Του Κωνσταντίνου Λουκόπουλου*
Η ελληνική κοινή γνώμη διαχρονικά διατηρεί ομολογουμένως χαμηλό ενδιαφέρον για όσα συντελούνται στο ΝΑΤΟ, στο οποίο η χώρα είναι μέλος από το 1952 και συνεπώς για το πως αυτό μετεξελίσσεται και πως αντιμετωπίζει τα θέματα ασφάλειας και άμυνας των μελών του (έθνη στην νατοϊκή ορολογία)! Ενδιαφέρον υπάρχει μόνο όταν προκύπτει θέμα που άπτεται των λεγομένων ελληνοτουρκικών «προβλημάτων» ή ακόμα και των σχέσεων της Συμμαχίας (ως συνόλου) με την Ρωσία! Υπάρχουν πολλές εξηγήσεις για αυτό, αλλά δεν θα αναλυθούν στο παρόν άρθρο-ανάλυση, που αποτελεί την σύνοψη και την ελληνική απόδοση της παρουσίασης μου η οποία έγινε προ δεκαημέρου, σε Συνέδριο που διοργανώθηκε από τον Βρετανικό οργανισμό SMi στην Πράγα.
Τι είναι όμως το ΝΑΤΟ και γιατί θεωρείται επιτυχημένος Οργανισμός Άμυνας και Ασφάλειας
Ο Οργανισμός Βορειατλαντικού Συμφώνου (North Atlantic Treaty Organization-NATO) είναι μία Πολιτικοστρατιωτική Συμμαχία η οποία από το 1949 «λειτουργεί» αδιάλειπτα και αποτελεσματικά, αφού πρωτίστως πέτυχε να ανασχέσει την Σοβιετική εξάπλωση στην Ευρώπη και μετά στην μεταψυχροπολεμική εποχή αποτέλεσε την βάση μίας νέας Ευρωατλαντικής Αρχιτεκτονικής Ασφαλείας! Η αποτελεσματικότητα του ΝΑΤΟ βασίστηκε από την ίδρυση του μέχρι σήμερα, στην Διπλωματία, στον Διάλογο, στις Διαβουλεύσεις και στην Οικοδόμηση Συναίνεσης (Consensus Building) καθώς επίσης στην Συνεργασία με άλλους Οργανισμούς. Η ανάπτυξη και η διατήρηση επαρκών Στρατιωτικών Δομών και Δυνάμεων μαζί με άλλες Υποδομές και Εθνικά μέσα, δίνει στην Συμμαχία την δυνατότητα διεξαγωγής επιχειρήσεων που αφορούν τόσο στην Συλλογική Άμυνα (Article 5 Operations) όσο και στην Υποστήριξη Ειρήνης (Non Art 5 Ops). Ο Οργανισμός όμως είναι βιώσιμος και εκτός από τον παράγοντα «αποτελεσματικότητα» υπάρχουν άλλοι δύο βασικοί παράγοντες για αυτή την βιωσιμότητα του:
- Η προσήλωση των μελών του στις βασικές αρχές του Δυτικού Κόσμου όπως Κοινή Πολιτιστική Κληρονομιά, Αλληλεγγύη, Κράτος Δικαίου, Ελευθερία και Δημοκρατία. (σημ. «σημαντικές εξαιρέσεις» το απολυταρχικό «Σαλαζαρικό» καθεστώς στην Πορτογαλία, η επτάχρονη Δικτατορία των Συνταγματαρχών στην Ελλάδα και σήμερα ο συνεχώς αυξανόμενος καθεστωτικός απολυταρχισμός του Ερντογάν με μία τουρκική δημοκρατία να γίνεται ακόμα πιο καχεκτική).
- Η δυνατότητα προσαρμογής του στο εκάστοτε διαμορφούμενο Γεωπολιτικό Περιβάλλον και στους εκτιμώμενους κινδύνους και απειλές που θα πρέπει να αντιμετωπίσει ως ενιαία οντότητα προς όφελος των μελών του.
Η προσαρμοστικότητα του ΝΑΤΟ εκφράζεται όταν κρίνεται αναγκαίο με την διαμόρφωση του «υπ' αριθμόν 1» θεσμικού και καθοδηγητικού κειμένου, το Στρατηγικό Δόγμα (ΝΑΤΟ Strategic Concept) που ουσιαστικά συνιστά την Στρατηγική Αντίληψη της Συμμαχίας. Με βάση αυτό αναπροσαρμόζονται δομές, λειτουργίες, αποστολές και δυνατότητες. Από την ίδρυση του ΝΑΤΟ, έχουν διαμορφωθεί επτά Στρατηγικά Δόγματα (1950,1952,1957,1968,1991,1999 και 2010) με τα πρώτα τέσσερα να είναι καθαρά στρατιωτικής φύσεως και να έχουν εκδοθεί από την Στρατιωτική Επιτροπή (MC) ενώ το 1999 εισάγεται για πρώτη φορά μετά τα όσα συνέβησαν στην πρώην Γιουγκοσλαβία ως αποστολή, οι επιχειρήσεις που αφορούν στην Διαχείριση Κρίσεων πάντα όμως μετά από «Εντολή» (Mandate) του ΣΑ/ΟΗΕ και μετά από συμφωνία με τους «εμπολέμους».
Που βρίσκεται το ΝΑΤΟ σήμερα
Στο ισχύον Στρατηγικό Δόγμα του 2010, οι τρείς βασικές αποστολές της Συμμαχίας από τις οποίες απορρέουν πολλαπλές υποχρεώσεις, είναι η Συλλογική Άμυνα (διαχρονικά), η Διαχείριση Κρίσεων και η Συνεταιριστική - Συνεργατική Ασφάλεια. Όμως κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι περιβάλλον ασφαλείας μετά το 2014 έχει αλλάξει. Η Ευρωπαϊκή Αρχιτεκτονική Ασφαλείας που στην μεταψυχροπολεμική εποχή οικοδομήθηκε με την Ρωσία….κατέρρευσε! Η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία και συνεχίζει να υποστηρίζει αποσχιστικές ομάδες στο Ντόνπας στην Ανατολική Ουκρανία ενώ σε κάθε της ενέργεια διαφαίνεται επεμβατισμός της ακόμα και στα Δυτικά Βαλκάνια που κάθε άλλο παρά σταθεροποιημένα είναι. Παράλληλα στην «αυλή μας» στην Βόρεια Αφρική και ιδιαίτερα στην ευρύτερη Μέση Ανατολή υπάρχει σημαντική αστάθεια λόγω των εμφυλίων συγκρούσεων, της Ισλαμιστικής Τρομοκρατίας και του ISIS.
Ήταν αδύνατον να προβλεφθεί τέτοια γεωπολιτική αναταραχή στο Στρατηγικό Δόγμα του 2010 και το ΝΑΤΟ έπρεπε να ανταποκριθεί γρήγορα και αποτελεσματικά σε αυτές τις νέες σοβαρές γεωπολιτικές προκλήσεις. Έτσι στην Διάσκεψη Κορυφής ( Summit) στην Ουαλία (2014), αποφασίστηκαν να ληφθούν σημαντικά πολιτικά και κυρίως στρατιωτικά μέτρα ως μέρος ενός Σχεδίου που θα επαύξανε τον αμυντικό και αποτρεπτικό χαρακτήρα του ΝΑΤΟ, που ονομάσθηκε Σχέδιο Δράσεων Ετοιμότητας (Readiness Action Plan – RAP). Οι Δράσεις αυτές σήμερα έχουν σε μεγάλο βαθμό υλοποιηθεί σε ότι αφορούν στα βραχυπρόθεσμα μέτρα ενώ έχει αρχίσει και η υλοποίηση των μακροπρόθεσμων. Αυτό καθαυτό το Σχέδιο υποδηλώνει την προσαρμοστικότητα του ΝΑΤΟ και δίνεται για πρώτη φορά από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου μία σημαντική ενίσχυση στην Συλλογική Άμυνα η οποία είχε … «ατροφήσει» μετά το 1991 χωρίς μάλιστα να ακολουθηθεί η διαδικασία εκπόνησης ενός νέου Στρατηγικού Δόγματος και εντελώς συνοπτικά περιλαμβάνει:
- Μέτρα διασφάλισης (Assurance Measures) που αφορούν στην προκεχωρημένη παρουσία Νατοϊκών Δυνάμεων στην επικράτεια των ανατολικών συνόρων, Βαλτικές Χώρες και Πολωνία τα οποία μάλιστα έχουν ολοκληρωθεί σε μεγάλο βαθμό
- Μέτρα Προσαρμογής (Adaptation Measures) που σχετίζονται με την δημιουργία νέων στρατιωτικών αλλά και λοιπών δυνατοτήτων πολιτικής φύσεως σε μακροπρόθεσμο επίπεδο.
Κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί ότι όλα αυτά τα μέτρα είναι καθαρά αμυντικά, αναλογικά ως προς την απειλή και σε πλήρη σεβασμό με τις διεθνείς υποχρεώσεις του ΝΑΤΟ.
Σήμερα το ΝΑΤΟ μετά από όλα τα προαναφερθέντα:
- Έχει τριπλασιάσει την Δύναμης Ταχείας Αντιδράσεως (NATO Response Force) που διαθέτει
- Αύξησε την στρατιωτική του παρουσία στα Ανατολικά με Πολυεθνικές Ομάδες Μάχης στην Βαλτική και Πολωνία και Επαύξησε τις στρατιωτικές του δυνατότητες στα νοτιανανατολικά
- Εφαρμόζει και εποπτεύει την υλοποίηση της δέσμευση των μελών στην Διάσκεψη της Ουαλίας (2014) για σταδιακή αύξηση στην επόμενη 6ετία στο 2% του ΑΕΠ (και όχι λόγω όλων αυτών που είπε ο Πρόεδρος των ΗΠΑ πριν αλλά και μετά την εκλογή του, δύο χρόνια μετά).
- Συμμετέχει πλέον ως ενιαία οντότητα στον Συνασπισμό εναντίον του ISIS και εκτός από το πολιτικό μήνυμα που εκπέμπει εφαρμόζει και άλλα πρακτικά μέτρα.
Υπήρξε …υπεραπλουστευμένη κριτική ότι το ΝΑΤΟ δεν κάνει αρκετά για τον αγώνα εναντίον της τρομοκρατίας! Το ΝΑΤΟ όμως δεν είναι ούτε Οργανισμός εσωτερικής ασφάλειας ούτε επιβολής του Νόμου. Υποστηρίζει όμως όλους εκείνους τους Συμμάχους που ήδη συμμετέχουν στον υπό τις ΗΠΑ Συνασπισμό εναντίον του ISIS και έχει ήδη σημαντική εμπλοκή με επιχειρήσεις που ενισχύουν τον αγώνα της Διεθνούς Κοινότητάς εναντίον της τρομοκρατίας όπως Resolute Support Mission στο Αφγανιστάν και την Αποστολή Sea Guardian στην Μεσόγειο.
Στην αγώνα όμως εναντίον της τρομοκρατίας το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να συνεργαστεί με την ΕΕ καθόσον αυτή μπορεί αυτή να πράξει πολλά που το ίδιο καταστατικά δεν μπορεί μιας και το ΝΑΤΟ με το Στρατηγικό Δόγμα 2010 αναγνωρίζει την ΕΕ ως έναν απαραίτητο και μοναδικό εταίρο. Από την πλευρά της η ΕΕ στην «Παγκόσμια Στρατηγική 2016», επισημάνει την στρατηγική συνεργασίας με το ΝΑΤΟ με βάση την συμπληρωματικότητα και την συνέργεια αλλά και τον πλήρη σεβασμό στην αυτόνομη θεσμική λειτουργία και των δύο. Με την «Κοινή Διακήρυξη της Βαρσοβίας» το 2016 δίνεται τελικά μία νέα ώθηση στην συνεργασία τους με 42 συμφωνηθέντα πρακτικά μέτρα, που 12 από αυτά αφορούν τον αγώνα κατά της τρομοκρατίας.
Πως διαμορφώνεται το περιβάλλον ασφαλείας
Μας αρέσει ή όχι, η Ρωσία εφαρμόζει ένα νέο Δόγμα το οποίο ονομάζει «Πόλεμος Νέας Γενιάς» που για πρώτη φορά παρουσιάστηκε δημοσίως τον Φεβρουάριο 2013 από τον Αρχηγό των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων Στρατάρχη Valery Gerasimov. Εισάγεται η έννοια του σύγχρονου/υβριδικού πολέμου ενώ δεν υπάρχει σαφής διάκριση μεταξύ ειρήνης και πολέμου ως ξεχωριστές σφαίρες δραστηριοτήτων. Παράλληλα επειδή η Ρωσία δεν δείχνει να σέβεται το Διεθνές Δίκαιο και το απαραβίαστο των συνόρων, διαφαίνεται ότι θα συνεχίζει να εφαρμόζει Στρατηγική εξάπλωσης με ότι αυτό συνεπάγεται.
Παράλληλα εκτιμάται δεν θα επέλθει σύντομα περίοδος σταθερότητας στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Η Ισλαμιστική τρομοκρατία δεν είναι πλέον μόνο απλά μία εξωτερική απειλή αλλά είναι «εντός»…μέσα στις κοινωνίες μας! Ο αγώνας εναντίον της τρομοκρατίας και λοιπής εξτρεμιστικής βίας θα συνεχιστεί για αρκετά χρόνια με όλα τα διαθέσιμα μέσα μέχρι να εξαλειφθούν και τα τελευταία εκκολαπτήρια της.
Πως βαδίζει το ΝΑΤΟ στην επόμενη δεκαετία
Οι «Κασσάνδρες» που προοιώνιζαν ότι οι ΗΠΑ εγκαταλείπουν την Ευρώπη βασιζόμενοι σε κάποιες από τις αμφιλεγόμενες δηλώσεις Trump διαψεύδονται. Πέρα από την επιχειρηματική αντίληψη που έχει ο Αμερικανός Πρόεδρος σε ότι αφορά στην εξωτερική πολιτική της χώρας του, οι ΗΠΑ παραμένουν στην Ευρώπη και δεν αμφισβητούν τα μεταπολεμικά γεωπολιτικά δεδομένα πάνω στα οποία δομήθηκε η Ευρωατλαντική Ασφάλεια. Αναντίρρητα είναι αναντικατάστατο μέλος της Συμμαχίας και αποτελεί τον πολιτικοστρατιωτικό πυρήνα του Οργανισμού. Αδιάψευστος «μάρτυρας» ότι η Αμερική είναι και θα παραμείνει εδώ στην Ευρώπη, αποτελεί το Πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Επαναδιασφάλισης για την Ανατολική Ευρώπη που υπέγραψε ο Πρόεδρος Trump με κόστος $1,4 δισ. το 2018!
Με βάση όσα προαναφέρθηκαν, εκτιμάται ότι η Συμμαχία χρειάζεται έναν αμυντικό επαναπροσδιορισμό που θα εκφράζεται σε ένα Νέο Στρατηγικό Δόγμα. Το ΝΑΤΟ ως αμυντική Συμμαχία δεν αναζητεί αντιπαράθεση με την Ρωσία η οποία αναμφίβολα είναι ένας σημαντικός πυλώνας στο παγκόσμιο σύστημα ασφαλείας. Αναζητεί διάλογο με ταυτόχρονη όμως ισχυροποίηση του. Αυτός ο νέος αμυντικός προσδιορισμός θα πρέπει να εδράζεται στους παρακάτω τρεις βασικούς πυλώνες, Αποτροπή, Ανθεκτικότητα και Πολιτική Διπλής Προσέγγισης
Αποτροπή
Η προκεχωρημένη στρατιωτική παρουσία στην Βαλτική και Πολωνία είναι για να αποτρέψει τον πόλεμο και όχι να τον προκαλέσει μετά την επιθετικότητα που έχει επιδείξει η αναθεωρητική Ρωσία. Η στρατιωτική ισχυροποίηση της Συμμαχίας αποβλέπει στο να στείλει το σαφές μήνυμα σε κάθε εν δυνάμει αντίπαλο ότι σε περίπτωση επιβουλής θα έχει απέναντι του 29 έθνη – μέλη.
Ανθεκτικότητα (Σε ελεύθερη απόδοση η Resilience)
Στην Διάσκεψη Κορυφής της Βαρσοβίας τον Ιούλιο 2016, έγινε για πρώτη φορά αναφορά στον όρο «Resilience» που θα μπορούσε να αποδοθεί ελεύθερα στα Ελληνικά ως ανθεκτικότητα-ελαστικότητα ( έναντι υβριδικών και λοιπών απειλών). Ο όρος αναφέρεται σε μία επαυξημένη εκδοχή «αντίστασης» που έχει σχέση με την διαχείριση καταστροφής από μία επίθεση και περιλαμβάνει επίσης ενέργειες για ταχύτατη επαναφορά στην ομαλότητα και σταθερότητα. Θα λέγαμε ότι είναι η δυνατότητα ενός οργανισμού και να συνεχίζει να λειτουργεί μετά από επίθεση κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες αλλά και να αναλαμβάνει και να επανέρχεται στο συντομότερο δυνατό χρόνο στην ομαλότητα.
Πολιτική Διπλής Προσέγγισης (Dual Track Policy -HARMEL REPORT)
Πέρα όμως από την στρατιωτική ενίσχυση της Συμμαχίας όπως προαναφέρθηκε, χρειάζεται μία Πολιτική Διπλής Προσέγγισης με την Ρωσία (Dual Track Policy) κάτι που επισημάνθηκε εμφατικά διατυπώθηκε από του Αρχηγούς Κρατών και Κυβερνήσεων στην Βαρσοβία (2016) ενώ ένα μήνα πριν, είχε παρουσιαστεί το θέμα της διπλής προσέγγισης και της διατήρησης όλων των δίαυλων επικοινωνίας με την Ρωσία ανοικτούς με σχετικό άρθρο εδώ στο liberal.
Αυτή η πολιτική στηρίζεται στην περίφημη πριν από 49 χρόνια «Harmel Report» στο αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου και αποτελεί ένα πολύ σημαντικό έγγραφο - ντιρεκτίβα της Συμμαχίας που προέκυψε μετά από εργασίες Επιτροπής στην οποία προέδρευσε ο τότε Βέλγος υπουργός Εξωτερικών, Pierre Harmel το 1967 με τον τίτλο «Το μέλλον της Συμμαχίας». Μεταξύ άλλων εισηγείτο και ενθάρρυνε τη Συμμαχία και τα μέλη της να βελτιώσουν τις σχέσεις τους με τη Σοβιετική Ένωση και τα λοιπά μέλη του Συμφώνου της Βαρσοβίας και μάλιστα στην καρδιά του Ψυχρού Πολέμου. Αξίζει να μνημονεύσουμε ότι αυτή η ντιρεκτίβα ενέπνευσε τη δημιουργία της Διάσκεψης για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη (εξελιχθείσα σε ΟΑΣΕ), η οποία κατέληξε στη γνωστή μας Τελική Πράξη του Ελσίνκι με όλα τα θετικά επακόλουθα.
Αντί επιλόγου
Tο ΝΑΤΟ χρειάζεται μία Νέα Στρατηγική Αντίληψη, που θα εκφραστεί με ένα νέο Στρατηγικό Δόγμα προκειμένου να ανταποκριθεί στις προκλήσεις ασφαλείας της επόμενης δεκαετίας, βελτιστοποιώντας τα διαθεσιμα μέσα και αναπτύσσοντας νέες δυνατότητες και λειτουργίες όπως προσδιορίστηκαν στις διασκέψεις κορυφής της προηγούμενης 3ετιας και αναφέρθηκαν παραπάνω. Δεδομένης της σπουδαιότητας, μιας και είναι το βασικό καθοδηγητικό κείμενο της Συμμαχίας, θα πρέπει να εγκριθεί από το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο (NAC) σε επίπεδο Αρχηγών Κρατών και Κυβερνήσεων είτε σε αυτό που θα γίνει στις Βρυξέλλες το 2018 είτε σε αυτό για την 70η επέτειο της ίδρυσης του Οργανισμού.
Η Ελλάδα θα πρέπει να δείχνει σε όλους τους Συμμάχους της στο ΝΑΤΟ, ότι είναι ένα αξιόπιστο και ενεργό μέλος συμμετέχοντας σε όλες τις διαδικασίες όταν η γειτονική αναθεωρητική Τουρκία φλερτάρει ανοικτά με την επίσης αναθεωρητική Ρωσία και θέτει σε αμφισβήτηση την συνοχή της Συμμαχίας.
* Ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Λουκόπουλος είναι Συντονιστής - Υπεύθυνος για τα θέματα Άμυνας και Διπλωματίας στο liberal.gr. Είναι απόφοιτος της ΣΕΘΑ και έχει περατώσει Στρατηγικές Σπουδές Ασφαλείας. Διατέλεσε εκπρόσωπος Τύπου του Α/ΓΕΕΘΑ, διευθυντής Διεθνών Σχέσεων στο ΥΕΘΑ/ΓΓΟΣΑΕ, και υπηρέτησε σε διοικητικές και επιτελικές θέσεις στην Ελλάδα και στο ΝΑΤΟ.
