει εκ νέου ένα παιχνίδι με την ΕΕ.
Αν φτάσει σε αυτό το σημείο βέβαια και δεν συγκρατηθούν τα προσφυγικά ρεύματα, θα κοιτάξει να τους διοχετεύσει προς την Ελλάδα.
Είναι έτοιμη η ΕΕ να διαχειριστεί νέα προσφυγική κρίση;
Η ΕΕ δεν είναι ποτέ έτοιμη να αντιμετωπίσει μεγάλες κρίσεις. Είναι βραδυκίνητη, κάτι που είναι λογικό λόγω των πολλών κρατών μελών, δεν έχει δική της πολιτική άμυνας, δική της ασφάλεια και εξωτερική πολιτική. Η ΕΕ τρέχει πίσω από τις εξελίξεις. Δεν είναι έτοιμη. Και μην ξεχνάτε ότι έρχονται εκλογές στη Γερμανία και ενδεχόμενες ανατροπές που θα έχουμε. Από το 2015 και μετά το μεταναστευτικό αποτελεί πολιτικό πρόβλημα για τη Γερμανία, το μεταναστευτικό είναι υψηλά στην ατζέντα.
Είναι ένας από τους λόγους που έχει η Γερμανία αυτή την εξοργιστική για εμάς πολιτική απένατι στην Τουρκία.
Προκειμένου να αποφύγει μια κρίση όμως ,αυτό που κοιτά η ΕΕ, είναι να δώσει χρήματα ώστε να εξασφαλίσει ότι Αφγανοί που θα φύγουν στο Αφγανιστάν, θα παραμείνουν σε γειτονικές χώρες με την προοπτική να επιστρέψουν και δεν θα έρθουν στην Ευρώπη.
Τέλος, ποιοι οι λόγοι της αποχώρησης των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν και το αποτύπωμά της εικοσαετούς παραμονής τους;
Οι ΗΠΑ φερόμενες με έναν κυνισμό που ταιριάζει σε μία μεγάλη και ισχυρή χώρα επέλεξαν να αποχωρήσουν από το Αφγανιστάν, ενώ είναι σαφές από τις εξελίξεις των τελευταίων ημερών, πως η κατάσταση μόνο ώριμη δεν ήταν για μια τέτοια κίνηση. Η Ουάσινγκτον επικαλείται το επιχείρημα πως έχει κατοχυρώσει την εσωτερική της ασφάλεια είκοσι χρόνια μετά από την 11η Σεπτεμβρίου και δεν έχει δεχθεί μετά από αυτήν επίθεση μικρότερη ή μεγαλύτερη στο εσωτερικό της χώρας. Άρα πιστεύει ότι εξουδετέρωσε τον τρομοκρατικό κίνδυνο και με τη δολοφονία του Μπιν Λάντεν και ότι πλέον δεν υπήρχε λόγος παραμονής στο Αφγανιστάν. Δύο προβλήματα υπάρχουν εδώ σχετικά με το κύρος των ΗΠΑ και την απροθυμία τους να ασκούν μια παγκόσμια πολιτική όπως στο παρελθόν , με αυτές σε πρωταγωνιστικό ρόλο.
Πρώτον, το έργο τους στο Αφγανιστάν από τη στιγμή που δεν ήταν η εξουδετέρωση του τρομοκρατικού κινδύνου, αλλά ήταν και η βελτίωση των συνθηκών και η δημιουργία ενός νέου συστήματος στο Αφγανιστάν που θα μπορούσε να αποτελέσει πρότυπο και για άλλες χώρες με ανάλογα κοινωνικά και φυλετικά χαρακτηριστικά, έμεινε ημιτελής.
Υπήρξε σημαντική πρόοδος τα τελευταία είκοσι χρόνια και στο κοινωνικό και στο οικονομικό πεδίο, με πολύ περισσότερα κορίτσια να πηγαίνουν στο σχολείο , πολλά περισσότερα παιδιά να εκπαιδεύονται, την οικονομία την πρώτη δεκαετία 2001-2010 να τρέχει με διπλάσιους ρυθμούς ανάπτυξης.
Στη συνέχεια όμως η ανάπτυξη συρρικνώθηκε, λόγω της μείωσης της οικονομικής βοήθειας. Το Αφγανιστάν προόδευσε κοινωνικά και οικονομικά και αυτό έμεινε ημιτελές με την αποχώρηση. Βέβαια, ταυτόχρονα με την πρόοδο υπήρξε μια διαφθορά εκτεταμένη από όλες τις φιλοδυτικές κυβερνήσεις του Αφγανιστάν, στην οποία εν μέρει οφείλεται η επανάκαμψη των Ταλιμπάν. Οι ΗΠΑ άφησαν πίσω τους αξίας 183 δις. δολαρίων όπλα, παντός είδους, συστήματα , τα οποία έχουν περάσει στον έλεγχο των Ταλιμπάν. Αυτό δείχνει την αποτυχία του εγχειρήματος.
Δεύτερον, θα υπάρξει αντίκτυπος και στις περιφερειακές και παγκόσμιες ισορροπίες, δεδομένου ότι αποδεικνύουν οι ΗΠΑ με το Αφγανιστάν, ότι εδώ και χρόνια δεν επιθυμούν να έχουν έναν πρωταγωνιστικό ρόλο στα διεθνή δρώμενα. Θέλουν πλέον να επιλέγουν που, πότε και πως θα παρεμβαίνουν. Αυτό είναι αποτέλεσμα της κόπωσης στο εσωτερικό των ΗΠΑ, που έχει επέλθει λόγω των πολέμων σε Αφγανιστάν, Ιράκ και από προηγούμενες επεμβάσεις.
* O Kωνσταντίνος Φίλης είναι εκτελεστικός διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων & αναλυτής διεθνών θεμάτων του ΑΝΤ1. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος το βιβλίο του «Διεκδικητικός πατριωτισμός. Ανατομία μιας συζήτησης που δεν έγινε ποτέ»
