(Φωτ. Πρόσφυγες από τη Συρία κατευθύνονται προς τα σύνορα με την Τουρκία. Photo by Lefteris Pitarakis/ AP Photo/Eurokinissi)
Του Ιπποκράτη Δασκαλάκη*
Στις 25 Φεβρουαρίου 2016, λίγες ημέρες μετά την κοινή αμερικανορωσική ανακοίνωση περί διακοπής των εχθροπραξιών, το liberal.gr δημοσίευε κείμενο μου με τίτλο «ένα παράθυρο για την ειρήνευση στη Συρία».
Λίγες ημέρες μετά και ενώ είχε σημειωθεί μια σημαντική μείωση των συγκρούσεων, από το ίδιο βήμα, περιέγραφα το μακρύ και ολισθηρό δρόμο των ειρηνικών διαπραγματεύσεων συμφωνώντας με την πλειονότητα των αναλυτών για τα εμπόδια της διαδικασίας. Δυστυχώς η συμφωνηθείσα εκεχειρία κατέρρευσε σταδιακά τις επόμενες ημέρες εν μέσω αλληλοκατηγοριών και προσπαθειών δυναμικής ενίσχυσης των θέσεων και στόχων των πολυάριθμων αντιμαχομένων πλευρών.
Κύριοι λόγοι της αποτυχίας της εκεχειρίας ήταν η έλλειψη μηχανισμού επίβλεψης της και απόδοσης ευθυνών στους παραβάτες, η αδυναμία καθορισμού των οργανώσεων που χαρακτηρίζονταν τρομοκρατικές, οι κεκαλυμμένες αρχικά επιθέσεις του καθεστώτος για ενίσχυση των θέσεων του και οι εκατοντάδες προβοκατόρικες πράξεις από τις δεκάδες ανεξέλεγκτες οργανώσεις με τον ISIS και την al-Nusra (εκτός του πλαισίου της συμφωνίας) να πρωτοστατούν σε βίαιες ενέργειες. Μη ευκαταφρόνητες και αντικειμενικές δυσκολίες που ενδεχομένως να είχαν μερικώς αντιμετωπιστεί αν υπήρχε αμοιβαία εμπιστοσύνη και καλύτερη επικοινωνία μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας.
Την αποτυχία της προσπάθειας ακολούθησε η αιματηρή και αδιέξοδη πολιορκία της Aleppo που απέδειξε την αδυναμία της συριακής κυβέρνησης αλλά και των αντιπάλων της να επιτύχουν μια σημαντική νίκη. Η πολυχρόνια εξάντληση όμως των αντιμαχομένων αντί να προκρίνει την καταφυγή στις ειρηνευτικές προσπάθειες, οδήγησε στη μάταιη ένταση των εχθροπραξιών και βιαιοτήτων σε μια απεγνωσμένη αναζήτηση λύσεως. Η κατάσταση έγινε πιο περίπλοκη στα τέλη του Αυγούστου, με την τουρκική επέμβαση στη Βόρεια Συρία και την επέκταση των συγκρούσεων μεταξύ νέων αντιπάλων στο χαοτικό θέατρο επιχειρήσεων Συρίας-Ιράκ.
Νέες προσπάθειες για ειρήνευση και νέο Σχέδιο
Συγχρόνως οι ΗΠΑ και Ρωσία είχαν εντείνει τους τελευταίους μήνες, τις προσπάθειες τους για μια νέα εκεχειρία που θα δίνει χώρο και χρόνο για την επανέναρξη των ειρηνευτικών συνομιλιών. Συνομιλίες, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, οι οποίες ουδέποτε μπόρεσαν να εισέλθουν στην ουσία της κρίσεως καθόσον υπήρχαν αγεφύρωτες διαφορές από τον καθορισμό των συνομιλητών μέχρι την ατζέντα των συναντήσεων.
(Φωτ. Οι υπουργοί Εξωτερικών ΗΠΑ και Ρωσίας, John Kerry (αριστερά) και Sergei Lavrov (δεξιά), σε κοινή συνέντευξη Τύπου μετά από συνάντηση για την κρίση στη Συρία, στη Γενεύη, στις 9 Σεπτεμβρίου. Photo by Kevin Lamarque/Pool Photo via AP/Eurokinissi)
Τελικά οι επαφές ευοδώθηκαν και στις 9 Σεπτεμβρίου ανακοινώθηκε ένα νέο αμερικανορωσικό σχέδιο εκεχειρίας με έναρξη εφαρμογής 3 ημέρες μετά. Στη νέα συμφωνία γίνεται λόγος για επίτευξη μόνιμης διακοπής των εχθροπραξιών, (Cessation of Hostilities).
Το νέο σχέδιο σε γενικές γραμμές είναι παραπλήσιο του προηγουμένου καίτοι αρκετά σημεία του χαρακτηρίζονται «ευαίσθητα» και δεν δημοσιοποιήθηκαν. Η συμφωνία συνοδεύεται από επί μέρους έγγραφα που αναφέρονται στη συνεργασία μεταξύ των δύο δυνάμεων, στην ασφαλή παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας, στη διασφάλιση της εφαρμογής της εκεχειρίας και στην προώθηση της διαδικασίας αναζήτησης πολιτικής λύσης. Προβλέπεται η ταυτόχρονη απόσυρση των αντιπάλων από καίρια σημεία του Aleppo (δημιουργία αποστρατικοποιημένης ζώνης) και η ανεμπόδιστη διανομή ανθρωπιστικής βοήθειας στην πολιορκούμενη πόλη. Επίσης η συριακή αεροπορία δεν θα προσβάλλει στόχους σε περιοχές που ελέγχονται από «μετριοπαθείς» οργανώσεις ενώ οι τελευταίες θα πρέπει να διακόψουν συνεργασία και να απομακρυνθούν από περιοχές που ελέγχει η al-Nusra (μετονομάσθηκε πρόσφατα σε Jabhat Fateh al-Sham).
Καθώς το νέο σχέδιο αποβλέπει στην εγκαθίδρυση μιας μόνιμης εκεχειρίας, οι δύο δυνάμεις (ΗΠΑ-Ρωσία) προβλέπεται να αναλάβουν κοινές επιχειρήσεις εναντίον οργανώσεων που χαρακτηρίζονται «τρομοκρατικές». Εικάζεται ότι έχει επέλθει πλέον συμβιβασμός ως προς τις οργανώσεις που χαρακτηρίζονται «τρομοκρατικές». Αδιευκρίνιστες όμως παραμένουν οι συνθήκες που θα επιτευχθεί ο στόχος των κοινών επιχειρήσεων καθώς προβλέπεται η ανάληψη κοινής δράσεως μετά από μια εβδομάδα διακοπής των εχθροπραξιών. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της εκεχειρίας, θα καθοριστούν από κοινού οι περιοχές που ελέγχονται από «μετριοπαθείς» και «τρομοκρατικές» οργανώσεις. Οπότε παραμένει το κρίσιμο ερώτημα της αρχικής επιβολής της εκεχειρίας, για τουλάχιστον μια εβδομάδα, που επαφίεται στην καλή διάθεση των εμπολέμων (?) αλλά και της παρακολούθησης και επιβεβαίωσης της. Σκοπίμως και ορθώς βέβαια οι ΗΠΑ και Ρωσία, δεν αποκαλύπτουν όλα τα σημεία της συμφωνίας διατηρώντας αυξημένες δυνατότητες ελιγμών και εμποδίζοντας τους αντιμαχόμενους να εκμεταλλευθούν τις υπάρχουσες αδυναμίες.
(Φωτ. Μαύροι καπνοί στην περιοχή Akcakale, έξω από την πόλη Tal Abyad στη Συρία, μετά από βομβαρδισμό από αμερικανικές αεροπορικές δυνάμεις. Photo by Lefteris Pitarakis/AP Photo/Eurokinissi)
Ενθαρρυντικό εμφανίζεται το γεγονός ότι η Δαμασκός, η Τεχεράνη, η Τουρκία και η High Negotiations Committee (HNC), που αντιπροσωπεύει μεγάλο μέρος των δυνάμεων της αντιπολίτευσης, αποδέχθηκαν λεκτικά τη συμφωνία. Επισημαίνεται ότι στη συμφωνία δεν γίνεται λόγος για το μέλλον του καθεστώτος Assad, βασική προϋπόθεση που ετίθετο από τις οργανώσεις της αντιπολίτευσης. Πιθανόν η παράλειψη αυτή να πυροδοτήσει αρνητικές θέσεις από ορισμένες ομάδες. Βέβαια, ως είθισται σε παρόμοιες περιπτώσεις, οι ημέρες που μεσολάβησαν από την ανακοίνωση του σχεδίου μέχρι και την έναρξη της εκεχειρίας συνοδεύθηκαν από μια έξαρση των επιχειρήσεων των αντιπάλων.
Οι ενδείξεις των πρώτων τριάντα έξη ωρών της εκεχειρίας είναι ελπιδοφόρες καθώς σημειώνονται μόνο περιορισμένες συγκρούσεις και ο συριακός στρατός σε γενικές γραμμές τηρεί τις δεσμεύσεις του με αντίστοιχη ανταπόκριση από τις ομάδες της αντιπολίτευσης. Φυσικά υπάρχουν εκατέρωθεν αλληλοκατηγορίες για παραβιάσεις της εκεχειρίας αλλά σε γενικές γραμμές επικρατεί μια πρωτόγνωρη ηρεμία. Με σημαντικό περιορισμό των συγκρούσεων είχε τεθεί σε εφαρμογή και η εκεχειρία της 27ης Φεβρουαρίου για να δοκιμαστεί και καταρρεύσει εν συνεχεία. Δεκάδες και οι εκεχειρίες και ισάριθμες οι παραβιάσεις τους κατά τη διάρκεια του ξεχασμένου, αλλά με αρκετές ομοιότητες, λιβανικού εμφυλίου πολέμου (1975-1990).
Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε και ο Ρώσος Υπουργός Εξωτερικών Sergei Lavrov, δεν υπάρχουν 100% εγγυήσεις ότι όλες οι πλευρές θα εφαρμόσουν την εκεχειρία. Απλά η νέα προσπάθεια αποτελεί μια απόπειρα αναζωογόνησης της συμφωνίας του Φεβρουαρίου και ίσως οι νέες συνθήκες και οι εμπειρίες από την προηγούμενη να την καταστήσουν πλέον αποτελεσματική. Σε τελευταία ανάλυση αρκετοί εξωτερικοί εμπλεκόμενοι φαίνεται να ικανοποιούνται τουλάχιστον μερικώς ενώ κανένας δεν έχει να προτείνει καμία καλύτερη λύση!
*Ο Ιπποκράτης Δασκαλάκης είναι Υποστράτηγος (εα), πτυχιούχος του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου και με μεταπτυχιακό στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Είναι Διευθυντής Μελετών του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ), Συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ) και Διαλέκτης στη Σχολή Εθνικής Αμύνης (ΣΕΘΑ). Για επικοινωνία με τον συγγραφέα του άρθρου: [email protected]
