Του Δημήτρη Τσαϊλά*
Οι εκλογές στις ευρωπαϊκές χώρες φέτος έχουν φέρει πολύ μεγάλη αναστάτωση στον ευρωπαϊκό πυρήνα. Αν η Ευρωπαϊκή Ένωση συνεχίσει να αποδυναμώνεται, οι πιο βαθιές επιπτώσεις θα γίνουν αισθητές στα ανατολικά και τα νότια. Εκεί, κατά μήκος της γραμμής των ιστορικών αυτοκρατοριών των Αψβούργων και των Οθωμανών, όπου βρίσκονται οι πρώην κομμουνιστικές χώρες που σε πολλές περιπτώσεις εξακολουθούν να αποσπούν τη παγκόσμια προσοχή λόγω των εθνικών και εδαφικών διαφορών τους από το 1990, όταν η Γιουγκοσλαβία κατέρρευσε. Τότε θεωρήθηκε ότι καμία από τις προηγούμενες ιστορικές αυτοκρατορίες ήταν σημαντικές, αλλά ένα τέταρτο του αιώνα μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας του Τίτο, διαπιστώνουμε ότι ξαναζούμε ιστορίες από τα τέλη του Μεσαίωνα και της πρώιμης σύγχρονης ιστορίας.
Τα δυτικά Βαλκάνια και γενικά ο Νότος της Ευρώπης που βρίσκονται πλησιέστερα προς τη διαταραγμένη Μέση Ανατολή, εξακολουθούν να είναι η φτωχότερη, λιγότερο σταθερή και με μεγαλύτερη ανάγκη από στήριξη και καθοδήγηση περιοχή από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Είτε η Ευρώπη θα αποφασίσει να παραμένει μια ασφαλής και ευημερούσα ήπειρος, ή θα υποστεί κατάγματα κατά μήκος των παραδοσιακών διαχωριστικών γραμμών μεταξύ Ανατολής και Δύσης, με εξουσιαστές τη Ρωσία που δημιουργεί ζώνες ενδιαφέροντος στα Βαλκάνια και την αναθεωρητική Τουρκία που κλιμακώνει τις διεκδικήσεις της εις βάρος του Ελληνισμού.
Η ΕΕ πρέπει να καταλάβει ότι είναι αδύνατο να συνεχίσει την διεξαγωγή της εξωτερικής πολιτικής με τον αυτόματο πιλότο. Η σταθεροποίηση, η δημοκρατική μετατροπή και ο εκσυγχρονισμός των Δυτικών Βαλκανίων είναι σε κίνδυνο για τρεις λόγους.
Πρώτον, η ΕΕ δεν έχει ακόμη ανακάμψει πλήρως από τα εσωτερικά προβλήματα, την οικονομική κρίση, το Brexit, τις προκλήσεις ένταξης στην ΕΕ νέων κρατών και τη μετανάστευση κρίση.
Δεύτερον, τα εύθραυστα Δυτικά Βαλκάνια βρίσκονται στη διελκυστίνδα των συμφερόντων που υπάρχουν στην ευρωπαϊκή και αμερικανική πολιτική.
Τρίτον, η πολιτική των μεγάλων δυνάμεων βρίσκεται στο γεωπολιτικό παρασκήνιο, πράγμα που σημαίνει ότι η Ρωσία, η Τουρκία, η Κίνα και οι χώρες του Κόλπου ανταγωνίζονται με την Ευρώπη για την επιρροή στην περιοχή. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα Δυτικά Βαλκάνια έχουν γίνει ένα πεδίο εξάσκησης για τους Ρώσους στον υβριδικό πόλεμο, όπως στο Μαυροβούνιο, τη Σερβία και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη.
Η διαχειριστική προσέγγιση της ΕΕ στη περιοχή δεν είναι αρκετή. Η ΕΕ πρέπει να δώσει προτεραιότητα στην ενίσχυση στον τομέα της ασφάλειας. Αυτό πρέπει να γίνει σε στενή συνεργασία με το ΝΑΤΟ. Επιπλέον, η ΕΕ θα πρέπει να επανεκτιμήσει τη συμμετοχή σε προληπτικές επιχειρήσεις, και να μη αντιμετωπίζει την επιχειρησιακή ανάμειξη ως ύστατη λύση. Τέλος, η ΕΕ θα πρέπει να συμμετάσχει πιο ενεργά στην καταπολέμηση του Ρωσικού υβριδικού πολέμου, συμπεριλαμβανομένης και της επιθετικής προπαγάνδας, στη περιοχή. Δεν ισχυρίζομαι ότι η Ρωσία είναι η κύρια πηγή της αστάθειας στα Δυτικά Βαλκάνια. Ωστόσο η Ρωσία αναπληρώνει το κενό ισχύος και γίνεται όλο και πιο δυναμική σε όλη τη περιοχή των Βαλκανίων, και πιστεύω πως προσπαθεί να αναβαθμίσει τις σχέσεις τις μέσα από μια πόρτα που παραμείνει ανοικτή από την ΕΕ. Από την άλλη πλευρά η ΕΕ αναλώνεται από εσωτερικές κρίσεις και εξωτερικές απειλές κατά τα τελευταία χρόνια, χωρίς να έχει δώσει αρκετή προσοχή στη περιοχή και έχει χάσει μεγάλο μέρος της ελκυστικότητας και της αξιοπιστίας της στα Δυτικά Βαλκάνια.
Μέρος του προβλήματος της Ευρώπης είναι τα αντιφατικά μηνύματα που έχει στείλει η ίδια σχετικά με το αν οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων θα είναι σε θέση να ενταχθούν στην Ένωση στο άμεσο μέλλον. Εν τω μεταξύ η αύξηση του ξενοφοβικού λαϊκισμού στην ΕΕ, έχει ενισχυθεί με ανάλογο αύξηση στο συναίσθημα αντι-διεύρυνσης.
Η κρίση στα Σκόπια φαίνεται να έχει πλέον τη δυναμική να αποσταθεροποιήσει τα ευρύτερα Δυτικά Βαλκάνια, στέλνοντας μάλιστα το μήνυμα ότι εκείνοι που δεν θέλουν να σέβονται τους δημοκρατικούς κανόνες του παιχνιδιού μπορεί να περάσουν την άποψή τους με τη χρήση βίας, και ότι η ΕΕ δεν θα κάνει τίποτα για να τους σταματήσει. Η ιδέα ότι ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ έπρεπε, τουλάχιστον να δείξουν αποδοκιμασία έστω και συμβολικά, δεν επαληθεύτηκε. Αν αυτή η κρίση διατηρηθεί, η ΕΕ πρέπει να είναι έτοιμη να παρέμβει πιο δυναμικά. Μάλλον ατομικές κυρώσεις μπορεί να καταστούν αναγκαίες. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλα ραβδιά που η ΕΕ μπορεί να χρησιμοποιήσει εναντίον του VMRO, όπως η πολιτική απομόνωση. Η ΕΕ πρέπει να είναι έτοιμη να αναγνωρίσει την εκλογή της νέας κυβέρνησης, ακόμη και χωρίς εντολή από τον πρόεδρο, και να συμμετάσχει ενεργά.
Η ΕΕ πρέπει να είναι έτοιμη να δράσει πιο αποφασιστικά. Η Ευρώπη πρέπει να επιδείξει αποφασιστικότητα στην αρχή ότι η υποκίνηση εθνοτικής βίας δεν αποτελεί λύση στα σημερινά Δυτικά Βαλκάνια ανεξάρτητα από το ποιος είναι στην εξουσία.
*Ο Δημήτρης Τσαϊλάς είναι Υποναύαρχος ΠΝ ε.α.
