Του Στέλιου Φενέκου*
Πολύ μελάνι χύθηκε από προχθές για μία θέση που εξέφρασε ο Πρόεδρος της Τουρκίας Erdogan στην συνάντηση του με τον Πρωθυπουργό κ. Τσίπρα στο Πεκίνο, σχετικά με την ανάγκη τήρησης συνολικά της Συνθήκης της Λωζάνης.
Η θέση του αυτή είναι τελείως διαφορετική σε σχέση με ότι έλεγε μερικούς μήνες πριν, περί ανάγκης αναθεώρησης αυτής της Συνθήκης, όταν δεν είχε αναλάβει ακόμη ο Trump (που τώρα εξοπλίζει τους Κούρδους) και δεν είχε γίνει το Δημοψήφισμα στην Τουρκία αλλά ούτε είχαν προχωρήσει και οι συζητήσεις με τον Ρώσο πρόεδρο.
Εύκολα γίνεται αντιληπτό το γιατί άλλαξε την πολιτική αυτή, γεγονός το οποίο δεν έχει να κάνει τόσο με την Ελλάδα, όσο με το καθεστώς των στενών αλλά και με ότι διαμείβεται στα νοτιοανατολικά της σύνορα.
Συγκεκριμένα:
- Το καθεστώς των στενών καθορίζεται από την συνθήκη του Μοντρέ, όμως το ενδεχόμενο άνοιγμα της συνθήκης της Λωζάνης πιθανόν να επέφερε και απαιτήσεις αλλαγών από κάποιους συμβαλλόμενους. Η σύμβαση δίνει στην Τουρκία τον πλήρη έλεγχο των Στενών και εγγυάται την ελεύθερη ναυσιπλοΐα από τα μη στρατιωτικά πλοία σε καιρό ειρήνης. Επιτρέπει επίσης στην Τουρκία την στρατιωτικοποίηση των Στενών (συναφώς και το ζήτημα Λήμνου και Σαμοθράκης), και επιτρέπει τη διέλευση πολεμικών πλοίων των παρευξείνιων χωρών με ειδοποίηση μιας εβδομάδας και υπό όρους εκτοπίσματος, μεγέθους, οπλισμού. Περιορίζει σημαντικά το πέρασμα των πολεμικών πλοίων που δεν ανήκουν σε κράτη της Μαύρης Θάλασσας. το οποίο οι Τούρκοι δεν θα ήθελαν να αλλάξει,
- Είναι γνωστό ότι οι Ρώσοι ευχαρίστως θα έβλεπαν μία αλλαγή των συνθηκών σε ό,τι αφορά τις άδειες διελεύσεως των πολεμικών τους πλοίων και υποβρυχίων. Αυτό θα τους έδινε ένα σημαντικότατο γεωπολιτικό όφελος λόγω της δυνατότητας διαρκούς και ταχείας παρουσίας στην Μεσόγειο και ιδίως στην Ανατολική Μεσόγειο. Φυσικά οι οιεσδήποτε αλλαγές προς αυτήν την κατεύθυνση θα επέτρεπαν και στις Νατοϊκές δυνάμεις να ενισχύσουν την παρουσία τους στην Μαύρη Θάλασσα (μέσω των παρευξείνιων χωρών). Αυτό σε ένα βαθμό επιτυγχάνεται ήδη σε μικρή κλίμακα πλην όμως δεν μπορεί να αυξηθεί σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό, αφού ούτε η Τουρκία το επιθυμεί, αλλά ούτε και οι περισσότερες χώρες της Μαύρης Θάλασσας θα ήθελαν να μπουν σε περιπέτειες γεωπολιτικών συγκρούσεων ψυχροπολεμικής εποχής.
Όσον αφορά τα Νοτιοανατολικά σύνορα της Τουρκίας, η συνθήκη της Λωζάνης καθορίζει τα σύνορα της με τη Συρία και το Ιράκ (Μεσοποταμία) από τη Μεσόγειο μέχρι το Ιράν (Περσία).
Τα σύνορα αυτά όπως τα όρισε η Συνθήκη της Λωζάννης προστατεύονται από την αρχή της μονιμότητας, η οποία μπορεί να είναι νομικά ισχυρότατη και να θεωρείται ανεπηρέαστη από μονομερείς ενέργειες, όμως η αρχή αυτή ήδη αμφισβητείται σοβαρά στην πράξη, κυρίως από τους Κούρδους και με την διαφαινόμενη υποστήριξη των ΗΠΑ.
Είναι χαρακτηριστικό συνεπώς ότι η αναδίπλωση ειδικά στο ζήτημα αυτό, από «αναθεωρητική πολιτική» σε πολιτική «status quo», αποκαλύπτει τις πιέσεις που δέχεται ο Erdogan από ΗΠΑ και Ρωσία. Προφανώς θα επιδιώξει ένα παζάρεμα και με τους δύο και είναι βέβαιο ότι στα ενδεχόμενα ανταλλάγματα θα επιδιώξει να ενισχύσει τα ερείσματα του στην Νοτιοανατολική πλευρά, καθώς και στα ζητήματα των ερευνών και της εκμετάλλευσης των πετρελαϊκών κοιτασμάτων.
Σημαντικό ζήτημα που θα πρέπει να εξετάζεται πλέον σε βάθος, γιατί είναι παράγων ο οποίος θα μεταβάλει τον τρόπο που αντιμετωπίζεται η Τουρκία από τις ισχυρές πυρηνικές δυνάμεις, είναι η δοκιμή εγχώριας κατασκευής του πυραύλου “Bora” με εμβέλεια 280 χιλιόμετρα, την οποία έκανε πρόσφατα στη Μαύρη Θάλασσα. Προς το παρόν οι δυνατότητες του πυραύλου είναι μικρές (το προσπαθεί από το 2012). Διατείνεται βέβαια ότι θέλει να μπορεί να εκτοξεύσει δικούς της δορυφόρους, αλλά πάντα θα υπάρχει ο κίνδυνος της στρατιωτικής χρήσης.
Εάν αυτό συνδυασθεί και με τις επιδιώξεις της για κάλυψη των ενεργειακών αναγκών με πυρηνικά εργοστάσια, με το τεράστιο εξοπλιστικό πρόγραμμα που έχει ξεκινήσει, μαζί με την αύξηση των δυνατοτήτων παραγωγής αμυντικών συστημάτων, καθώς και με την επιδίωξη της για απόκτησης μικρού αεροπλανοφόρου/ελικοπτεροφόρου, τότε είναι προφανές ότι επιδιώκει να μπει δυναμικά στο κλαμπ των μεγάλων δυνάμεων.
Με βάση όλους αυτούς τους εξοπλισμούς, τον ισλαμικό προσανατολισμό και τις πυραυλικές δοκιμές είναι αναμενόμενο να δημιουργηθούν αντιδράσεις από τους μεγάλους γεωπολιτικούς παίκτες.
Όσον αφορά την Ελλάδα, θα πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα μας αφενός η ενίσχυση της αποτρεπτικής μας ικανότητας καθώς επίσης η κατάλληλη αντίδρασή μας σε διμερές και διεθνές επίπεδο για τις πυρηνικές δυνατότητες που επιδιώκει να αναπτύξει η Τουρκία, σε συνδυασμό με τις πυραυλικές δοκιμές που κάνει και με την εφαρμογή ενός τεράστιου και άκρως ανησυχητικού εξοπλιστικού προγράμματος. Ο λόγος δεν είναι ότι μόνο γιατί απειλούμαστε άμεσα από όλα αυτά σήμερα, αλλά προκειμένου να ενεργοποιηθεί η διεθνής κοινότητα και να τεθούν τα ζητήματα αυτά στην διεθνή ατζέντα των παγκόσμιων κινδύνων ασφαλείας.
Η νέα δήλωση του Erdogan για την τήρηση της συνθήκη της Λωζάννης καμία ιδιαίτερη και άμεση ανησυχία δεν πρέπει να μας προκαλεί, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν πρέπει να επαγρυπνούμε και να ξαναδούμε όλα τα ζητήματα και τις ευκαιρίες που αναδύονται για μας από την συνθήκη αυτή, σε σχέση με τις υπάρχουσες γεωπολιτικές εξελίξεις στην περιοχή μας.
*Ο Στέλιος Φενέκος είναι Υποναύαρχος ΠΝ ε.α. και Πρόεδρος της «Κοινωνίας Αξιών».
