Του Δημήτρη Γ. Απόκη*
Την ερχόμενη Κυριακή, η Ιταλία διεξάγει δημοψήφισμα για συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, το οποίο έχει πάρει τη μορφή ψήφου εμπιστοσύνης στο πρόσωπο του Πρωθυπουργού, Matteo Renzi, και της κυβέρνησής του. Μια επικράτηση του ΝΑΙ, θα οδηγήσει σε μια ενίσχυση της κεντρικής κυβέρνησης και του Πρωθυπουργού, ενώ μια επικράτηση του ΟΧΙ, θα προκαλέσει αστάθεια και αναστάτωση στο ήδη εύθραυστο πολιτικό σύστημα της χώρας.
Οι Μεταρρυθμίσεις…
Η Ευρώπη και ο υπόλοιπος κόσμος έχουν στραμμένη την προσοχή τους στην Ιταλία και το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος. Μια σειρά θεσμικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων τις οποίες προωθεί η κυβέρνηση του κ. Renzi αντιμετωπίζονται με θετική ματιά από τις Βρυξέλλες, αλλά και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού στην Ουάσιγκτον.
Το δημοψήφισμα, αποτελεί μια κρίσιμη στιγμή όχι μόνο για την κυβέρνηση του κ. Renzi και τον ίδιο, αλλά και για το πολιτικό σύστημα της χώρας γενικότερα. Όποιο και να είναι το αποτέλεσμα θα έχει δραματική επιρροή στη θεσμική διάταξη του πολιτικού συστήματος της Ιταλίας, αλλά το ποιο θα είναι, θα κρίνει και την κατεύθυνση της αλλαγής.
Οι ψηφοφόροι καλούνται να εκφράσουν την άποψή τους, επί μιας μεταρρύθμισης που ενέκρινε το Κοινοβούλιο τον περασμένο Απρίλιο, επί του δεύτερου μέρους του Συντάγματος. Η μεταρρύθμιση αυτή έχει δυο βασικά σημεία. Το πρώτο έχει να κάνει με μια προσπάθεια να ξεπεραστεί το δίπολο που υπάρχει μεταξύ Γερουσίας και Κοινοβουλίου, μέσω μείωσης των εξουσιών της Γερουσίας και της μετατροπής της σε ένα όργανο εκπροσώπησης τοπικών θεσμών, με 100 μέλη, σε αντίθεση με 315 που είναι σήμερα. Το δεύτερο βασικό σημείο έχει να κάνει με την ενίσχυση των εξουσιών της κεντρικής εξουσίας, έναντι αυτών της τοπικής.
Η συγκεκριμένη μεταρρύθμιση φέρει τη σφραγίδα του Πρωθυπουργού, Matteo Renzi. Στην αρχή συγκέντρωνε την υποστήριξη και μεγάλου μέρους της Αντιπολίτευσης, όπως της Forza Italia του Silvio Berlusconi. Σήμερα παρόλα αυτά το συγκεκριμένο κόμμα τάσσεται υπέρ του ΟΧΙ, ενώ ακόμη και μέσα στο κόμμα του κ. Renzi (Δημοκρατικό Κόμμα), έχουν αρχίσει να υπάρχουν διασπαστικές τάσεις. Τη σημαία του ΟΧΙ στο δημοψήφισμα, σηκώνει το Κίνημα των Πέντε Αστέρων του Beppe Grillo.
Σε επίπεδο αναλυτών και ακαδημαϊκών οι απόψεις έναντι των μεταρρυθμίσεων διίστανται. Οι υποστηρικτές αντιμετωπίζουν τις μεταρρυθμίσεις ως το κτύπημα που θα βάλει τέλος σε ένα σύστημα που κρατά τη χώρα για δεκαετίες σε μια πολιτική αβεβαιότητα και αστάθεια, και θα την οδηγήσει σε μια εποχή αποφασιστικής δημοκρατίας.
Οι αντίπαλοι των μεταρρυθμίσεων, χαρακτηρίζουν το πακέτο μεταρρυθμίσεων επικίνδυνο. Στο στόχαστρο της κριτικής κυριαρχεί η ενίσχυση της δύναμης της κεντρικής εξουσίας και του Πρωθυπουργού, το οποίο όπως λένε οδηγεί σε αυταρχισμό.
Την ίδια στιγμή υπάρχει και ένα δεύτερο μέρος στο πακέτο μεταρρυθμίσεων, το οποίο έχει να κάνει με τον νέο εκλογικό νόμο ο οποίος ισχύει από τον Ιούλιο του 2016 και καθιερώνει ένα αναλογικό σύστημα κατανομής των εδρών, με ταυτόχρονη πριμοδότηση των κομμάτων που ξεπερνούν το 40% στον πρώτο γύρο των εκλογών ή του κόμματος που επικρατεί στο δεύτερο γύρο μεταξύ των δυο πρώτων κομμάτων. Ο νόμος έχει ως στόχο να διασφαλίσει ότι το εκλογικό σώμα θα γνωρίζει το νικητή των εκλογών αμέσως μετά το τέλος της εκλογικής διαδικασίας σε αντίθεση με την αβεβαιότητα που μονίμως επικρατεί μετά από εκλογές στην Ιταλία.
Αυτή η θετική πρόβλεψη του εκλογικού νόμου, στην περίπτωση επικράτησης του ΟΧΙ, θα καταρρεύσει, με δεδομένο ότι ο νόμος αφορά το Κοινοβούλιο.
Το Μεγάλο Στοίχημα του Renzi …
Με βάση τα παραπάνω το δημοψήφισμα έχει πάρει διαστάσεις ενός μεγάλου προσωπικού στοιχήματος για τον Matteo Renzi. Αρχικά, ο Ιταλός Πρωθυπουργός συνέδεσε το αποτέλεσμα με την τύχη της κυβέρνησής του, αλλά και το προσωπικό του πολιτικό μέλλον, αφήνοντας να εννοηθεί ότι σε περίπτωση επικράτησης του ΟΧΙ, θα παραιτηθεί. Συνδέει την επικράτηση του ΝΑΙ, με ενίσχυση της ηγεσίας του, υποδηλώνοντας ότι αυτός θα είναι ο ιδρυτής μιας Νέας Ιταλικής Δημοκρατίας. Βάζει το πολιτικό στοίχημα σε ένα πλαίσιο αντιπαράθεσης μεταξύ μεταρρυθμιστών κα συντηρητικών, της Ιταλίας του ΝΑΙ και της Ιταλίας του ΟΧΙ.
Θέτει διλλήματα όπως η απλοποίηση του πολιτικού συστήματος, και η δημιουργία ενός ευέλικτου θεσμικού συστήματος. Αυτό κατά τον Ιταλό Πρωθυπουργό, περιλαμβάνει την επιστροφή της απόφασης για την κυβέρνηση στα χέρια των ψηφοφόρων και όχι σε μυστικές διεργασίες και αλισβερίσι μέσα στο Κοινοβούλιο, τη μείωση των μελών του Κοινοβουλίου, και σαν αποτέλεσμα τη μείωση του κόστους της πολιτικής.
Συμπερασματικά στην περίπτωση που επικρατήσει το ΝΑΙ, οι μεταρρυθμίσεις θα ενισχύσουν σημαντικά την κυβέρνηση, οδηγώντας σε μια νέα ισορροπία στις σχέσεις με το Κοινοβούλιο. Η κυβέρνηση θα στηρίζεται στην στήριξη του Κάτω Βουλής, που βάση του νέου εκλογικού νόμου το μεγαλύτερο κόμμα και ο ηγέτης του θα έχει καθαρή πλειοψηφία., με δυνατότητα να περνάει νομοσχέδια σύντομα μέσα σε εβδομήντα ημέρες.
Ο Ελέφαντας στο Δωμάτιο…
Ο κ. Renzi τις τελευταίες ώρες βλέποντας τα μηνύματα να είναι αρνητικά ενόψει της Κυριακής, επισείει την απειλή της κυβέρνησης τεχνοκρατών, με στόχο να προκαλέσει φόβο στους ψηφοφόρους ότι σε περίπτωση που ηττηθεί και αποχωρήσει, θα βρεθούν ενώπιον σκληρότερων πολιτικών βασισμένων στα κελεύσματα των Βρυξελλών.
Την ίδια στιγμή, όπως επεσήμαναν σε άρθρο τους οι Financial Times, λόγω των ενδείξεων επικράτησης του ΟΧΙ, την Κυριακή, οκτώ συστημικές τράπεζες της Ιταλίας κρέμονται από μια κλωστή. Βρυξέλλες και Βερολίνο, ανησυχούν για ένα νέο κτύπημα τύπου Brexit, το οποίο θα στείλει σε μια νέα σοβαρή κρίση την ΕΕ, μόνο που αυτή τη φορά σε αντίθεση με το Brexit, θα περιλαμβάνει και την Ευρωζώνη.
Δυστυχώς, για μια ακόμη φορά, αυτό που δεν κατάλαβαν και δεν καταλαβαίνουν στις Βρυξέλλες, και κατ' επέκταση στο Βερολίνο, είναι ότι οπουδήποτε και για οποιοδήποτε θέμα στήνεται κάλπη, η εκλογή αντιμετωπίζεται από τις κοινωνίες και το εκλογικό σώμα ως μια ευκαιρία απόρριψης του συστήματος. Ενός συστήματος πολιτικής και οικονομικής διακυβέρνησης, το οποίο η πλειοψηφία των κοινωνιών σε όλο τον πλανήτη, αλλά ειδικά στην ΕΕ ακόμη πιο πολύ, πιστεύει ότι δεν εκπροσωπεί τα συμφέροντας τους και έχει κάνει την καθημερινότητα τους καθόλου ευχάριστη.
Στην περίπτωση της Ιταλίας, αυτό το έχει αντιληφθεί ο Beppe Grillo και το Κίνημα των Πέντε Αστέρων, και εκτός απρόοπτου και μεγάλης έκπληξης, θα είναι ο μεγάλος κερδισμένος της ερχόμενης Κυριακής. Ο χαμένος θα είναι για μια ακόμη φορά οι πολιτικές και το στυλ διακυβέρνησης που προωθεί, αρνούμενο να καταλάβει τα σημεία των καιρών, το σύστημα των Βρυξελλών και η ηγέτιδα δύναμη της Ευρώπης η Γερμανία.
Παράπλευρη απώλεια, θα αποτελέσει ο Matteo Renzi και ένα πακέτο θετικών μεταρρυθμίσεων για την Ιταλία.
*Ο Δημήτρης Γ. Απόκης είναι Διεθνολόγος, Απόφοιτος του The Paul H. Nitze, School of Advanced International Studies, The Johns Hopkins University και Δημοσιογράφος
