(Φωτ.: 03/01/2016 - Καμμένο αυτοκίνητο στην πόλη Ramadi, 115 χιλιόμετρα δυτικά της Βαγδάτης, μετά την ανακατάληψή της πρώτης από τις ιρακινές δυνάμεις τον Δεκέμβριο.)
Tου Ιπποκράτη Δασκαλάκη*
Το 2014 σηματοδότησε τη ραγδαία εξάπλωση στο Ιράκ και τη Συρία, της μέχρι τότε άγνωστης στο ευρύ κοινό εξτρεμιστικής οργάνωσης του Islamic State in Iraq and Syria (ISIS). Εντύπωση επίσης προκάλεσε η ταχεία κατάρρευση του ιρακινού στρατού σε αντίθεση με την αξιοσημείωτη αντοχή του καθεστώτος του Bashar Al-Assad.
Τον Αύγουστο του ιδίου έτους, οι ΗΠΑ, αναγνωρίζοντας την αποσταθεροποιητική δράση του, συγκρότησαν μια ευρεία και ετερόκλητη συμμαχία κρατών, για να αντιμετωπίσουν την περαιτέρω εξάπλωση του. Η συμμαχία αυτ ή, με την ενεργό συμμετοχή περίπου δέκα κρατών, προχώρησε σε αεροπορικούς βομβαρδισμούς της οργάνωσης, ενώ παρείχε, και περιορισμένη και κατά περίπτωση, υποστήριξη στους αντιπάλους της. Τα αποτελέσματα των βομβαρδισμών δεν υπήρξαν καθοριστικά και η οργάνωση συνέχισε την εξάπλωση της επανερχόμενη στη χρήση τακτικών ανταρτοπολέμου και ευέλικτων και ευκίνητων μικρών δυνάμεων. Το τέλος του έτους σημαδεύθηκε από την επιτυχή άμυνα της κουρδικής πόλεως Kobani που κατέστει σύμβολο στον αγώνα κατά των τζιχαντιστών. Την ίδια περίπου εποχή, οι δυνάμεις της σχετικά αξιόμαχης σιιτικής πολιτοφυλακής του Ιράκ, με φημολογούμενη και τη συμμετοχή ιρανικών δυνάμεων, ανακατέλαβαν την πόλη Tikrit (στον άξονα Βαγδάτη - Μοσούλη).
ΕΔΑΦΗ ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΙΣΛΑΜΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ - 04 ΜΑΡΤΙΟΥ 2015
Στο μεταξύ, το ISIS, έχοντας πλέον τον έλεγχο σημαντικής εδαφικής επικράτειας και ικανό πληθυσμό για στρατολόγηση και φορολόγηση, προχώρησε στην ανακήρυξη της επανίδρυσης του χαλιφάτου με την ονομασία «Ισλαμικό Κράτος» και πρωτεύουσα την πόλη Raqqa της Συρίας. Παράλληλα και παρά τη διεθνή εμπλοκή, το ISIS συνέχισε την προώθηση των δυνάμεων του στο συριακό έδαφος, ενώ παρατηρήθηκε στασιμότητα και μικρή υποχώρηση του στην επικράτεια του Ιράκ (πρώτο εξάμηνο του 2015). Στα τέλη του Σεπτεμβρίου, η ρωσική στρατιωτική επέμβαση, αμφισβητούμενη ως προς τους στόχους των αεροπορικών προσβολών της, εντείνει την πίεση επί του ISIS. Η κορύφωση των προσφυγικών ρευμάτων το ίδιο έτος, με κατεύθυνση την Ευρώπη, επιτείνουν τις πιέσεις για εξεύρεση λύσεως στο συριακό πρόβλημα. Οποιαδήποτε όμως λύση απαιτεί τη στρατιωτική συντριβή των δυνάμεων του ISIS μέσω της αναπόφευκτης διεξαγωγής και χερσαίων επιχειρήσεων χωρίς να υπάρχει προθυμία εμπλοκής από καμία πλευρά. Τα τυφλά τρομοκρατικά κτυπήματα της οργάνωσης το φθινόπωρο, εκτός Συρίας και Ιράκ, καθιστούν την απειλή της εντονότερη και την ανάγκη εξάρθρωσης της επιτακτική. Αναπόφευκτα, οι εμπλεκόμενοι, με λιγότερο ή περισσότερο συντονισμό και ενθουσιασμό, εντείνουν τις άμεσες και έμμεσες ενέργειες τους κατά του ISIS.
Ανάσχεση της εξάπλωσης του ISIS και όχι ήττα αυτού
Σήμερα, αρχές του 2016, φαίνεται ότι έχει επιτευχθεί η ανάσχεση της εξάπλωσης του ISIS σε αμφότερα τα μετώπου του πολέμου. Η κατεχόμενη μέχρι πρόσφατα επικράτεια από τους τζιχαντιστές χονδρικά ορίζεται από το τρίγωνο με κορυφές Βαγδάτη, Μοσούλη και Raqqa, καθώς και τους τρεις άξονες που ξεκινούν από την τελευταία και προορισμό τις πόλεις Δαμασκό, Homs και Aleppo στη Συρία. Το κύριο μέρος του πληθυσμού κατοικεί επί των διαδρόμων - προσβάσεων που συνδέουν τις προαναφερθείσες πόλεις και περιβάλλονται από ερημικές και αφιλόξενες τοποθεσίες, προσπελάσιμες όμως από ελαφρές ταχυκίνητες δυνάμεις.
Τον Δεκέμβριο του 2015, μετά από πολυήμερο αγώνα, οι ιρακινές δυνάμεις πέτυχαν την ανακατάληψη της ιρακινής στρατηγικής πόλεως Ramadi (συνδέει τη Βαγδάτη με τη Raqqa). Ταυτόχρονα οι κουρδικές δυνάμεις διέκοψαν τον άξονα Μοσούλη - Raqqa πετυχαίνοντας την εκδίωξη των τζιχαντιστών από τη συνοριακή πόλη Sinjar του βορειοδυτικού Ιράκ. Συγχρόνως, οι κυβερνητικές συριακές δυνάμεις εξαπέλυσαν φθινοπωρινές αντεπιθέσεις απωθώντας μερικώς τις ισλαμιστικές οργανώσεις από τις πόλεις Homs και Aleppo. Εκτιμάται ότι το ISIS απώλεσε περίπου το 15% των εδαφών που έλεγχε στη μεσουράνηση των επιτυχιών του, στις αρχές του 2015. Είναι επίσης γεγονός ότι οι αεροπορικές επιδρομές έχουν συντελέσει στη μείωση της μαχητικής ικανότητος του ISIS και στη σημαντική παρεμπόδιση των κινήσεων των τζιχαντιστών.
ΕΔΑΦΗ ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΙΣΛΑΜΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ - 21 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2015
Αδυναμία για καθολική νίκη των δυνάμεων εναντίον του ISIS
Οι επιτυχίες της ετερόκλητης «συμμαχίας» δεν σηματοδοτούν την κατάρρευση της οργάνωσης, ούτε το σύντομο τερματισμό των συγκρούσεων. Οι στρατιωτικές ικανότητες των αντιπάλων του ISIS είναι συγκεκριμένες, τοπικά περιορισμένες, εξαρτώμενες από εξωτερικές πηγές ενίσχυσης και υποκείμενες σε πληθώρα πολιτικών, θρησκευτικών και φυλετικών δεσμεύσεων και ισορροπιών.
Συγκεκριμένα, οι κουρδικές δυνάμεις δύσκολα μπορούν να κινηθούν σε περιοχές μη κατοικούμενες από σημαντικό ποσοστό ομοφύλων τους. Οι Άραβες αντιμετωπίζουν –δικαιολογημένα– με καχυποψία έως και αντιπαλότητα κάθε κίνηση των κουρδικών δυνάμεων και περαιτέρω προέλαση τους δεν θα γίνει αποδεκτή. Παράλληλα, οι κουρδικές δυνάμεις είναι ανεπαρκώς εξοπλισμένες και, παρά τη φήμη των Peshmerga ως ικανών μαχητών, διαθέτουν όλα τα μειονεκτήματα των φατριακών σχηματισμών που έχουν σπαταλήσει τον μεγαλύτερο χρόνο ύπαρξης τους σε εσωτερικές εμφύλιες συγκρούσεις και ξεκαθαρίσματα λογαριασμών. Οι Κούρδοι μαχητές (Peshmerga και δυνάμεις του YPG) είναι ικανοί, με την προϋπόθεση συνέχισης της εξωτερικής υποστήριξης, να διατηρήσουν τα εδάφη τους και να πετύχουν περιορισμένες τοπικές επιτυχίες κατά του ISIS, αλλά δεν μπορούν μόνοι τους να συντρίψουν την πολεμική μηχανή του.
Βασικά τα ίδια συμπεράσματα ισχύουν και για τον ιρακινό στρατό. Η αναδιοργάνωση ενός προσφάτως καταρρεύσαντος στρατού ενός βαθιά διχασμένου έθνους αποτελεί τιτάνιο έργο. Αναπόφευκτα, η μαχητική ικανότητα του νέου ιρακινού στρατού βασίζεται σε Σιίτες κληρωτούς, στη συνεργασία με σιιτικές παρακρατικές δυνάμεις (πολιτοφυλακές), στην εξωτερική υλική υποστήριξη και υπεροχή, στην παρεχόμενη από Αμερικανούς στρατιωτικούς συμβούλους εκπαίδευση και στην απροσδιόριστη ιρανική ενεργό συμμετοχή. Ο σιιτικός ενθουσιασμός και πρωτοκαθεδρία μπορεί να εξασφαλίζουν μια σχετική μαχητική αποτελεσματικότητα, αλλά παράλληλα τροφοδοτούν τις ανησυχίες των Σουνιτών Ιρακινών για ένα νέο γύρο σιιτικού ρεβιζιονισμού και τρομοκρατίας. Η έλλειψη ευρείας εθνικής αποδοχής του στρατεύματος περιορίζει τις μαχητικές του ικανότητες και τις πιθανότητες επιτυχούς δράσεως εντός των σουνιτικών περιοχών. Οι Αμερικανοί στρατιωτικοί σύμβουλοι φαίνεται να υιοθετούν μια σταδιακή και προσεκτική εμπλοκή των ιρακινών δυνάμεων ώστε να καθίσταται δυνατή η βελτίωση της αποτελεσματικότητας τους μέσω της ενσωμάτωσης των συμπερασμάτων από τις μέχρι τώρα επιχειρήσεις. Παράλληλα φαίνεται να προκρίνουν μια επιλεκτική ενίσχυση της αμερικανικής χερσαίας στρατιωτικής εμπλοκής.
Στο μέτωπο της Συρίας, ο εξαντλημένος συριακός στρατός δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται για τη μείωση της μαχητικής ισχύος του ISIS. Για το καθεστώς, η αποδυνάμωση των λοιπών ανταρτικών δυνάμεων και η κυριαρχία επί σημαντικών πόλεων αποτελούν τους αντικειμενικούς στόχους που θα ενισχύσουν τη θέση του στις διαπραγματεύσεις ειρήνευσης. Να μη ξεχνάμε ότι μεγάλο βάρος των επιχειρήσεων σηκώνουν οι δυνάμεις της Hezbollah και αδιευκρίνιστος αριθμός Ιρανών εθελοντών και συμβούλων.
Οι παραπάνω ευκαιριακοί σύμμαχοι (Κούρδοι, στρατιωτικές δυνάμεις Βαγδάτης και Δαμασκού, Σιίτες πολιτοφύλακες, διάφοροι δρώντες στη Συρία) επί του παρόντος αντιμάχονται τις δυνάμεις του ISIS –σε όση έκταση απαιτείται– για να προωθήσουν αποκλειστικά και μόνο τους δικούς τους στόχους. Ουδείς από τους παραπάνω έχει τις ικανότητες, αλλά και την πρόθεση, να αναλάβει την αποστολή της συντριβής του ISIS. Οι σημερινές ισορροπίες πιθανόν να επιτρέπουν την περιοδική ανάσχεση του, αλλά με τίποτα δεν εξασφαλίζεται η συντριβή του και η ειρήνευση της περιοχής. Στην καλύτερη περίπτωση, η ανάσχεση του ISIS, σε συνδυασμό με τον περιορισμό των πόρων του (προσβολή των συντελεστών ισχύος του όπως δρομολογήθηκε με καθυστέρηση από το Νοέμβριο του 2015) να οδηγήσει στην αποδυνάμωση και τη διάσπαση του σε πλήθος αλληλοσυγκρουόμενων ομάδων.
Συμπεράσματα
Ακόμη και κάτω από αυτές τις ευνοϊκές εξελίξεις δεν εξασφαλίζεται η ειρήνευση και υπάρχει ο κίνδυνος επανεμφάνισης του ισλαμιστικού εξτρεμισμού με οποιαδήποτε μορφή. Το μεγαλύτερο λάθος είναι η θεώρηση του ISIS ως μιας απλής τρομοκρατικής οργάνωσης που χρησιμοποίησε τον απόλυτο τρόμο ως στρατηγικό όπλο για την επίτευξη των στόχων της. Ο ISIS υπήρξε δημιούργημα των συνθηκών της περιοχής, των συσσωρευμένων διαχρονικών σφαλμάτων όλων των εμπλεκομένων και των μακροχρόνιων αντιπαλοτήτων. Ο θρησκευτικός φανατισμός σε συνδυασμό με την τρομοκρατία υπήρξαν απλά οι συνδετικοί κρίκοι και τα ιδεολογήματα που επέτρεψαν να αναπτυχθούν και εξωτερικευθούν όλες αυτές οι βίαιες αντιδράσεις. Μόνο εάν η απειλή αντιμετωπιστεί με αυτήν την προσέγγιση, είναι δυνατόν να βρεθεί μια μακροχρόνια, απαιτητική, «κοστοβόρα» αλλά και αποτελεσματική θεραπεία.
* Ο Ιπποκράτης Δασκαλάκης είναι Υποστράτηγος (εα), Πτυχιούχος του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου και κάτοχος Μεταπτυχιακού στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Είναι Μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ) και Συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ).
