Του Δημήτρη Τσαϊλά*
Είτε μας αρέσει είτε όχι, η παγκοσμιοποίηση είναι ένα γεγονός. Είμαστε όλοι συνδεδεμένοι. Ο πόλεμος της Συρίας πυροδότησε μια κρίση προσφύγων που συνέβαλε ως ένα σημείο και στο Brexit. Επίσης πολλές χώρες έγιναν πιο εσωστρεφείς και κινδυνεύει η ενότητα της ΕΕ. Όμως το ερώτημα που παραμένει είναι, αν θα υπάρχει ειρήνη και ευημερία, χωρίς μια πιο συνεργατική διαχείριση των παγκόσμιων υποθέσεων, από τους ισχυρούς δρώντες του πλανήτη και κατά πόσο θα επηρεάσει τη γεωπολιτική μας αξία η όλη κατάσταση.
Αναβίωση της Realpolitik
Αν παρατηρήσουμε πιο προσεκτικά τις σημερινές διεθνείς συνθήκες στο παγκόσμιο σύστημα φαίνεται ότι μοιάζουν με μια αναβίωση της Realpolitik, όμως επειδή το διεθνές σύστημα καθοδηγείται από βραχυπρόθεσμες συμφωνίες είναι απίθανο να παραμένει σταθερό και ασφαλές, αφού οι αποφάσεις δεν είναι δυνατό να τηρηθούν καθώς δεν αντικατοπτρίζουν μακροπρόθεσμες στρατηγικές. Χωρίς μια προβλέψιμη διαδικασία, ευρέως αποδεκτούς κανόνες και ισχυρά θεσμικά όργανα, ο χώρος που μένει για να συμβεί το κακό είναι πολύ μεγαλύτερος, από το χώρο της ασφάλειας. Ο κόσμος αρχίζει να γίνεται πιο ρευστός και περισσότερο πολυπολικός. Οι διεθνείς σχέσεις ωθούνται και έλκονται από ένα διαφορετικό σύνολο κρατών και μη κρατικών παραγόντων, όπως ένοπλες ομάδες τρομοκρατών, καθώς και από την κοινωνία των πολιτών. Σε αυτόν τον κόσμο, οι ισχυροί δεν μπορούν από μόνοι τους να ελέγχουν τις τοπικές συγκρούσεις και οι τοπικές συγκρούσεις μπορεί να είναι η σπίθα που θα ανάβει πολύ μεγαλύτερες πυρκαγιές.
Πιθανές ενέργειες στις Αμερικανο-ρωσικών σχέσεις
Και ενώ όλα αυτά συμβαίνουν σήμερα, ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τράμπ ετοιμάζεται να κατοικήσει στο Λευκό Οίκο και μας έχει αφήσει κάποιες πρώτες ενδείξεις ότι θα προβεί σε πιθανές αλλαγές στην πολιτική του όσον αφορά τη Ρωσία. Εξετάζοντας το θέμα διαφαίνεται ότι υπάρχουν τρεις πιθανές ενέργειες στο πλαίσιο αυτό:
Ενέργεια 1. η συνέχιση της πολιτικής της διοίκησης του προκατόχου του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα, που σημαίνει κλιμάκωση των τεταμένων σχέσεων μεταξύ Μόσχας - Ουάσιγκτον στο θέατρο επιχειρήσεων της Μέσης Ανατολής,
Ενέργεια 2. μια απόλυτη συνεργασία εντός του διεθνούς συστήματος, κάτι που σημαίνει εκτεταμένες και ριζοσπαστικές συνέπειες στον επανασχεδιασμό της περιφερειακής τάξης στη Μέση Ανατολή με αναδυόμενες νέες κρατικές οντότητες,
Ενέργεια 3. αλλαγές πολιτικής απέναντι στη Ρωσία, με τάση αποκλιμάκωσης και διαπραγμάτευση με αμοιβαίες παραχωρήσεις.
Από τις παραπάνω πιθανές ενέργειες, εκτιμάται ότι η τρίτη προκρίνεται να συμβεί, καθώς ο Ντόναλντ Τράμπ, αυτό έχει αφήσει να εννοηθεί. Επίσης από την πλευρά της Ρωσίας εκτιμάται ότι θα προτιμηθεί ένας συμβιβασμός με τη Δύση, εφ' όσον τα στρατηγικά της συμφέροντα διατηρούνται ακέραια. Συνεπώς, διαφαίνεται ότι στις αρχές του χρόνου τόσο η Ρωσία όσο και οι ΗΠΑ θα καταβάλουν προσπάθειες να αποκλιμακώσουν τη μεταξύ τους ένταση.
Αμερικανο-τουρκικές σχέσεις με φόντο τους Ρώσους
Όσων αφορά η σχέση των Ηνωμένων Πολιτειών με την Τουρκία πάνε από το κακό στο χειρότερο. Έχουν μάλιστα φτάσει σε σημείο που μιλάμε ακόμη και για κατάρρευση των σχέσεων. Έτσι αναγκάζεται η διοίκηση της Ουάσινγκτον να φαντάζεται τις συνέπειες της δυνητικής εγκατάλειψης της Άγκυρας από το ΝΑΤΟ, εάν οι ΗΠΑ δεν αναγκαστούν να απαιτήσουν την έξωσή της Τουρκίας, πριν από αυτούς.
Και ενώ η Άγκυρα κατηγορεί την Ουάσιγκτον, η Μόσχα παίζει σε διπλωματικό επίπεδο ένα επιδέξιο "διπλό παιχνίδι": ο ΥΠΕΞ της Ρωσίας Λαβρόφ μιλάει με τον ΥΠΕΞ των ΗΠΑ John Kerry από τη μία πλευρά, καθώς διαπραγματεύεται με την Άγκυρα από την άλλη πλευρά. Τελευταία μάλιστα, οι υπουργοί Εξωτερικών της Ρωσίας, του Ιράν και της Τουρκίας συναντήθηκαν στη Μόσχα με σκοπό να συντάξουν μια κοινή δήλωση για την επίλυση της μακροχρόνιας σύγκρουσης στη Συρία. Το αξιοπερίεργο της όλης υπόθεσης είναι ότι δεν προσκλήθηκε η πλευρά των ΗΠΑ. Η Μόσχα κάλεσε επίσης και άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Σαουδικής Αραβίας να συμμετάσχουν στην πρωτοβουλία αυτή.
Εκτιμάται ότι ο βασικός στόχος της Ρωσίας είναι να αποδυναμώσει τη συμμαχία της Σαουδικής Αραβίας και των κρατών του Κόλπου με τις ΗΠΑ-ΝΑΤΟ. Αξίζει να σημειωθεί, στο πλαίσιο αυτό, ότι η Μόσχα έχει δημιουργήσει μια στρατηγική συμμαχία με το Κατάρ μετά από μια σημαντική συμφωνία στον τομέα του φυσικού αερίου. Μέχρι πρόσφατα, το Κατάρ μαζί με τη Σαουδική Αραβία υποστήριζαν με χρηματοδότηση τόσο του Ισλαμικού Κράτους όσο και της Αλ Κάιντα και σε στενή συνεργασία με την Ουάσιγκτον την εξέγερση στη Συρία.
Παρατεταμένη τρομοκρατική κρίση στην Τουρκία
Εν τω μεταξύ στο εσωτερικό της η Τουρκία έχει βιώσει μια απότομη αύξηση της τρομοκρατίας, και το ευρωπαϊκό περιβάλλον ασφάλειας στο σύνολό του διαμορφώνεται, σε μεγάλο βαθμό, από την τρομοκρατία και την απειλή της τρομοκρατίας που προέρχεται από τη νότια περιφέρεια της Ευρώπης. Οι κίνδυνοι αυτοί δεν είναι καθόλου νέοι, αλλά έχουν αποκτήσει νέο νόημα υπό το πρίσμα της παρατεταμένης σύγκρουσης και το χάος γύρω από τη νότια και την ανατολική Μεσόγειο, και τις επίμονες οικονομικές και κοινωνικές πιέσεις σε όλη την νότια Ευρώπη. Πάνω απ' όλα, οι ανησυχίες για την τρομοκρατία και οι συνεργασίες αντιτρομοκρατικών υπηρεσιών χρειάζεται άμεσα να υπογραμμίσουν τη στρατηγική σημασία της περιοχής σε όλες τις εμπλεκόμενες οντότητες.
Όμως οι επικρατούσες πολιτικές ροπές στην Τουρκία κινούνται αντίθετα από την αποτελεσματική καταπολέμηση των τρομοκρατικών οργανώσεων, την ίδια στιγμή που η Μεσόγειος βρίσκεται κάτω από μεγάλη τρομοκρατική απειλή. Ένα μεγάλο μέρος των απαραίτητων ενεργειών πρέπει να ληφθούν σε εθνικό επίπεδο, και αυτό είναι αρκετά περίπλοκο με το καθεστώς Ερντογάν. Ωστόσο, η ευκολία με την οποία οι εγχώριοι μοναχικοί λύκοι, οι τρομοκράτες του PKK αλλά και ισλαμιστές κάνουν αισθητή την παρουσία τους, καταδεικνύει σαφώς ότι μια πιο συνεκτική και καλύτερα συντονισμένη απάντηση προς την Τουρκία σε επίπεδο ΕΕ και ΝΑΤΟ είναι πλέον" απαραίτητη.
Συμπεράσματα
Μέσα στο στροβιλισμό της ομίχλης του πολέμου και των πολιτικών τριβών, Βαγδάτη και Άγκυρα τελικά κατέληξαν σε συμφωνία για την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων από τη Μοσούλη. Η συμφωνία αυτή μπορεί να ερμηνευθεί ως ένα ακόμη βήμα, μετά τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός στο Χαλέπι, ώστε να τροποποιήσουν οι Τούρκοι τους δεσμούς τους με τις χώρες της περιοχής συμπεριλαμβανομένου του Ιράκ και, κατ' επέκταση, τη Ρωσία, το Ιράν και τη Συρία.
Αυτό είναι μια τάση όπου πίσω από όλα αυτά είναι η απόφαση του Προέδρου Ερντογάν για την αποκατάσταση καλύτερων δεσμών με τη Ρωσία. Η συμφωνία αυτή αποτελεί μέρος ενός μεγαλύτερου σχεδιασμού και μιας μακροχρόνιας ευθυγράμμισης των συμφερόντων στην περιοχή, καθώς η επιρροή της Ρωσίας και του Ιράν αυξάνεται και η ισχύς των Ηνωμένων Πολιτειών συνεχίζει να μειώνεται.
Η Τουρκία, βέβαια, θα προσπαθεί να κάνει ότι νομίζει ότι είναι προς το συμφέρον της, αλλά αν το συμφέρον της θα εξυπηρετείται μακροπρόθεσμα από στενότερους δεσμούς με άλλες χώρες της περιοχής και τη χαλάρωση των δεσμών με τις Ηνωμένες Πολιτείες, τότε θα πρέπει το γεωπολιτικό κενό που θα δημιουργηθεί να καλυφτεί από τον έτερο αξιόπιστο σύμμαχο της περιοχής που πρέπει είναι η Ελλάδα.
* Ο κ. Δημήτρης Τσαϊλάς είναι Υποναύαρχος ΠΝ ε.α.
