Της Μελάνθης Λουκαΐδου *
Μετά το πέρας της ολοκλήρωσης των διαπραγματεύσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας με τις εταιρείες που συμμετείχαν στον γ' γύρο αδειόδοτησης και μετά την έγκριση του Υπουργικού Συμβουλίου για τις τελικές υπογραφές, το ενδιαφέρον εστιάζεται πλέον τόσο στο πρόγραμμα των γεωτρήσεων, όσο και στα πιθανά σενάρια αξιοποίησης των θαλάσσιων κοιτασμάτων.
Αρχικώς, τονίζεται ότι η γεωστρατηγική και οικονομική σημασία της Ανατολικής Μεσογείου έχει αναβαθμιστεί τα τελευταία χρόνια χάρη στην ανακάλυψη του μεγάλου κοιτάσματος φυσικού αερίου Λεβιάθαν στην ΑΟΖ του Ισραήλ το 2010. Ακολούθως, το 2015 η ιταλική ENI ανακάλυψε ένα ακόμη τεράστιο κοίτασμα φυσικού αερίου στην περιοχή, το επονομαζόμενο Ζορ, εντός της αιγυπτιακής ΑΟΖ.
Στην περίπτωση της Κύπρου η παρουσία και μόνο ενεργειακών κολοσσών όπως οι εταιρείες Exxon-Mobil, Total, Eni και Qatar Petroleum οδηγεί στο συμπέρασμα ότι πιθανόν να υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις για ποσότητες φυσικού αερίου, ίσως και πετρελαίου στα θάλασσια οικόπεδα της κυπριακής ΑΟΖ. Υπενθυμίζεται ότι η αμερικανική Exxon-Mobil είναι η μεγαλύτερη εταιρεία έρευνας, εξόρυξης και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στον κόσμο, ενώ η Qatar Petroleum International αποτελεί τη μεγαλύτερη εταιρεία στην υγροποίηση φυσικού αερίου. Τα μέχρι στιγμής δεδομένα στην ΑΟΖ της Κύπρου έχουν ως εξής: τα οικόπεδα 2, 3 και 9 έχει αναλάβει η ιταλική ENI με την κορεατική εταιρεία KOGAS, τα οικόπεδα 6 και 11 έχουν αποδοθεί στην κοινοπραξία ENI και TOTAL, τα δικαιώματα του 8 έχει κερδίσει η ENI, αυτά του οικοπέδου 10 η Exxon-Mobil σε συνεργασία με την Qatar Petroleum, ενώ το οικόπεδο 12 που συνορεύει με την ισραηλινή ΑΟΖ και βρίσκεται 34 χιλιόμετρα δυτικά του κοιτάσματος φυσικού αερίου Leviathan έχει αναλάβει η αμερικανική Noble Energy.
Πιθανά σενάρια
Είναι πασιφανές ότι το κάθε σενάριο, από όσα ακολουθούν, εμπεριέχει σημαντικά οφέλη αλλά ταυτόχρονα μπορεί να ενέχει και κινδύνους για την Κυπριακή Δημοκρατία. Η εντατικοποίηση των ερευνητικών γεωτρήσεων για ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων αποτελεί μονόδρομο και στο επιθυμητό σενάριο που αυτές ευοδωθούν, με τις τελικές καταγραφές να επιτρέπουν εξαγώγιμη χρήση, ορισμένες πιθανές προτάσεις είναι οι ακόλουθες:
α) Τερματικός σταθμός υγροποίησης στην Κύπρο (LNG)(1)
Για την ίδια την Κυπριακή Δημοκρατία η πρόταση αυτή αποτελεί την καλύτερη επιλογή τόσο από οικονομική, όσο και από γεωπολιτική άποψη. Από οικονομικής απόψεως, το σενάριο αυτό θα προσδώσει σημαντικά οφέλη στην κοινωνία με άνοιγμα νέων θέσεων εργασίας και ευκαιριών, χαμηλότερες τιμές και εξασφαλίζοντας τη δεδομένη ενεργειακή αυτάρκεια της μικρής, σε έκταση και αριθμό, κυπριακής αγοράς. Από γεωπολιτικής άποψης, η Κυπριακή Δημοκρατία φαίνεται να ενισχύεται μέσω του σεναρίου αυτού ως κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ θα τονίζεται και ο ρόλος της στο πλαίσιο των περιφερειακών συνεργασιών στο χώρο της ανατολικής Μεσογείου. Από την άλλη, τα μειονεκτήματα που προκύπτουν είναι σαφώς το υψηλό κόστος κατασκευής ενός τέτοιου έργου και ο χρόνος.
β) Αγωγός με Αίγυπτο
Η προσπάθεια ενεργειακής σύνδεσης μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου έχει ενδυναμωθεί, από τη μια πλευρά, εξαιτίας της ενδυνάμωσης των διμερών περιφερειακών σχέσεων μεταξύ Λευκωσίας και Καΐρου και από την άλλη, λόγω του τουρκικού αναθεωρητισμού που χαρακτηρίζει την εξωτερική πολιτική της Άγκυρας. Η συμφωνία καθορισμού των ΑΟΖ Κύπρου και Αιγύπτου το 2003, η αιγυπτιακή αγορά, η προοπτική της περιοχής σε κοιτάσματα καθώς και η διεθνής στήριξη που απολαμβάνει το καθεστώς του στρατηγού αλ Σίσι στην Αίγυπτο είναι παράγοντες που συγκαταλέγονται στα θετικά της πρότασης. Στα αρνητικά, ωστόσο, πρέπει να προσμετρηθούν η πολιτική ρευστότητα στη χώρα, η ισλαμική τρομοκρατία στη χερσόνησο του Σινά και η εγγύτητά της με αποσταθεροποιημένα κράτη στα οποία δρουν εξτρεμιστικές οργανώσεις. Γενικότερα, τα μακροχρόνια προβλήματα της περιοχής της Μέσης Ανατολής οφείλουν να εξεταστούν σε ένα τέτοιο σενάριο.
γ) Αγωγός με Ιορδανία
Ο αγωγός με την Ιορδανία μέσω Ισραήλ αποτελεί επιλογή εάν το Τελ Αβίβ επιλέξει την εξαγωγή του δικού του φυσικού αερίου ανατολικά. Στα θετικά του εν λόγω σεναρίου είναι η γεωγραφική εγγύτητα, το χαμηλό κόστος που θα παρουσιάσει η κατασκευή και το ήδη υπάρχον δίκτυο μεταφοράς του Ισραήλ. Στα αρνητικά πρέπει να συνυπολογισθούν ότι η ελληνική πλευρά μένει, ενδεχομένως, εκτός σχεδιασμών. Επίσης, οφείλει να καταγραφεί η μικρή δυναμική της αγοράς της Ιορδανίας, ενώ είναι μάλλον βέβαιο το ενδεχόμενο ο αγωγός να υλοποιηθεί μέσω Τουρκίας.
δ) Αγωγός με Τουρκία
Πρωτίστως, είναι σημαντικό να γίνει λόγος για το γεγονός ότι η εξάρτηση της Κύπρου από την Τουρκία σε ενεργειακό, οικονομικό και κατ' επέκταση πολιτικό επίπεδο εγκυμονεί σοβαρότατους και άμεσους κινδύνους για τη Λευκωσία. Παρά το ίσως μοναδικό θετικό του μικρού κόστους κατασκευής του αγωγού μέσω κατεχομένων, το σενάριο προϋποθέτει την οριστική λύση του κυπριακού αλλά και το σεβασμό της εδαφικής ακεραιότητας και ανεξαρτησίας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Εντούτοις, χωρίς καμιά αμφιβολία ο σεβασμός προς το κυπριακό κράτος απουσιάζει από τον τουρκικό δημόσιο λόγο από ιδρύσεως του κράτους το 1960.
Εν συνεχεία, στην περίπτωση αγωγού της κυπριακής ΑΟΖ με το ισραηλινό κοίτασμα Leviathan και το τουρκικό λιμάνι Ceyhan, πρέπει να θεωρηθεί ως δεδομένο ότι τα ενεργειακά και κατ'επέκταση γεωπολιτικά δεδομένα στην περιοχή θα αλλάξουν ριζικά. Πέραν του γεγονότος ότι αποκλείεται αυτομάτως το τρίτο σενάριο, μια τέτοια πρόταση θα αποτελούσε αρνητική εξέλιξη για την πρόταση του αγωγού East-Med που θα αναφερθεί πιο κάτω. Με το σενάριο αγωγού Κύπρου διαμέσου Τουρκίας, το οποίο αξίζει να αναφερθεί βρίσκει ή τουλάχιστον έβρισκε υποστηρικτές πολιτικούς του κυπριακού δημόσιου βίου (!), η Άγκυρα θα αποτελεί ένα δυναμικά ενεργό παίκτη στα ενεργειακά δρώμενα της ανατολικής Μεσογείου, με το Ισραήλ να διαφαίνεται ως μόνιμος σύμμαχός της. Η Κυπριακή Δημοκρατία οφείλει να εξετάσει το σενάριο της διαφοροποίησης των υπαρχουσών κυπρο-ισραηλινών σχέσεων, οι οποίες ενδεχομένως να διαφοροποιηθούν από τη σημερινή τους κατάσταση (2). Στο Ισραήλ υπάρχει, βεβαίως, η συζήτηση γύρω από ένα τέτοιο σενάριο με την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, ως φαίνεται, να αναγνωρίζουν τους μακροπρόθεσμους στρατηγικούς κινδύνους που περιέχει η πρόταση αυτή στο κομμάτι της ενεργειακής ασφάλειας. Ωστόσο, τα βραχυπρόθεσμα οικονομικά πλεονεκτήματα από την κατασκευή του εν λόγω αγωγού που θα ενώνει την Τουρκία με το Ισραήλ είναι δεδομένα τα οποία εξετάζουν και πιθανώς προκρίνουν τεχνοκράτες και εταιρείες με επιχειρήματα το χαμηλό κόστος και το σύντομο χρονικό διάστημα περάτωσης ενός τέτοιου εγχειρήματος.
Η περίπτωση του αγωγού East-Med και η τετραμερής στο Τελ Αβίβ
Στο πλαίσιο της ενεργειακής πολιτικής ασφάλειας της ΕΕ για εξεύρεση εναλλακτικών πηγών τροφοδοσίας της ευρωπαϊκής αγοράς, ένας αγωγός που θα συνδέει το Ισραήλ με την Κύπρο και ακολούθως την Ελλάδα με την Ευρώπη θα έχει σημαντικά πλεονεκτήματα για την Κυπριακή Δημοκρατία. Ο αγωγός East-Med υπενθυμίζεται ότι περιλαμβάνεται στη λίστα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τα Έργα Ευρωπαϊκού Ενδιαφέροντος (Projects of Common Interest) βάσει του Ευρωπαϊκού Κανονισμού 347/2013 (3). Στα θετικά της πρότασης αυτής προσμετρώνται η ενίσχυση του ενεργειακού -και όχι μόνο- δεσμού της Λευκωσίας με το Τελ Αβίβ και την Αθήνα υπό τη θεσμική μάλιστα ομπρέλα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στα αρνητικά συνυπολογίζονται, αναντίρρητα, η απουσία ανακήρυξης της ελληνικής ΑΟΖ με αυτή της Κύπρου, η ήδη υπάρχουσα συζήτηση μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας και σαφώς το υψηλό κόστος του αγωγού εξαιτίας του μεγάλου βάθους της θάλασσας στη λεκάνη της νοτιοανατολικής Μεσογείου.
Η Κοινή Διακήρυξη που υπεγράφη στο Τελ Αβίβ στις αρχές του τρέχοντος μηνός προνοεί την παρακολούθηση και στήριξη του έργου του αγωγού East-Med και την εξέταση των όρων για την απαραίτητη διακυβερνητική συμφωνία ως προς την επίσπευση της κατασκευής του (4). Στη συνάντηση παρευρέθηκαν ο Ευρωπαίος Επίτροπος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής Μιγκέλ Αρίας Κανιέτε, ο Έλληνας Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Γιώργος Σταθάκης, ο Κύπριος Υπουργός Ενέργειας, Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού Γιώργος Λακκοτρύπης, ο Υπουργός Οικονομικής Ανάπτυξης της Ιταλίας Κάρλο Καλέντα και ο Ισραηλινός Υπουργός Εθνικών Υποδομών, Ενέργειας και Υδάτινων Πόρων Γιουβάλ Στάινιτζ.
Η διακήρυξη προβλέπει, μεταξύ άλλων, ότι τα συμβαλλόμενα μέρη στηρίζουν τη μετατροπή της ανατολικής Μεσογείου σε έναν εναλλακτικό διάδρομο φυσικού αερίου προς την Ευρώπη. Επιπλέον, το έργο του East-Med συμπληρώνει άλλες επιλογές εξαγωγών υπό αξιολόγηση όμως ταυτόχρονα αποτελεί στρατηγική προτεραιότητα για την εξαγωγή προς την ευρωπαϊκή αγορά μέρους των υφιστάμενων αποθεμάτων αερίου της νοτιοανατολικής Μεσογείου.
Διαπραγματευτική ισχύς Κυπριακής Δημοκρατίας
Παρά τα όποια πιθανά ή λιγότερο πιθανά σενάρια και προτάσεις συζητώνται αναφορικά με τους τρόπους αξιοποίησης των κοιτασμάτων της περιοχής, η διείσδυση ενεργειακών κολοσσών όπως οι Exxon-Mobil, ΕΝΙ, ΤOTAL και Qatar Petroleum στην κυπριακή ΑΟΖ αυξάνει τη γεωπολιτική αξία και τις οικονομικές προοπτικές της Κ.Δ. (5). Από τη μια, ενισχύεται η διαπραγματευτική ισχύς του κράτους ιδιαίτερα στις συνομιλίες και από την άλλη, ενισχύεται και ο ρόλος του στο πλαίσιο των περιφερειακών τριμερών ή τετραμερών συνεργασιών στην ανατολική Μεσόγειο με Ελλάδα, Αίγυπτο, Ισραήλ, Λίβανο και Ιορδανία.
Παράλληλα, η παρουσία Αμερικανών, Γάλλων, Ιταλών και Καταρινών δυσχεραίνει πιθανές επιθετικές ενέργειες της Άγκυρας σε ύδατα και θαλάσσια τεμάχια στα οποία δραστηριοποιούνται οι πιο πάνω και διακυβεύονται ισχυρά συμφέροντα. Χαρακτηριστική ήταν η επισήμανση του Αμερικανού διπλώματη και συντονιστή του State Department για την ενέργεια, Amos Hochstein, σε συνέντευξή του στην «Κ» όπου υποστήριξε ότι «η Τουρκία μπορεί να μη σέβεται την ΑΟΖ της Κύπρου, τη σέβονται όμως οι ΗΠΑ» (6). Πρόσφατα, επίσης, οι αποκαλύψεις των WikiLeaks είχαν δώσει στο φως της δημοσιότητας την ενόχληση του αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών, επί Χ. Κλίντον, για την παρουσία τουρκικών πολεμικών σκαφών στην κυπριακή ΑΟΖ κατά τη διάρκεια γεωτρήσεων της αμερικανικής εταιρείας Noble Energy. Πιο συγκεκριμένα, στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο συμβούλου της πρώην Αμερικανίδας ΥΠΕΞ σημειωνόταν ενδεικτικά ότι «τουρκικά πλοία εξακολουθούν να επιχειρούν εντός κυπριακών υδάτων και να διεξάγουν παράνομες στρατιωτικές ασκήσεις περίπου 60 χιλιόμετρα από την εξέδρα γεωτρήσεων της Noble Energy», ζητώντας μάλιστα να καταστεί σαφές ότι «η ασφάλεια των Αμερικανών πολιτών βρίσκεται σε κίνδυνο». Στο ίδιο πνεύμα και η ανάλυση Γάλλου αξιωματούχου στην «Κ» όταν με αφορμή την εμπλοκή της γαλλικής TOTAL στα της κυπριακής ΑΟΖ ξεκαθάρισε ότι η Γαλλία θα κάνει ό,τι είναι απαραίτητο και υπενθύμισε ότι το γαλλικό αεροπλανοφόρο Charles de Gaulle βρίσκεται στην περιοχή (7).
Η γεωπολιτική υπεραξία της Κύπρου αποτελεί μια σταθερή παράμετρο στη διεθνή πολιτική (8), μεταβαλλόμενη βεβαίως ανάλογα με τις εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα τόσο στο ευρύτερο διεθνές σύστημα όσο και στο υποσύστημα της Μέσης Ανατολής και της γειτνιάζουσας περιοχής. Το «πάντρεμα» της γεωγραφίας με την πολιτική και η ανάδειξη των συμφερόντων της Κυπριακής Δημοκρατίας όχι μόνο όσον αφορά τα ενεργειακά, αλλά και το εθνικό πρόβλημα είναι αυτό που καλούνται να υποστηρίξουν, να υπηρετήσουν και να εξασφαλίσουν προς όφελος του λαού στην περιοχή τόσο ο διπλωματικός παράγοντας όσο και η πολιτική ηγεσία. Η ενεργειακή πολιτική ασφάλειας στην ανατολική Μεσόγειο αποτελεί κλειδί για την αξιοποίηση των στρατηγικών σχεδιασμών της Λευκωσίας στο οικονομικό σκέλος και ταυτόχρονα στο διαπραγματευτικό τραπέζι για την ασφάλεια και την επιβίωση του ίδιου του κράτους σε ένα ταχύτατα μεταβαλλόμενο περιφερειακό και διεθνές περιβάλλον.
1) Αμπαρτζίδης, Ι., Αποστόλου, Α., «Φυσικό Αέριο και Κυπριακή Δημοκρατία: Σενάρια και εκτιμήσεις», The Huffington Post, 23/3/2017
2) Ό.π.
3) Insider.gr, «Έως το 2025, ο στόχος ολοκλήρωσης του East Med», 3/4/2017
4) Newsit.com.cy, «Τετραμερής Eastmed: Αυτά προβλέπει η Κοινή Διακήρυξη», 3/4/2017
5) Έλλις, Α., «Οι ενεργειακοί κολοσσοί στην κυπριακή ΑΟΖ», Η Καθημερινή, 2/1/2017
6) Ό.π.
7) Ό.π.
8) Γιαλλουρίδης, Χ., «Η γεωπολιτική υπεραξία της Κύπρου», Foreign Affairs, The Hellenic Edition, 3/21/2005
* Η Μελάνθη Λουκαΐδου είναι πτυχιούχος του ΕΚΠΑ «Γεωπολιτική & Ασφάλεια σε Τουρκία και Μέση Ανατολή» και δόκιμη ερευνήτρια στον Τομέα Ρωσίας, Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΤΟ.ΡΕ.ΝΕ) του ΙΔΙΣ.
Φωτογραφία: SOOC
