Του Αλέξανδρου Δρίβα και Δημήτρη Τσαιλά*
Η τραγωδία στην Τουρκία δείχνει να μην έχει τέλος. Η επιλογή της Πρωτοχρονιάς για ένα αιματοκύλισμα στο πιο διάσημο club της Κωνσταντινούπολης, δείχνει ότι το ΙΚ είναι πλέον κομμάτι της καθημερινότητας της Τουρκίας. Χωρίς υπερβολή, εδώ και 2-3 έτη, το ΙΚ έχει γίνει κομμάτι της καθημερινότητας μιας τεράστιας γεωγραφικής έκτασης που καλύπτει την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή, μέρος της Αφρικής και της Ινδονησίας.
Παρόλα αυτά, η Τουρκία, δεν μπορεί να είναι μια περίπτωση χώρας-θύματος φρικαλέας τρομοκρατίας όπως είναι η Γαλλία. Η κυβέρνηση της Τουρκίας, σταδιακά, έχει αποφασίσει από το 2003, την άσκηση μιας εξωτερικής πολιτικής επεκτατικής και τη χρήση κάθε μέσου για να ολοκληρωθεί. Να θυμηθούμε πως αυτή η στρατηγική, ονομάστηκε «στρατηγική των μηδενικών τριβών με γειτονικά κράτη». Σαν βραχίονα προώθησης συμφερόντων, η Τουρκία φαίνεται σύμφωνα με μεγάλο μέρος πληροφοριών που έρχονται από διεθνή Τύπο αλλά και κέντρα αποφάσεων, πως συνεργάστηκε με το ΙΚ προκειμένου να αλλάξει προς όφελός της την ασαντική κατάσταση στη Συρία. Σήμερα, μετρά πληγές και αθώους πολίτες δολοφονημένους από το ΙΚ.
Η Τουρκία πληρώνει τον τακτικισμό της.
Στη στρατηγική, αλλά και σε ό,τι αφορά τη χάραξη μιας πολιτικής, τίθενται στόχοι και μέσα υλοποίησης στόχων. Μέσα στη διαδικασία χάραξης μιας στρατηγικής, βρίσκεται αναμφίβολα και αυτό που ονομάζουμε ματαίωση-ακύρωση στόχων-σχεδίων. Είναι μια άκρως ρεαλιστική απόφαση η ακύρωση σχεδίων και οι δρώντες (όχι μόνο κράτη) την υιοθετούν όταν κατανοούν πως τα μέσα υλοποίησης, είτε δεν επαρκούν, είτε σε κάποιο σημείο της διαδικασίας χάραξης, αντιλαμβάνονται πως οι στρατηγικοί στόχοι δεν είναι εφικτοί. Είναι μια απόφαση που κατ' εξοχήν, ξεχωρίζει το ευκταίο από το εφικτό στην πολιτική η οποία είναι άλλωστε, η τέχνη του εφικτού.
Η Τουρκία, είχε πολλές ευκαιρίες να αντιληφθεί πως οι μεγαλόπνοοι στόχοι της δεν μπορούσαν να επιτευχθούν. Χονδρικά, όταν μετά την κατάρριψη του Su-24 το ΝΑΤΟ διπλωματικά, της γύρισε την πλάτη σε περίπτωση ρωσικών αντιποίνων και όταν παρατηρούσε πως δύο από τους περιφερειακούς ανταγωνιστές της (μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα ανταγωνιστές) η Αίγυπτος και το Ιράν, αναβαθμίζονταν από τη Δύση και τη Ρωσία, μπορούσε να κάνει ένα U – Turn, επιστρέφοντας στη λογική ενός κράτους-μοχλού για κάποια μεγάλη δύναμη και την προστασία των συμφερόντων της. Η λογική που αναβάθμισε δηλαδή την Τουρκία, στον Ψυχρό Πόλεμο. Η άρνηση αντιμετώπισης της ήττας (ήτοι, η μη αποδοχή της πραγματικότητας από το ΑΚΡ) οδήγησε στην επιλογή ενός τακτικισμού με στοιχεία εμμονής αλλά και άλλα, λιγότερο συναισθηματικά στοιχεία. Από τις εκλογές της Τουρκίας τις περυσινές, μέχρι και σήμερα ο Ταγίπ Ερντογάν, αγωνίζεται για να κρατήσει τη θέση του «Σουλτάνου» στην Τουρκία και δείχνει πως έχει αποφασίσει να το κάνει με κάθε κόστος. Με άλλα λόγια, το ΑΚΡ, αποφάσισε να χρησιμοποιήσει την εξωτερική πολιτική, μόνο για λόγους που υπαγόρευαν στόχους εσωτερικής πολιτικής. Έτσι, προβλήματα της εξωτερικής πολιτικής, εμφανίζουν τραγικές συνέπειες στο εσωτερικό της Τουρκίας και πλήττουν την τουρκική κοινωνία.
Ρωσικός «όμηρος» η Τουρκία και ο κίνδυνος της ανατροπής Ερντογάν.
Τον Ιούλιο, είδαμε ένα αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία. Το πραξικόπημα άφησε πολλά ερωτηματικά για τον τρόπο που έγινε, όμως αυτό που μετράει, είναι το τελικά ποιός ωφελήθηκε. Ο Ερντογάν, που μετά από δέκα περίπου μήνες ανανέωσε την «εντολή» του τουρκικού λαού.
Τα τουρκικά επιτεύγματα στην οικονομία από το 2006 και μετά, έδωσαν ένα πολύ καλό άλλοθι στον Ερντογάν να απο-κεμαλικοποιήσει το τουρκικό πολιτειακό σύστημα και μετά την αποτυχία του πραξικοπήματος εναντίον του, η εκκαθάριση προχώρησε στην τελική της φάση. Ο Ερντογάν ήξερε πως χωρίς την βοήθεια μιας μεγάλης δύναμης, δε θα είχε πολλές μέρες. Έτσι είχε προλάβει πριν το πραξικόπημα να δηλώσει μετάνοια στη Ρωσία για το αεροσκάφος. Η Ρωσία, η οποία είχε ήδη εδραιώσει την παρουσία της στη Συρία και ήδη μπορούσε να συνομιλεί με Κούρδους εντός και εκτός Τουρκίας και γνωρίζοντας πως ο εχθρός του Ερντογάν (Γκιουλέν) βρίσκεται στις ΗΠΑ, εκμεταλλεύτηκε την αδυναμία της Τουρκίας και πέτυχε την αποδυνάμωση της συνοχής του ΝΑΤΟ. Σήμερα, η Ρωσία μπορεί να χαίρεται γιατί κρατώντας «όμηρο» την Τουρκία, μπορεί να μιλά με άλλους όρους και με τις ΗΠΑ αλλά και με την Ε.Ε (η τελευταία, τρέμει για το προσφυγικό και μην κάνει πράξη τους εκβιασμούς ο Ερντογάν).
Χωρίς να έχουμε taboo και γνωρίζοντας την ιστορία πραξικοπημάτων της Τουρκίας, δεν πρέπει να θεωρούμε απίθανη μια προσπάθεια ανατροπής του Ερντογάν. Παρόλα αυτά, μια ανατροπή, ίσως φέρει χειρότερα προβλήματα καθώς ο Τούρκος πρόεδρος έχει ήδη καταφέρει να διχάσει τον κόσμο και πιθανή ανατροπή του να τον ηρωποιήσει και να ζυμωθούν εξελίξεις εμφυλίου στην Τουρκία. Η οικονομία της Τουρκίας και συγκεκριμένοι τομείς όπως ο τουρισμός, πλήττονται ολοένα από την εμπόλεμη κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Η τραγική και αιματηρή «ευκαιρία» που δίνει το ΙΚ στην αστάθεια της Τουρκίας, δε θα πάει χαμένη από Κούρδους εντός Τουρκίας που δε συντάσσονται ούτε με το κουρδικό κόμμα, ούτε με το ΡΚΚ και πιστεύουν σε βίαιες λύσεις κατά του τουρκικού κράτους. Φαύλος και εφιαλτικός (και κυρίως πολύ πιθανός) κύκλος αστάθειας. Το μαρτύριο της σταγόνας (πτώση οικονομικής δυναμικής της Τουρκίας μέσα από πολιτικο-κοινωνική αστάθεια) ίσως να είναι το μόνο αντίδοτο για την αποδυνάμωση του Τούρκου προέδρου, που έτσι θα χάσει ερείσματα στην τουρκική κοινωνία η οποία από το 2007 και μετά, κατά 25% δεν έχει κακή γνώμη για την... Αλ Καϊντα. Παρόλα αυτά, μια τέτοια αποδυνάμωση του Τούρκου προέδρου θα φέρει επίσης μεγάλες και αρνητικές συνέπειες στην τουρκική κοινωνία, κάτι που δε φαίνεται από τις πράξεις του, να υπολογίζει ο Ερντογάν.
Καταλήγοντας...
Το σκεπτικό της Τουρκιάς του Ερντογάν είναι πολύ απλό και καθόλου απρόβλεπτο:
1. «Πουλάμε» τους παλιούς φίλους σε ένα παιχνίδι στη Σύρια που γίνεται rotative σε συμμαχίες με συμμετρικούς και ασύμμετρους δρώντες.
2. Οι ΗΠΑ και η Ε.Ε για διαφορετικούς λόγους μας γυρίζουν την πλάτη.
3. Η Ρωσία είναι μονόδρομος καθώς το Ισραήλ δεν πρόκειται να εμπλακεί.
4. Η Ρωσία σαν αντάλλαγμα ζητά τη συμμαχία κατά του ΙΚ για να στηρίξει όσες τουρκικές θέσεις μπορεί στη Σύρια οι οποίες έχουν αγγίξει, την...εσωτερική ασφάλεια της Τουρκιάς (πλέον).
5. Τα βάζει αναγκαστικά η Τουρκία με το ΙΚ προκειμένου η Ρωσία να πάψει να στηρίζει τους Κούρδους.
6. Η Ρωσία, πιθανόν να κάνει U-Turn σε όλα αυτά καθώς στόχος Πούτιν είναι να τα βρει με τον Τραμπ. Η Τουρκία κατά πάσα πιθανότητα θα μείνει χωρίς ισχυρούς συμμάχους και αυτό θα έχει ολέθριες συνέπειες για την περιοχή καθώς δε θα έχει ανεκτή για τα συμφέροντα της διέξοδο υποχώρησης. Εδώ, δε φταίει κάποια στρατηγική άλλου κράτους που οδηγεί σε χάος καθώς η Τουρκία μόνη της δημιούργησε την παγίδα της στον ίδιο της τον εαυτό, ψάχνοντας στο εγγύς εξωτερικό της ερείσματα απο-κεμαλοποιήσης.
Σαν θεωρητική «σοφία» μπορούμε να δούμε το : Δεν πρέπει η εξωτερική πολιτική να εξαρτάται από την εσωτερική για έναν και μόνο λόγο: Στο εσωτερικό ενός κράτους υπάρχει ιεραρχική δομή εξουσίας (σύνταγμα) ενώ στη διεθνή πολιτική, αναρχία. Δε γίνεται να φέρεις κανόνες αναρχίας στο εσωτερικό και τούμπαλιν και να τις κάνεις πολιτική.
Ο Ερντογάν προσπαθεί πάντα να μετατρέψει τον όλεθρο σε ευκαιρία, πλέον για να σώσει τον εαυτό του. Η Τουρκία μπαίνει σε έναν πόλεμο από τον οποίο δε γίνεται να βγει παραβιάζοντας θεμελιώδεις κανόνες στρατηγικής. Κάποτε, ένας Αγιάδας βασιλιάς της Δυαρχίας των Λακεδαιμόνιων έλεγε πως «δεν μπαίνω πουθενά αν δεν ξέρω πως θα βγω από εκεί». Χιλιάδες χρόνια μετά, αποτελεί θεμέλιο λίθο κάθε θέσης ορίου σε μια στρατηγική. Η Τουρκία οδηγείται μέρα με τη μέρα σε βαθύ χάος και καλό είναι σαν Έλληνες να μη χαιρόμαστε τόσο γιατί οι συνέπειες θα είναι μεγάλες για την Ελλάδα με μια τέτοιας έκτασης αστάθεια σε μια γειτονική χωρά που έχει ξεπεράσει σε πληθυσμό τη Γερμάνια χωρίς να έχει δει ποτέ σταθερά το βιοτικό επίπεδο της δεύτερης.
* Ο Δημήτρης Τσαιλάς είναι Υπονάυαραχος ε.α. και ο Αλέξανδρος Δρίβας είναι υποψήφιος Δρ Διεθνών Σχέσεων, Συντονιστής της Ομάδας Ανατολικής Μεσογείου στο ΤΟ.ΡΕ.ΝΕ
