Του Ανδρέα Λιούμπα*
Η κρίση των πυραύλων – μια σύνοψη
Στις 4 Ιουλίου 2017, ημέρα εορτασμού της ανεξαρτησίας των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, η Λαοκρατική Δημοκρατία της Κορέας πραγματοποίησε την πρώτη επιτυχημένη δοκιμή διηπειρωτικού βαλλιστικού πυραύλου με δυνατότητα μεταφοράς πυρηνικής κεφαλής. Λίγες μέρες αργότερα, στις 28 Ιουλίου, πραγματοποιήθηκε δεύτερη επιτυχημένη δοκιμή. Σύμφωνα με εκτιμήσεις ειδικών ο δεύτερος πύραυλος έχει βεληνεκές που επαρκεί προκειμένου να πλήξει μεγάλες πόλεις των ΗΠΑ.
Από την ημερομηνία της δεύτερης δοκιμής και μέχρι σήμερα οι πρόεδροι των ΛΔΚ και ΗΠΑ έχουν επιδοθεί σε μια δημόσια λεκτική αντιπαράθεση η οποία κλιμακώθηκε εντός του Αυγούστου ξεκινώντας από την δήλωση του Προέδρου Trump ότι οι προκλήσεις «θα τύχουν απάντησης με φωτιά και οργή (τέτοια που) μέχρι σήμερα δεν έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα». Η ΛΔΚ απάντησε ότι θα πλήξει αμερικάνικη βάση στη νήσο Γκουάμ στον Ειρηνικό ωκεανό.
Η τελευταία, κρίσιμη, εξέλιξη στο πεδίο της διπλωματίας των δημόσιων δηλώσεων ήρθε από την Κίνα. Στις 10 Αυγούστου η αγγλόφωνη εφημερίδα του Πεκίνου «The Global Times», η οποία συνδέεται έμμεσα με το Κομουνιστικό Κόμμα Κίνας μέσω του ομίλου της People''s Daily στον οποίο ανήκει, δημοσίευσε άρθρο της σύνταξης. Το υπόψη άρθρο εκτιμάται βάσιμα ότι πρακτικά αποτελεί ένα non paper που διατυπώνει την – ανεπίσημη μέχρι σήμερα - θέση του Πεκίνου. Στην προτελευταία παράγραφο του άρθρου αναφέρεται ότι: «Η Κίνα πρέπει να καταστήσει σαφές ότι στην περίπτωση που η Βόρεια Κορέα εκτοξεύσει πρώτη πύραυλο που θα απειλήσει αμερικανικό έδαφος και οι ΗΠΑ απαντήσουν τότε η Κίνα θα παραμείνει ουδέτερη. Στην περίπτωση που οι ΗΠΑ και η Νότια Κορέα εξαπολύσουν πλήγματα εναντίον της Βόρειας Κορέας και προσπαθήσουν να ανατρέψουν το καθεστώς ή να αλλάξουν τον πολιτικό χάρτη της κορεατικής χερσονήσου τότε η Κίνα θα τους εμποδίσει να το πράξουν».
Τα παραπάνω είναι μια πολύ αδρή περίληψη της μεγαλύτερης μετά το 2013 κρίσης. Στο παρόν άρθρο ελέγχονται ορισμένα βασικά δεδομένα και γίνεται μια εκτίμηση για το πιθανό ρόλο της Κίνας στην αποκλιμάκωση της.
Εξετάζοντας την απειλή: Έχει η Βόρεια Κορέα τη δυνατότητα να επιφέρει πυρηνικό πλήγμα στις ΗΠΑ;
Η δυνατότητα της ΛΔΚ να επιφέρει πλήγμα στις ΗΠΑ εξαρτάται, κυρίως, από 3 παράγοντες: κατοχή πυρηνικών όπλων, τεχνολογία που επιτρέπει την σμίκρυνση των όπλων σε μέγεθος τέτοιο που να καθιστά δυνατή την τοποθέτηση τους στους πυραύλους και φυσικά τις δυνατότητες (βεληνεκές και ακρίβεια) των διηπειρωτικών βαλλιστικών πυραύλων,.
Σε ό,τι αφορά την πρόοδο της ΛΔΚ στο πεδίο των πυρηνικών όπλων τα μόνα αναμφισβήτητα στοιχεία είναι οι 5 καταγεγραμμένες υπόγειες δοκιμές με την ισχυρότερη να υπολογίζεται μεταξύ 10 και 20 κιλοτόνων. Περισσότερες τεχνικές λεπτομέρειες δεν έχουν γίνει γνωστές. Δηλώσεις της ΛΔΚ σχετικά με την κατοχή τεχνολογίας που επιτρέπει την τοποθέτηση πυρηνικών σε βαλλιστικό πύραυλο φαίνεται να επιβεβαιώνονται από πρόσφατη διαρροή έκθεσης υπηρεσίας πληροφοριών σε εφημερίδα των ΗΠΑ. Αμφισβητούμενη ωστόσο παραμένει η κατοχή θερμοπυρηνικών όπλων που η ΛΔΚ έχει δηλώσει ότι διαθέτει από το 2015. Ο διαθέσιμος αριθμός όπλων εκτιμάται μεταξύ 14 και 60.
Σχετικά με την πρόοδο στην εξέλιξη των διηπειρωτικών βαλλιστικών πυραύλων μετά την τελευταία δοκιμή γνωρίζουμε πλέον ότι η ΛΔΚ διαθέτει εξαιρετικά αυξημένες δυνατότητες. Μένουν όμως αναπάντητα τα εξής ερωτήματα: α) ποια είναι η ακρίβεια του κορεάτικου διηπειρωτικού πυραύλου και β) ποιο το πραγματικό του βεληνεκές μετά την τοποθέτηση πυρηνικής κεφαλής; Η πιο αποδεκτή εκτίμηση των ειδικών είναι μια σύνθεση απόψεων η οποία θεωρεί πως η ΛΔΚ έχει ή θα αποκτήσει άμεσα, εντός του 2017, την δυνατότητα να επιφέρει πλήγμα ακόμη και στο ηπειρωτικό έδαφος των ΗΠΑ.
Η Βόρεια Κορέα μπορεί να θεωρείται συνεπώς de facto μέλος της λέσχης των χωρών με πυρηνικά όπλα. Το ερώτημα είναι πως θα αποκλιμακωθεί η κρίση που προέκυψε από την απρόσκλητη είσοδο της στη λέσχη. Οποιαδήποτε σχετική εκτίμηση απαιτεί να εξετάσουμε την λειτουργία της ΛΔΚ ως δρώντα και τον ειδικό ρόλο της Κίνας.
Η ΛΔΚ: Ακροβασία μεταξύ παράνοιας και ορθολογισμού
Η Βόρεια Κορέα μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου βρέθηκε σε εξαιρετικά δυσχερή θέση. Η εξέταση του διεθνούς περιβάλλοντος έδειχνε ότι το καθεστώς των Κιμ, που είχε εδραιώσει το 1948 η ΕΣΣΔ και είχε διασώσει το 1950 η Κίνα, δεν είχε πολλές ελπίδες επιβίωσης. Η ΕΣΣΔ, ο μεγαλύτερος και ισχυρότερος σύμμαχος της ΛΔΚ, είχε περάσει στην ιστορία. Η Κίνα είχε στραμμένη την προσοχή της στο εσωτερικό. Οι ΗΠΑ, ο μεγαλύτερος εχθρός σύμφωνα με την ηγεσία, ήταν πλέον μοναδική υπερδύναμη. Η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία ήταν μέρος του Δυτικού συστήματος. Υπήρχε συνεπώς ανάγκη μιας στρατηγικής επιβίωσης.
Η ΛΔΚ φαίνεται πως έκανε μια ανάλυση με κριτήριο την επιβίωση του καθεστώτος. Προφανώς αυτό προϋπέθετε: α) να μεγιστοποιήσει την δυνατότητα αποτροπής έναντι κυρίως της μεγαλύτερης απειλής (ΗΠΑ) β) να αποκτήσει τη μέγιστη δυνατή αυτάρκεια προκειμένου να ελαχιστοποιήσει την εξάρτηση της από αστάθμητους παράγοντες. Και οι δυο στόχοι ήταν ανέφικτοι με συμβατικές μεθόδους. Η χώρα δεν διέθετε στρατιωτική ισχύ για να αντισταθμίσει την ισχύ των ΗΠΑ (ακόμη και αν η απειλή ήταν μόνο στο φαντασιακό των ηγετών της καθώς οι ΗΠΑ δεν είχαν καμία πρόθεση να ανατρέψουν την υφιστάμενη κατάσταση στη χερσόνησο). Επίσης, εξαιτίας των επιλογών της ΕΣΣΔ και της Κίνας μεταξύ 1953 – 1989, είχε παραμείνει μια προβιομηχανική χώρα. Παράλληλα όμως η ανάλυση της συμπεριέλαβε την απροθυμία των ΗΠΑ να εμπλακούν στρατιωτικά σε περιοχή χωρίς στρατηγική σημασία για τις ίδιες, την ανάγκη της Κίνας να διατηρήσει το status qvo, την σχετικά αδυναμία της Ρωσίας και τον φόβο της Νότιας Κορέας και της Ιαπωνίας.
Τα συμπεράσματα της ανάλυσης φαίνεται πως την οδήγησαν στην κύρια παράδοση της ασιατικής στρατηγικής σκέψης: εξαπάτηση και ψυχολογικές επιχειρήσεις. Εκτιμάται πως ο κύριος σκοπός της στρατηγικής ήταν να παρουσιαστεί η Βόρεια Κορέα ως ένα κράτος με το οποίο κανείς δεν θα επιθυμούσε να ασχοληθεί ή να ενοχλήσει. Ο πρώτος πυλώνας της στρατηγικής ήταν να παρουσιαστεί ως «άγριο» κράτος φανατικών πολεμιστών – υπηκόων. Με τη Σεούλ σε απόσταση βολής πυροβολικού, ένα εκατομμύριο άνδρες υπό τα όπλα και με συνεχείς υπενθυμίσεις σχετικά με το μαχητικό ηθικό της ΛΔΚ αυτό ήταν σχετικά εύκολο. Ο δεύτερος πυλώνας αντλεί κατευθείαν από τον Σουν Τζου: να φαίνεσαι αδύναμος όταν είσαι δυνατός. Εκμεταλλευόμενο την απομόνωση και την έλλειψη πληροφόρησης των Δυτικών το καθεστώς άφηνε να διακινείται κατά καιρούς μια εικόνα κατάρρευσης. Σκοπός ήταν να οδηγεί στο συμπέρασμα ότι είναι ανορθολογική επιλογή η εμπλοκή με ένα καθεστώς σε διάλυση. Ο τελευταίος και πιο κρίσιμος παράγοντας ήταν η μεταμφίεση της ΛΔΚ σε ανορθολογικό δρώντα προκειμένου να εμπνέει το φόβο της απρόβλεπτης ενέργειας. Τα παραπάνω προϋπέθεταν ασφυκτικό έλεγχο στο εσωτερικό, απόλυτη απομόνωση από το εξωτερικό και την ανοχή του μοναδικού συμμάχου προκειμένου να υπάρχει μια ανοιχτή γραμμή εφοδιασμού της χώρας. Η διατήρηση ενός προγράμματος εξέλιξης πυρηνικών όπλων δρούσε ως πολλαπλασιαστής ισχύος καθώς ήταν ταυτόχρονα αποτρεπτική δύναμη, διαπραγματευτικός μοχλός και παράγοντας ενίσχυσης του καθεστώτος στο εσωτερικό.
Η στρατηγική είχε επιτυχία ενδεικτική της οποίας είναι όχι μόνο η επιβίωση του καθεστώτος αλλά το γεγονός ότι κατόρθωσε να παρουσιάζεται ως ισότιμο μέλος σε διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ, την Ρωσία, την Κίνα, την Ιαπωνία ή και όλους μαζί ταυτόχρονα. Επιπλέον εκμεταλλευομένη το σύστημα ποινών και επιβράβευσης με το οποίο την αξιολογούσαν ισορροπούσε μεταξύ κυρώσεων και εκβιασμού για να αντλεί πόρους από τη διεθνή κοινότητα.
Τα παραπάνω λειτούργησαν ικανοποιητικά μέχρι την στιγμή που αναβαθμίστηκε από εν δυνάμει πυρηνική δύναμη σε μέλος της λέσχης των πυρηνικών δυνάμεων ενώ, ταυτόχρονα, στις ΗΠΑ εξελέγη Πρόεδρος ο πιο παρορμητικός και λιγότερο ορθολογιστής υποψήφιος. Το ξέσπασμα της κρίσης ήταν σχεδόν αναμενόμενο.
Η Κίνα: Ο απρόθυμος Δράκος
Η Κίνα είναι ο τελευταίος στυλοβάτης της Βόρειας Κορέας. Είναι η ύστατη γραμμή ζωής της χώρας και ο μόνος σύμμαχος της. Σύμφωνα με την Συνθήκη του 1961 αν η ΛΔΚ δεχτεί επίθεση η Κίνα οφείλει να την υπερασπιστεί. Η σχέση φαίνεται, καταρχήν, αμοιβαία επωφελής: η οικονομική υποστήριξη της Κίνας εξασφαλίζει την επιβίωση της ΛΔΚ ενώ παρέχει στο Πεκίνο την πολυτέλεια ενός «φιλικού» κράτος και μιας ουδέτερη ζώνη μεταξύ της Κίνας και των περίπου σαράντα χιλιάδων Αμερικανών πεζοναυτών που εδρεύουν στην Νότια Κορέα.
Η πολιτική της Κίνας έναντι της ΛΔΚ αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής για την κορεατική χερσόνησο. Συχνά αποκαλούμενη και ως η «πολιτική των τριών όχι» (όχι πόλεμος, όχι χάος, όχι πυρηνικά) αντανακλά τη βασική προτεραιότητα του Πεκίνου: σταθερότητα. Τα τελευταία χρόνια η σχέση Πεκίνου – Πιονγιανγκ παρουσιάζει περιπλοκές. Είναι γεγονός ότι οι Κινέζοι δεν τρέφουν καμία ιδιαίτερη συμπάθεια για το καθεστώς της ΛΔΚ, ούτε φαίνεται να επιθυμούν μια πυρηνική Βόρεια Κορέα. Η ειλικρίνεια των προθέσεων του Πεκίνου (και η δυσκολία ισορρόπησης μεταξύ των προτεραιοτήτων του ) αντανακλάται εν μέρει στην αλλαγή στάσης του Πεκίνου σε ό,τι αφορά στις κυρώσεις που ψηφίζονται στον ΟΗΕ ενάντια στη ΛΔΚ (από το 2006 μέχρι σήμερα η Κίνα υπερψήφισε τις αποφάσεις 1718, 1874, 2094, 2270, 2321 του Συμβουλίου Ασφαλείας). Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η φημολογούμενη προσπάθεια αναθεώρησης του Άρθρου 2 της Συνθήκης του 1961 που δεσμεύει την Κίνα να παράσχει συνδρομή σε περίπτωση στρατιωτικής επίθεσης. Μολονότι η επιθυμία του Πεκίνου για αποπυρηνικοποίηση της ΛΔΚ φαίνεται να είναι ειλικρινής δεν απουσιάζουν αναλύσεις που θεωρούν ότι πρόκειται για τακτικές κινήσεις. Σε κάθε περίπτωση το μόνο αναμφισβήτητο γεγονός είναι ότι η υψηλότερη προτεραιότητα του Πεκίνου είναι η σταθερότητα και η αποφυγή του πολέμου.
Οι κατά καιρούς ελιγμοί της ΛΔΚ ήταν γνωστοί στο Πεκίνο που επέλεγε να αγνοεί τους λεονταρισμούς της ηγεσίας της και να λειτουργεί πυροσβεστικά στις εξάρσεις των κρίσεων. Αυτό που άλλαξε το επίπεδο της κρίσης είναι η ποιότητα των απειλών: η ΛΔΚ είναι πυρηνική δύναμη. Η απειλή που χρησιμοποιούσε ως δυνητικό φόβητρο στην στρατηγική της τώρα έχει υλοποιηθεί.
Εκτιμήσεις
Αν υπάρχει κάτι νέο στο παιχνίδι της διπλωματίας των ανακοινώσεων είναι το γεγονός ότι πλέον το Πεκίνο προβάλλει την εικόνα του σοβαρού δρώντα την στιγμή που οι ΗΠΑ μιλούν με τέσσερις φωνές εκ των οποίων η ισχυρότερη φαίνεται να ασκεί προσωπική και όχι εθνική πολιτική. Βέβαια η νέα ανάγκη του Πεκίνου να εδραιώσει την εικόνα της αξιόπιστης διεθνούς δύναμης που μάχεται για την σταθερότητα και την ειρήνη περιορίζει τις επιλογές της Κίνας σε αυτή την κρίση. Η ανακοίνωση της Global Times αντανακλά αυτή τη δυσκολία. Η Κίνα θα σταθεί στο πλευρό της Β. Κορέας, τιμώντας την αξιοπιστία του λόγου της, εφόσον αυτό απαιτηθεί, αλλά κάτι τέτοιο δεν εγγυάται ότι θα σταθεί και στο πλευρό του καθεστώτος. Δεδομένης της μέχρι σήμερα προτεραιότητας της στρατηγικής της ΛΔΚ ίσως αυτός ο ύστατος διπλωματικός ελιγμός της Κίνας οδηγήσει σε αποκλιμάκωση της κρίσης. Αλλά αυτό προϋποθέτει ότι οι συνομιλητές της στις ΗΠΑ δεν ασκούν παγκόσμια πολιτική μέσω Twitter.
(Διευκρίνηση: Ένα πλήρες ιστορικό της ανάπτυξης του πυρηνικού προγράμματος της ΛΔΚ είναι εκτός των σκοπών και των δυνατοτήτων ενός σύντομου ενημερωτικού άρθρου. Οι ενδιαφερόμενοι για περισσότερες πληροφορίες μπορούν να ακολουθήσουν τον υπερσύνδεσμο.)
*Ο κ. Ανδρέας Λιούμπας είναι υποψήφιος διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ειδικευόμενος στην κινέζικη στρατηγική, ερευνητής στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων και Αρωγό Μέλος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων.
Πλήρες βιογραφικό: https://www.linkedin.com/in/andreaslioumpas/
Το παρόν άρθρο αντανακλά τις απόψεις του συγγραφέα.
