Του Ανδρέα Λιούμπα*
«Σε ό,τι αφορά στις προοπτικές της ανθρωπότητας στον τομέα της ειρήνης και της ανάπτυξης υφίσταται ταυτόχρονα αναμονή και ανησυχία. Όλες οι πλευρές αναμένουν μια ξεκάθαρη κινέζικη θέση. Όλοι κάτω από τον ουρανό είναι μια οικογένεια. Ως μια υπεύθυνη μεγάλη χώρα η Κίνα οφείλει να μιλήσει {…} »
Οι παραπάνω φράσεις από την ομιλία του Κινέζου Προέδρου Xi Jinping για το Νέο Έτος αποτελούν ξεκάθαρα την τομή μεταξύ δυο εποχών της κινέζικης εξωτερικής πολιτικής. Διαχωρίζουν την περίοδο της τεσσαρακονταετούς κυριαρχίας του δόγματος του Deng Xiaoping, το οποίο έδινε έμφαση στην απόκρυψη των πραγματικών δυνατοτήτων και επιτευγμάτων της χώρας προς όφελος μιας αδιατάρακτης και συνεχούς προσπάθειας ανάπτυξης, από εκείνη που ξεκινά με την ομιλία Xi.
Η ομιλία Xi είχε ένα σαφέστατο διεθνή προσανατολισμό και απέπνεε έναν αέρα αυτοπεποίθησης. Με τα λόγια του Προέδρου ο κόσμος περιμένει την Κίνα να μιλήσει και η Κίνα θα μιλήσει με τις πράξεις της, όπως κατέστησε σαφές μέσω της ομιλίας του.
Ο λόγος του Κινέζου Προέδρου είχε ως στόχο να εμπεδώσει στο εσωτερικό και στο διεθνές ακροατήριο αυτή την «τεκμηρίωση μέσω του αποτελέσματος». Προς αυτό το σκοπό περιλάμβανε μια επιλεκτική απαρίθμηση των σημαντικότερων επιτευγμάτων του κινέζικου μοντέλου στην οικονομία, στην τεχνολογία αλλά και στην κοινωνική συνοχή. Για το εσωτερικό κοινό ήταν μια απτή απόδειξη ότι οι θυσίες δεν πάνε χαμένες και η χώρα γίνεται διαρκώς ισχυρότερη, για το διεθνές ακροατήριο αποτέλεσε μια επικοινωνιακή επίδειξη, μια υπενθύμιση ότι το κινέζικο μοντέλο παράγει αποτελέσματα σε όλους τους οικονομικούς και τεχνολογικούς τομείς .
Ειδικά στον τομέα της κοινωνικής συνοχής και της ευημερίας οι αναγκαίες αναφορές στην εφαρμοζόμενη κοινωνική πολιτική σκόπευαν να καταδείξουν στο εσωτερικό κοινό ότι η οικονομική πρόοδος της χώρας αφορά στο σύνολο του πληθυσμού και ότι δρα θεραπευτικά ως προς τις ανισότητές που οφείλονται σε διαφορές εισοδήματος. Στο διεθνές ακροατήριο το εκπεμπόμενο μήνυμα ήταν πως σε ό,τι αφορά στην αντιμετώπιση των ανισοτήτων το κινέζικο μοντέλο παράγει ταχύτερα και καλύτερα αποτελέσματα από το υφιστάμενο. Αυτό το μήνυμα στόχευε κυρίως τις αναπτυσσόμενες χώρες στην Αφρική και την Κεντρική Ασία. Πρόκειται κυρίως για χώρες που βρίσκονται εδραιωμένα κινέζικα συμφέροντα ή/και χώρες που αναζητούν μοντέλα ανάπτυξης αλλά δεν φαίνεται να επιθυμούν την υιοθέτηση του κυρίαρχου παραδείγματος όπως αυτό προωθείται από τις ΗΠΑ.
Ο Πρόεδρος Xi δεν έκρυψε τις φιλοδοξίες της Κίνας αλλά φρόντισε να καθησυχάσει το διεθνές ακροατήριο αποφεύγοντας μια υπερβολικά αναθεωρητική ορολογία. Αντί της παλαιότερης διατύπωσης για μια «νέα μορφή διεθνών σχέσεων» η νέα διατύπωση κάνει λόγο για μια «νέα μορφή διεθνών σχέσεων με αμοιβαία επωφελείς συνεργασίες» καθώς και για το «χτίσιμο μια κοινότητας με ένα κοινό μέλλον για όλη την ανθρωπότητα». Ο ίδιος ο Πρόεδρος Xi στον λόγο του ανέφερε ότι αυτές τις ιδέες τις έχει κάνει γνωστές στο σύνολο των ηγετών που έχει συναντήσει καθώς φαίνεται να αποτελούν τους δυο βασικούς πυλώνες της νέας κινέζικης εξωτερικής πολιτικής. Η καμπάνια προώθησης της νέας ορολογίας φαίνεται πως τουλάχιστον σε επίπεδο ρητορικής αποδοχής από διεθνή θεσμικά όργανα σημείωσε κάποια επιτυχία: σε δυο πρόσφατα ψηφίσματα ασφαλείας του ΟΗΕ υιοθετήθηκε κατά λέξη η φρασεολογία της Κίνας.
Ο λόγος του Προέδρου Σι διαθέτει όμως δυο επίπεδα ανάγνωσης. Η τεκμηρίωση της αποτελεσματικότητας του «Σινικού Μοντέλου» μέσω των επιτευγμάτων του καθώς και η υπενθύμιση της αποδοχής των αξιών που προβάλει το νέο, διεθνούς εμβέλειας, δόγμα εξωτερικής πολιτικής είναι το πρώτο επίπεδο.
Το δεύτερο επίπεδο το συναντάμε λίγο αργότερα. Η στρατηγικά επιλεγμένη και τοποθετημένη σε συγκεκριμένο σημείο φράση «όλοι κάτω από τον Ουρανό είναι μια οικογένεια» αποτελεί την εισαγωγή στο δεύτερο επίπεδο το οποίο αναπτύσσεται στην παράγραφο που την ακολουθεί στην ομιλία και έχει ως σκοπό να αντιπαραβάλει την ηθική υπεροχή της Κίνας έναντι των ΗΠΑ σημείο προς σημείο.
Για όσους διεθνολόγους στις ΗΠΑ και ανά τον κόσμο ειδικεύονται στην Κίνα η φράση «όλα κάτω από τον Ουρανό» παραπέμπει στον όρο Tianxia, ένα συγκεκριμένο πολιτικό σύστημα της αυτοκρατορικής περιόδου της Κίνας. Ο όρος Tianxia αναφέρεται στην περίοδο κατά την οποία τα γειτονικά (νομαδικά κυρίως) έθνη βρίσκονταν υπό κινέζικη ηγεμονία συνιστώντας μια χαλαρή συνομοσπονδία. Το μοντέλο προέβλεπε την προσφορά φόρου υποτελείας σε αντάλλαγμα της εύνοιας του Αυτοκράτορα, ενός καθεστώτος αμοιβαία επωφελών εμπορικών συναλλαγών και την συνδρομή της Κίνας εναντίον εισβολέων, εφόσον απαιτούνταν.
Η χρήση της λέξης «οικογένεια» στην ίδια φράση ενισχύει την εντύπωση καθώς παραπέμπει στην κομφουκιανική πολιτική οργάνωση με το κράτος να αναπαρίσταται ως οικογένεια και τον επικεφαλής του ως πατέρα που παρέχει προστασία αλλά απολαμβάνει ανεπιφύλακτο σεβασμό. Τόσο το σύστημα Tianxia όσο και το κομφουκιανικό μοντέλο της διακυβέρνησης εδράζονταν σε ένα αυστηρό ηθικό κώδικα και στην πολιτιστική υπεροχή. Το μήνυμα εδώ είναι σαφές για όσους ξέρουν να το διαβάσουν: οι ΗΠΑ φαίνεται να έχουν απωλέσει την ηθική υπεροχή και κατά συνέπεια το δικαίωμα να προβάλλουν ως Παράδειγμα (εδώ το Παράδειγμα κατά Kuhn). Ένα νέο Παράδειγμα είναι αναγκαίο.
Το προηγούμενο, υφέρπων, μήνυμα ακολουθείται, όπως προαναφέραμε, από μια ενισχυτική παράγραφο στην οποία η Κίνα δηλώνει την ακλόνητη αποφασιστικότητα της να συμβάλει στην παγκόσμια ειρήνη, την παγκόσμια ανάπτυξη, να συμβάλει ενεργά στον αγώνα ενάντια στην κλιματική αλλαγή και να διατηρήσει με κάθε τρόπο το κύρος του ΟΗΕ. Όλα τα παραπάνω έχουν γίνει αντικείμενο επίθεσης εκ μέρους του Λευκού Οίκου επί προεδρίας του κ. Τραμπ αποδυναμώνοντας την δημόσια εικόνα των ΗΠΑ.
Αν μπορεί να εξαχθεί ένα σχετικά ασφαλές συμπέρασμα από όλα τα προηγούμενα ίσως είναι αυτό: η Κίνα δηλώνει έτοιμη να αναλάβει σταδιακά τον ρόλο που θεωρεί ότι της αναλογεί στην παγκόσμια σκηνή.
Ποιος ακριβώς θα είναι αυτός ο ρόλος μένει να φανεί τα επόμενα χρόνια.
Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να σημειώσουμε το εξής. Πέρα από οποιοδήποτε επιχείρημα οικονομικής ή άλλης φύσης το οποίο μπορεί να αντιταχθεί στην θεωρία περί δυνητικής παγκόσμιας ηγεσίας της Κίνας ίσως το πιο σημαντικό είναι αυτό: η Δύση έχει εμπεδωμένες παραδόσεις που απορρέουν από το μοντέλο της φιλελεύθερης δημοκρατίας στις οποίες, ακόμη και σε εποχές ακραίας κρίσης, έχει στηριχθεί προκειμένου να βρει λύσεις σε πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο.
Αν το Σινικό Μοντέλο εδράζεται σε έναν αξιακό κώδικά που έρχεται σε σύγκρουση με την Δυτική παράδοση της φιλελεύθερης δημοκρατίας τότε, ανεξάρτητα από την πραγματική ή εικαζόμενη υπεροχή του σε οποιοδήποτε πεδίο, η επικράτηση του στην Δύση δεν φαντάζει εφικτή.
Ως κατακλείδα ας προσθέσουμε και μια τελευταία παρατήρηση: αν αποδεχτούμε την θεωρία που υποστηρίζει πως η διεθνής κοινωνία, εξαιτίας αιτιών που η ανάλυση τους υπερβαίνει τα όρια ενός άρθρου, φαίνεται να κατακερματίζεται σε επιμέρους πολιτιστικές και οικονομικές περιφέρειες τότε η απόπειρα ανάληψης της παγκόσμιας ηγεσίας ίσως να είναι ένα εγχείρημα αλυσιτελές.
*Ο Ανδρέας Λιούμπας είναι Υποψήφιος διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ειδικευόμενος στην κινέζικη στρατηγική. Ερευνητής στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων και Αρωγό Μέλος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων.
