Του Δημήτρη Τσαιλά*
Καθώς το περιβάλλον ασφαλείας στο οποίο λειτουργούν οι Σύμμαχοι του ΝΑΤΟ έχει βιώσει σημαντικές μεταβολές και μεταμορφώσεις τα τελευταία χρόνια, μάλιστα αρκετές από τις οποίες προκλήθηκαν από τους ίδιους τους διατλαντικούς εταίρους, είναι απαραίτητη η εξέταση των νέων παραγόντων και των προϋποθέσεων λειτουργίας και επιχειρησιακών αναγκών της συμμαχίας. Η επιτυχία για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η επιβίωση της αν όχι η εμβάθυνση της με τα υφιστάμενα μέλη και η ευέλικτη διαχείριση κάποιων νέων συνεργασιών. Για να επιτευχτεί αυτό η Ευρώπη πρέπει να αρχίσει να προετοιμάζεται να αντιμετωπίσει τις καταιγίδες τώρα με σκοπό να αποφύγει το δυσοίωνο νεφοσκεπή ορίζοντα για να μην απειληθεί με διάλυση. Οτιδήποτε λιγότερο θα οδηγήσει σε μια Ευρώπη που θα είναι τελείως διαφορετική από αυτό που γνωρίζουμε.
Lessons Learned
Σίγουρα τα διδάγματα που προέκυψαν από τους πρόσφατους στρατηγικούς αιφνιδιασμούς και η μελλούμενη αφύπνιση είναι αντιφατικές έννοιες από τη φύση τους. Τα διδάγματα όμως που αποκομίσαμε είναι, ότι η στρατηγική κοινότητα σπανίως μπορεί να προβλέψει προσεχείς εντάσεις και κρίσεις. Την ίδια στιγμή, οι πρόσφατοι αιφνιδιασμοί επιβεβαίωσαν την ανάγκη για τη χάραξη πολιτικής με σκοπό να προετοιμαστούμε καλύτερα για όλες τις απροσδόκητες αλλαγές στρατηγικής, προκειμένου να μετατρέψουμε μελλοντικά τις ταραχές προς όφελός μας. Αντιμέτωποι με μια πολλαπλότητα και πολυπλοκότητα των προκλήσεων ασφαλείας στα ευρωπαϊκά σύνορα, οι διατλαντικοί εταίροι έχουν συχνά αποτύχει να είναι προβλεπτικοί και οι πολιτικοί ηγέτες είναι απρόθυμοι να επιλέξουν ανάμεσα, στην παρέμβαση ή τη μη παρέμβαση.
Μεταβλητές του Συστήματος
Μετά το σοκ που προκάλεσε η εκλογή του Donald Trump και τις κρίσιμες εκλογές και δημοψηφίσματα στην Ευρώπη, οι όροι της διατλαντικής εταιρικής σχέσης έχουν τεθεί υπό αμφισβήτηση. Οι Ευρωπαίοι, σήμερα εξετάζουμε τις μεταβλητές που θα πρέπει να αποδεχθούμε προκειμένου να διαφυλαχθούν τα συμφέροντά μας στο νέο πλαίσιο που διαμορφώνεται. Από την άλλη πλευρά στις Ηνωμένες Πολιτείες, το κύριο ζήτημα αφορά τη στάση απέναντι στη φιλελεύθερη διεθνή τάξη και τον τρόπο που η Ουάσιγκτον θα υποστηρίξει τους κανόνες και τις αξίες στις οποίες έχει οικοδομηθεί η συμμαχία από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Αντιλαμβανόμαστε ότι και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, το πολιτικό τοπίο χαρακτηρίζεται από μια οξεία αίσθηση αβεβαιότητας, και πολλοί αναλυτές μοιράζονται την ιδέα ότι κατά την τρέχουσα περίοδο βρισκόμαστε σ' ένα κρίσιμο σημείο καμπής στην ιστορία της διατλαντικής εταιρικής σχέσης.
Μερικοί από τους βασικούς παράγοντες που θα καθορίσουν ποια Ευρώπη θα υπάρχει στο μέλλον τίθενται κυρίως από τους ίδιους τους Ευρωπαίους, από τις διαπραγματεύσεις του Brexit μέχρι την αποφυγή των πειρασμών του εθνικισμού και μιας νέας συμφωνίας για την οικονομική πολιτική για την τελική σταθεροποίηση της ευρωζώνης. Υπάρχουν και εξωτερικές μεταβλητές, συμπεριλαμβανομένων των αρνητικών πολιτικών των Η.Π.Α. και η περαιτέρω οικονομική αναταραχή, θα καθορίσουν επίσης τη μοίρα της Ευρώπης. Εάν τα εμπόδια αυτά ξεπεραστούν, ο χρόνος θα είναι ώριμος για τους Ευρωπαίους ηγέτες να επανεξετάσουν την ισχύ με την αύξηση της αποτρεπτικής ικανότητας ώστε να επινοήσουν κάτι διαφορετικό από αυτό της ΕΕ του 2017.
Συμπεράσματα
Κεντρικής σημασίας για την εξέλιξη αυτής της διατλαντικής σχέσης, είναι η άρθρωση και εμβάθυνση τόσο μιας εσωτερικής πολιτικής, όσο και εξωτερικής πολιτικής στην ευρωπαϊκή σφαίρα. Είναι απαραίτητο να απαντηθεί με ειλικρίνεια και σαφήνεια εάν η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι σε θέση να ανταπεξέλθει στην τρέχουσα κατάσταση, τι στιγμή που λαϊκίστικα και ρεβιζιονιστικά κόμματα έχουν αυξήσει την επιρροή τους σε εθνικό επίπεδο σε πολλές χώρες μέσα στην Ευρώπη. Οι πιθανές επιπτώσεις από την ευρωπαϊκή αμυντική αναβάθμιση, η οποία είναι προ των πυλών, και ο ρόλος της Ευρώπης στη Συμμαχία δεν μπορούν, ούτε να υποτιμηθούν μηδέ να υπερτιμηθούν.
Η «Ρωσική Γεωπολιτική Επικράτηση» μετά την επέμβαση στη Γεωργία, αργότερα στην Ουκρανία, στη συνέχεια στη συριακή κρίση και η αυξημένες εντάσεις μεταξύ Μόσχας και διατλαντικών συμμάχων, κυρίως από τις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες και χώρες της Βαλτικής, οδήγησε σε μια κατάσταση άγνωστη μετά τον ψυχρό πόλεμο. Ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ Donald Trump ενδέχεται να αλλάξει σημαντικά τους όρους αυτής της σχέσης, που θα συνεχίσει να είναι καθοριστική για το μέλλον της Συμμαχίας.
Επίσης, το μέλλον των διατλαντικών στρατιωτικών επεμβάσεων είναι ένα ακόμη ακανθώδες ζήτημα μελέτης. Τα διδάγματα από τις πρόσφατες επιχειρήσεις στο Αφγανιστάν, το Ιράκ, τη Λιβύη, το Μάλι, και τη Συρία θα καθορίσουν τον τρόπο των διατλαντικών επιχειρήσεων τόσο από δυνάμεις του συνασπισμού του ΝΑΤΟ αλλά και από συγκυριακούς φίλιους συνασπισμούς στο ΝΑΤΟ. Γι' αυτό πρέπει να εξεταστούν οι στρατιωτικές επεμβάσεις στα επόμενα χρόνια, και γενικότερα, τα εργαλεία που οι φορείς χάραξης πολιτικής θα έχουν διαθέσιμα να χρησιμοποιήσουν προκειμένου να διευθύνουν τις δυνητικές κρίσεις εκτός περιοχής.
Οι Ευρωπαίοι μπορούν να καταστήσουν την Ευρώπη πιο ισχυρή. Πάρα πολλά έχουν γραφτεί και ειπωθεί, όχι μόνο για την ΕΕ αλλά κυρίως, για το ευρωπαϊκό πυλώνα του ΝΑΤΟ, ότι πρέπει να γίνει ο οδηγός προς το μέλλον. Με την αβεβαιότητα που υφίσταται σήμερα για τα ζωτικά συμφέροντα στον πυρήνα της Ευρώπης, όπως είναι η ασφάλεια και η ευημερία, με τις Ηνωμένες Πολιτείες να είναι ασταθείς σχετικά με τις δεσμεύσεις της στο ΝΑΤΟ, καθώς και στο ελεύθερο εμπόριο, εκτιμάται ότι έφτασε ο χρόνος για τα ευρωπαϊκά κράτη να κάνουν τα θαρραλέα βήματα που προηγουμένως ήταν απρόθυμοι να κάνουν. Ωστόσο, αυτό πρέπει να το πράξουν ως συμβολή στην ευρύτερη διατλαντική κοινότητα, και όχι εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών. Η κοινωνία των ΗΠΑ είναι πολύ πιο διαφοροποιημένη από ότι εκφράζει ο τωρινός πρόεδρος της χώρας, και οι δύο πλευρές του Ατλαντικού είναι ακόμα καλύτεροι φίλοι και σύμμαχοι. Αν, στο τέλος αυτής της προεδρίας των ΗΠΑ, παρουσιαστεί μια ισχυρότερη, πιο ενωμένη Ευρώπη θα χρησιμεύσει ως πηγή έμπνευσης για τις Ηνωμένες Πολιτείες και όχι ως σάκος του μποξ.
Αντί επιλόγου
Πόσο σύντομα και πόσο ριζοσπαστικά ο Πρόεδρος Trump θα απαντήσει στο μη γραμμικό πόλεμο του Προέδρου Putin εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών και των Ευρωπαίων Συμμάχων είναι ένα βασικό ερώτημα που θα καθορίσει την εικόνα του μέλλοντος. Η απάντηση, εκτιμάται ότι θα αρχίσει να δίνεται από τη Συρία, στην καταπολέμηση του αυτοαποκαλούμενου ισλαμικού κράτους.
Επίσης η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη για την ενεργειακή ασφάλεια είναι απαραίτητη για τη δημιουργία του γεωπολιτικού χώρου για τους αισιόδοξους. Αλλά δεν μπορούμε να αμελήσουμε την Τουρκία και τη γεωγραφική σύγκλιση της προσπάθειας του Putin να εμβαθύνει την επιρροή της Ρωσίας στην Ουκρανία, τη Συρία και τον Νότιο Καύκασο. Εάν η διατλαντική κοινότητα μπορεί να παραμείνει ενοποιημένη και σταθερή στη μείωση των ευκαιριών και την αύξηση του κόστους στη ρεβανσιστική Ρωσία, να υπονομεύσει τον κόσμο και το φιλελεύθερο δημοκρατικό σύστημα, μπορεί να είναι σε θέση να πείσει τον Putin και τους σύμμαχους του ότι μια περισσότερο συνεταιριστική Δύση είναι πιο πιθανή στην οικονομική ανάπτυξη που απαιτείται για τη διαφύλαξη τις ισχύος από το μη γραμμικό πόλεμο.
Αρνούμενος τη γενική αίσθηση της απαισιοδοξίας, πιστεύοντας σε ένα θετικό και ρεαλιστικό όραμα για τα επόμενα χρόνια γύρω από μια σειρά διατλαντικών σχέσεων, το Ευρωπαϊκό Αμυντικό σύστημα, και οι εξωτερικές μεταβλητές, εκτιμώ ότι θα δημιουργηθούν οι προοπτικές για δυνατή πολιτική, οικονομική, στρατιωτική και περιβαλλοντική δυναμική που θα είναι σε θέση να επηρεάσουν την διατλαντική συνεργασία και το ΝΑΤΟ προς το συμφέρον της ανθρωπότητας.
* Ο κ. Δημήτρης Τσαϊλάς είναι Υποναύαρχος ΠΝ ε.α.
