Της Μαρίας Λουκοπούλου*
Ο εμβληματικός ηγέτης της Hamas, Khaled Meshaal, όπως ανακοίνωσε το Σάββατο 24 Σεπτεμβρίου στην Ντόχα του Κατάρ όπου ζει και δραστηριοποιείται, δεν θα είναι υποψήφιος στις εκλογές οι οποίες θα διεξαχθούν στην Λωρίδα της Γάζας την επόμενη χρονιά.
Όποιος και εάν είναι ο νικητής των εκλογών αυτών, θα κληθεί να αντιμετωπίσει τις εσωτερικές Παλαιστινιακές προκλήσεις, όπως η συμφιλίωση με την Φατάχ και η εθνική ενότητα αλλά και η εξεύρεση χρηματοδοτών της Παλαιστινιακής Αρχής, ζητήματα που έχουν οπωσδήποτε σημαντικό διεθνή αντίκτυπο.
Είναι γνωστό ότι μετά την νίκη της στις Παλαιστινιακές βουλευτικές εκλογές το 2006, η Χαμάς ελέγχει την Λωρίδα της Γάζας, μία έκταση 363 τ. χιλ. η οποία και λόγω και της υιοθέτησης εξτρεμιστικών πολιτικών και πρακτικών βρίσκεται «μπλοκαρισμένη από ξηρά, αέρα και θάλασσα» τόσο από το Ισραήλ όσο και από την Αίγυπτο.
Ο AbualWalid - Khaled Meshaal, όπως είναι το πλήρες όνομα του Αρχηγού του Πολιτικού Γραφείου της Χαμάς απέφευγε να αποκαλύψει τις προθέσεις του μέχρι που ανακοίνωσε τον περασμένο μήνα ότι δεν προτίθεται μετά από 20 χρόνια στο τιμόνι της Οργάνωσης να διεκδικήσει την ηγεσία στις εκλογές του 2017. Τα βασικά ερωτήματα που θα πρέπει να απαντηθούν σε αυτές τις εκλογές είναι:
- Ποιος θα ηγηθεί της Χαμάς και αν αυτός που θα εκλεγεί θα βρίσκεται στην Λωρίδα της Γάζας ή στο εξωτερικό; Μη προνομιούχοι ή ελίτ; Μετριοπαθείς ή σκληροπυρηνικοί;
- Πως πρόκειται να εξελιχθούν οι σχέσεις μεταξύ Φατάχ και Χαμάς; Πως το Ισραήλ και οι λοιποί εμπλεκόμενοι στην περιοχή θα αντιμετωπίσουν την νέα ηγεσία;
Οι εκλογές και οι υποψήφιοι
Ισχυρή υποψηφιότητα αποτελεί ο Ismael Haniyeh (γνωστός επίσης και ως Abuel Abad), ο οποίος γεννήθηκε στην Γάζα και είναι Υπαρχηγός της πολιτικής πτέρυγας της Χαμάς μετά την εκλογή του σε αυτό το αξίωμα το 2012 και εκτιμάται ότι ο πρώην «Πρωθυπουργός» είναι ο πιθανότερος αντικαταστάτης του Meshaal. Ο Haniyeh ήταν «Πρωθυπουργός» της Γάζας από τις ιστορικές εκλογές του 2006 μέχρι και τον Ιούνιο 2014 όταν παύτηκε από τον Πρόεδρο Mahmoud Abbas. Από τότε μέχρι και σήμερα ενεργεί ως ένας de facto πολιτικός Αρχηγός. Το γεγονός ότι ο Haniyeh εγκατέλειψε με την οικογένειά του την Γάζα τον προηγούμενο μήνα προκειμένου να μεταβεί μέσω του συνοριακού περάσματος της Rafah στην Σαουδική Αραβία για προσκύνημα (hajj), εκτιμήθηκε ως ένδειξη ότι ο 53χρονος Haniyeh προετοιμάζεται να μετακινηθεί στο Κατάρ για να προετοιμαστεί για την ανάληψη της εξουσίας. Και τούτο γιατί ο επικεφαλής του Πολιτικού Γραφείου της Χαμάς θα πρέπει να ζει εκτός Γάζας προκειμένου να μην συναντά δυσχέρειες για τα ταξίδια και τις επαφές του στο εξωτερικό. Μπορεί να μην θεωρείται ισχυρή προσωπικότητα αλλά διαθέτει δύο σημαντικά χαρακτηριστικά, χάρισμα και πολιτικό ρεαλισμό.
Ένας άλλος υποψήφιος είναι ο 65χρονος Mousa Mohammed Abu Marzouk, επικεφαλής της πολιτικής πτέρυγας της Χαμάς την περίοδο 1992-1997. Είναι και αυτός Υπαρχηγός μαζί με τον Haniyeh και συνδέεται με το παγκόσμιο δίκτυο των Αδελφών Μουσουλμάνων (Muslim Brotherhood) Ο Marzouk γεννήθηκε στην Rafah, αλλά την δεκαετία του 70 πήγε στην Αίγυπτο όπου σπούδασε Μηχανικός και από εκεί στις ΗΠΑ όπου απέκτησε διδακτορικό. Έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αναδιοργάνωση της Χαμάς της περασμένη δεκαετία, ζει στην Αίγυπτο και πιστεύεται ότι έχει ισχυρούς σχέσεις με την Τουρκία και την Αίγυπτο. Γνώστες της περιοχής εκτιμούν ότι εάν η επιλογή θα ήταν τελικά μεταξύ Haniyeh και Marzouk οι υποστηρικτές του σημερινού επικεφαλής Meshaal θα ψήφιζαν υπέρ του πρώτου. Ο Marzouk πρόσφατα επισκέφθηκε την Αλγερία όπου αποφασίστηκε να λειτουργήσει Γραφείο της Χαμάς γεγονός που σηματοδοτεί την επίσημη παρουσία της Οργάνωσης στην Βόρεια Αφρική.
Πέρα όμως από τις παραπάνω υποψηφιότητες, αναδεικνύεται ένας νέος υποψήφιος ο οποίος επίσης θεωρείται ως χαρισματικός και έχει ισχυρή επιρροή στον πληθυσμό της Γάζας, ο Yahya Sinwar, ο οποίος ζει μέσα στην Γάζα και συγκεκριμένα στο προσφυγικό στρατόπεδο Khan Younis και είναι ο επικεφαλής της στρατιωτικής πτέρυγας της Χαμάς. Ο Sinwar ήταν κρατούμενος στο Ισραήλ για 22 χρόνια και απελευθερώθηκε το 2011 με την συμφωνία ανταλλαγής του απαχθέντος από το 2006 νεαρού Ισραηλινού Στρατιώτη Gilad Shalit μαζί με άλλους 1026 συμπατριώτες του.
Θεωρείται σκληροπυρηνικός, αποφεύγει τα ΜΜΕ και είναι ένας από τους ιδρυτές των Ταξιαρχιών «Izza Din Al-Qassam» οι οποίες συνιστούν τι στρατιωτικές μονάδες της Οργάνωση και υποστηρίζει την αλλαγή στρατηγικής της Χαμάς. Για αυτόν η Γάζα δεν είναι ένα σκαλοπάτι μιας γενικότερης στρατηγικής προκειμένου να αποκτηθεί ο έλεγχος της Δυτικής Όχθης και της PLO όπως είναι για τον Meshaal και τον Haniyeh. Υποστηρίζεται κυρίως από πρώην φυλακισμένους στο Ισραήλ αλλά και πρόσφυγες που ζουν σε όλα τα εδάφη που ελέγχει η Παλαιστινιακή Αρχή εκπροσωπώντας τους «μη προνομιούχους», οι οποίοι θεωρούνται ως δεύτερης τάξης πολίτες και περιθωριοποιήθηκαν αρχικά από την Φατάχ και τώρα από την ηγεσία της Χαμάς. Για τους υποστηρικτές του αυτός και οι συνεργάτες του «υποφέρουν στην πολεμική ζώνη», στην σκόνη των τούνελ της Γάζας και από τον αποκλεισμό, ενώ η ηγεσία της Χαμάς απολαμβάνει τα πολυτελή ξενοδοχεία στο εξωτερικό όπως έκανε το ίδιο στην Τύνιδα την δεκαετία του 80 η Φατάχ. Η σύγκρουση μεταξύ Meshaal και Sinwar αντιπροσωπεύει και το συνεχώς αυξανόμενο εσωτερικό ρήγμα της Χαμάς μεταξύ αυτών που ζουν στην Γάζα (“Gazans”) και αυτών που ζουν στο εξωτερικό.
Σε ό,τι αφορά στις εξωτερικές σχέσεις θα μπορούσαμε να αναμένουμε μία σημαντική αλλαγή στην διαχείριση των τωρινών συμμαχιών. Ο Meshaal απέτυχε να υποστηρίξει δημόσια τον Άσαντ απογοητεύοντας την Τεχεράνη που προσπαθεί να εξασφαλίσει την παραμονή του στην εξουσία. Αντιθέτως ο Sinwar τυγχάνει της εμπιστοσύνης τόσο της Τεχεράνης όσο και της Δαμασκού έχοντας διατηρήσει στενές επαφές και με τους δύο. Αποτέλεσμα αυτού ήταν ο Sinwarνα να συνεχίζει να ενισχύεται οικονομικά από την Τεχεράνη, ενώ η χρηματοδότηση του Meshaal σταμάτησε όταν αυτός προσπάθησε να αποκτήσει την υποστήριξη από την Σαουδική Αραβία.
Επισημαίνεται η σημαντική διαφοροποίηση στη ηγεσία της Χαμάς σχετικά με την Αίγυπτο και την αντιμετώπιση του ISIS. O Meshaal και ο Marzouk επιδιώκουν την βελτίωση των σχέσεων με την Αίγυπτο με συνεχείς επαφές στο Κάιρο και κυρίως με τις υπηρεσίες πληροφοριών σε μία προσπάθεια να αντιμετωπίσουν την συνεχώς αυξανόμενη επιρροή του Sinwar ο οποίος φαίνεται ότι συνεργάζεται με τον κλάδο του ISIS στο Σινά.
Το εκλογικό σύστημα της Χαμάς είναι αρκετά πολύπλοκο και… μυστικό! Σύμφωνα με πηγές αρχίζει με το επίπεδο της «usra» (οικογένεια), που συνιστά την μικρότερη οντότητα στην ιεραρχία της εξουσίας και περιλαμβάνει 5-7 μέλη. Πάνω από αυτήν είναι το «shuba» (κεφάλαιο) που αποτελείται από αρκετές οικογένειες. Οι «usras» εκλέγουν αντιπροσώπους στην «shuba» οι οποίες με την σειρά τους εκλέγουν τους αντιπροσώπους στην πόλη ή στην περιοχή. Στο τέλος εκλέγεται το «majlisa-shura» (τοπικό συμβούλιο). Υπάρχουν τέσσερα τέτοια τοπικά συμβούλια με 55 μέλη το κάθε ένα και είναι κάτι σαν μικρά κοινοβούλια για 4 τμήματα, του εξωτερικού, της Δυτικής Όχθης, της Γαζας και αυτών που βρίσκονται στις ισραηλινές φυλακές. Κάθε τοπικό συμβούλιο εκλέγει ένα ισχυρό 15μελες ισχυρό πολιτικό Γραφείο το οποίο ασκεί διακυβέρνηση. Από τα τοπικά αυτά συμβούλια συγκροτείται κατόπιν εκλογής το παγκόσμιο Πολιτικό Γραφείο το οποίο και θα εκλέξει τον Αρχηγό του, δηλαδή τον επικεφαλής της πολιτικής πτέρυγας. Υπάρχουν όμως και... τα μυστικά μέλη της ηγεσίας της Χαμάς. Τα πολιτικά Γραφεία έχουν 2-3 μυστικά μέλη πλέον των 15 δημοσίως γνωστών, που από το παρασκήνιο κατευθύνουν σε μεγάλο βαθμό τα πολιτικά πράγματα.
Γίνεται πλέον κατανοητό ότι η εσωτερική δυναμική της Χαμάς είναι εξαιρετικά πολύπλοκη. Όλοι συμφωνούν ότι ο αποχαιρετισμός του Meshaal, από την Οργάνωση θα είναι δύσκολος. Δεν είναι μόνο ένας λαοπρόβλητος ηγέτης των Παλαιστινίων, αλλά τυγχάνει της αποδοχής πολλών κρατών της περιοχής αλλά και άλλων ισλαμικών κρατών. Η γενική εκτίμηση είναι ότι θα συνεχίζει να επηρεάζει τα πολιτικά δρώμενα στην Παλαιστίνη από το Κατάρ, όπου θεωρείται κυρίαρχη πολιτική προσωπικότητα.
Το πολιτικό «εκκρεμές» της περιοχής
Ενώ το Ισραήλ δεν εξετάζει ιδιαίτερα το πώς η έκβαση αυτής της πολύπλοκης εκλογικής διαδικασίας θα το επηρεάσει, υπάρχει η «περιέργεια» για το πώς η Χαμάς θα συνεχίσει την σχέση της με την Φατάχ. Ο Haniyeh είναι γνωστός για την συμφιλιωτική του στάση. Θα ήταν μάλλον αφελές να θεωρηθεί ότι θα βρεθεί μπροστά σε μία ακμάζουσα παλαιστινιακή εθνική ενότητα αλλά αναμένεται ότι θα συντελεστεί πρόοδος στις συνομιλίες για την αποκατάσταση των σχέσεων Φαταχ-Χαμας. Η Φατάχ υποφέρει από εσωτερικές έριδες και στερείται προσώπων που θα ηγηθούν. Ο Abu Mazen είναι πλέον 81 ετών και θεωρείται από το Ισραήλ άσχετος και ανεπαρκής. Σε κάθε περίπτωση η απουσία μίας αξιόπιστης και ενοποιημένης παλαιστινιακής στρατηγικής για μία ανεξάρτητη Παλαιστίνη ευνοεί το Ισραήλ. Για το Ισραήλ η οποιαδήποτε επιλογή ηγεσίας δεν πρόκειται να επιφέρει σημαντικές αλλαγές στο πεδίο ασφαλείας. Για το Ισραήλ οι Haniyeh, Marzouk και Sinwar ή όποιος άλλος αναλάβει την πολιτική ηγεσία της Χαμάς, αυτή θα συνεχίζει να μην αναγνωρίζει το Ισραήλ και αυτό σημαίνει συνέχιση του αποκλεισμού της Λωρίδας της Γάζας
Η αλήθεια είναι ότι η μελλοντική πορεία της Χαμάς θα καθοριστεί στην Ντόχα και στην Τεχεράνη όπως προαναφέρθηκε. Ο Meshaal δημιούργησε ρήγμα στους παραδοσιακούς δεσμούς με την θεοκρατία η οποία υποστήριζε οικονομικά την Χαμάς όταν με το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου στην Συρία αρνήθηκε να υποστηρίξει το καθεστώς Άσαντ, τονίζοντας ότι οι σχέσεις με την Τεχεράνη ισορροπούν μεταξύ αναγκαιότητα και αρχών. Χαρακτήρισε μάλιστα τους Σύριους ως ήρωες που είναι θύματα διεθνούς σύγκρουσης. Αντιθέτως υποστήριξε δημοσίως την Σαουδαραβική επιχείρηση που είχε σκοπό να αποκαταστήσει στην εξουσία της Υεμένης το σουνιτικό καθεστώς όταν ο Sinwar πίεζε προς την κατεύθυνση της αποκατάστασης των σχέσεων με την Τεχεράνη, προκειμένου να ενισχύσει την Οργάνωση στρατιωτικά για μία μελλοντική σύγκρουση με το Ισραήλ.
Θα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δούμε τι θα συμβεί με τις επικείμενες Παλαιστινιακές αυτοδιοικητικές εκλογές που επρόκειτο να διεξαχθούν την 8 Οκτωβρίου και ακυρώθηκαν από το Παλαιστινιακό Ανώτατο Δικαστήριο την προηγούμενη εβδομάδα ως απάντηση στην απόρριψη από Δικαστήριο της Γάζας, της υποψηφιότητας 5 υποψηφίων της Φατάχ στις τοπικές εκλογές. Το ελεγχόμενο από την Φατάχ Ανώτατο Δικαστήριο αιτιολόγησε την απόφαση ως απάντηση των υποβληθέντων εφέσεων σχετικά με την νομιμότητα των εκλογών, καθόσον δεν συμπεριλαμβάνουν την Ανατολική Ιερουσαλήμ, ενώ χαρακτήρισε και τις εκλογές στην Γάζα παράνομες, περιθωριοποιώντας ακόμα περισσότερο την Χαμάς.
Είναι εύλογο το ερώτημα εάν η νέα ηγεσία της Χαμάς θα δημιουργήσει πολιτικά ρήγματα ή θα συνεχίσει να ασκεί εξουσία στην Γάζα χωρίς μεγάλες αλλαγές. Βέβαια η κατάσταση παραμένει ασαφής και μάλιστα με την διεθνή κοινότητα να αναμένει τον επόμενο Πρόεδρο των ΗΠΑ. Η Κυβέρνηση Obama συνεχίζει με διπλωματικές προσπάθειες την διατήρηση των κυρώσεων στην Χαμάς έτσι ώστε να μην χειροτερέψει τις ήδη κλονισμένες σχέσεις με το Ισραήλ.
Επίσης θα περιμένουμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, να δούμε την εξέλιξη των ισορροπιών και εντός της Ε.Ε. καθόσον για να υποστηριχτεί η προοπτική λύσης των «δύο κρατών-δύο λαών» προτάθηκε από την Νομική Υπηρεσία στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο να αφαιρέσει την Χαμάς από την λίστα των τρομοκρατικών οργανώσεων. Κύκλοι της Ε.Ε. ισχυρίζονται ότι με το να πάψει η Χαμάς να θεωρείται τρομοκρατική οργάνωση, θα πιεστεί το Ισραήλ να την συμπεριλάβει στις ειρηνευτικές συνομιλίες, όπως είχε όντως κάνει και με την Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO) στην δεκαετία του 80.
Αναμφίβολα η υψηλή πολιτική στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και αλλού θα απαιτήσει εξαιρετικές διπλωματικές δεξιότητες και οπωσδήποτε ευρύ πεδίο ελιγμών. Οι εκλογές είναι προγραμματισμένες να διεξαχθούν μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2017.
*Η Μαρία Λουκοπούλου είναι πολιτική επιστήμων, απόφοιτος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστήμιου Πειραιά και κάτοχος μεταπτυχιακής εξειδίκευσης στις Μεσανατολικές Πολίτικες (MA Middle East Politics) από το Πανεπιστήμιο του Exeter. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζονται στη democratisation after the Arab Spring, resistance movements and Saudi - Iranian foreign policy. Ζει και εργάζεται στο Ηνωμένο Βασίλειο.
