Των Δημήτρη Τσαϊλά και Αλέξανδρου Δρίβα*
Οι σχέσεις Ε.Ε και Τουρκίας έχουν τεράστιες διακυμάνσεις τα τελευταία 2 έτη όπου και ανέκυψε το προσφυγικό ζήτημα. Η Ε.Ε αναφορικά με την Τουρκία, αποφάσιζε με βάση μια μεγάλη ψευδαίσθηση. Η ψευδαίσθηση αφορά το οτι παρείχε στην Τουρκία το δίπολο που συνιστά την υφή του ίδιου του συμφέροντος: Το κίνητρο και το αντικίνητρο της ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε.
Από το 2005 όταν και εμφανίστηκαν τα πρώτα σύννεφα στις σχέσεις μεταξύ Ε.Ε και Τουρκίας (αναφορικά με την πλήρη ένταξη της δεύτερης) παρουσιάζουν ιδιαίτερες διακυμάνσεις. Σήμερα, φαίνεται πως οδηγούνται σε ένα άλλο πλαίσιο. Ποιό είναι αυτό; Ποιοί παράγοντες μας δείχνουν πως οι δύο πλευρές πάνε στο μέλλον για σύγκρουση και τι ζητάει το νέο κατεστημένο της τουρκικής πολιτικής ελίτ; Ποια είναι η θέση της Ελλάδας;
Ο καμβάς της μεγάλης εικόνας.
Μια μελέτη διμερών σχέσεων (αν και Ε.Ε των 27) για να είναι όσο γίνεται πιο ακριβής, απαιτείται να γνωρίζουμε το πλαίσιο που λαμβάνουν χώρα αυτές οι σχέσεις. Το πλαίσιο με τη σειρά του, έχει κάποιους παράγοντες-συντελεστές (ισχυρούς) που το δημιουργούν. Ας δούμε σε πιο πλαίσιο λαμβάνουν χώρα αυτές οι σχέσεις και γιατί είναι συγκρουσιακό και τείνει στην περαιτέρω επιδείνωση:
- Η Τουρκία έχει υποστεί μια σταδιακή (από το 2003) πολιτειακή αλλαγή η οποία έχει επηρεαστεί από τις δύο –ευρείας αποδοχής- σχολές σκέψης της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, (παντουρανιστές/ευρασιανιστές και αραβόφιλοι-πανισλαμιστές*) κάνοντας τον κεμαλισμό ( οι λεγόμενοι δυτικόφιλοι-δυτικόστροφοι, που συνιστούν την τρίτη μεγάλη σχολή σκέψης της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής).
- Η Ε.Ε προτίμησε κατά την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα να προβεί σε μια φρενήρη διεύρυνση (ένταξη πολλών νέων κρατών) και να μη μεριμνήσει για την εμβάθυνση.
- Ο επαναπροσδιορισμός της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής έθεσε τον στόχο της ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε σε δεύτερη μοίρα καθώς τα συμφέροντά της ορίστηκαν σε άλλες υπο-περιφέρειες (Μέση Ανατολή, Κεντρική Ασία, Βόρεια Αφρική και Βαλκάνια). Ο νεοοθωμανισμός σαν δόγμα εκπεφρασμένο από τον Αχμέτ Νταβούτογλου, έχει έντονα αντιδυτικά χαρακτηριστικά.
- Η κρίση της ΕΖ δημιούργησε ευρύτερους τριγμούς στην Ε.Ε και έφερε ερωτήματα που αφορούν το μέλλον της αναφορικά με το 5ο στάδιο ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης (πολιτική ένωση). Με άλλα λόγια, η Ε.Ε δεν είναι έτοιμη να εντάξει άλλα κράτη ακόμη και αν η Τουρκία επιθυμούσε να αναγνωρίσει τα τελωνεία στην Κύπρο (επομένως θα αναγνώριζε πλήρως το «μία Κύπρος, μία σημαία».
Αυτοί οι τέσσερις παράγοντες σχηματίζουν το πλαίσιο των ευρωτουρκικών σχέσεων και καθιστούν το δίπολο (καρότο και μαστίγιο) ως ανενεργό (στην καλύτερη περίπτωση) ή ως φαντασιακό (στη χειρότερη περίπτωση). Επομένως, το επόμενο επίπεδο στο οποίο θα μπορούσε να εμφανιστεί ένα παίγνιο θετικού αθροίσματος, θα ήταν η μερική ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε, ή αλλιώς, η ειδική σχέση με την Ε.Ε. Η τουρκική αδιαλλαξία όμως, επιθυμεί κυρίως μια a la carte σχέση με την Ε.Ε, πολύ διαφορετική από αυτήν που επιθυμεί η Ε.Ε.
Η υπερεκτίμηση των εκλογικών οφελών και η ακροδεξιά.
Ένα κοινό χαρακτηριστικό των δύο πλευρών (Ε.Ε και Τουρκία) που συμπληρώνει τις παραπάνω ορίζουσες του πλαισίου που λαμβάνουν χώρα οι ευρωτουρκικές σχέσεις είναι πως και οι δύο πλευρές έχουν να αντιμετωπίσουν εσωστρέφεια. Διαπραγματεύσεις που αφορούν την εισδοχή μιας χώρας σε ένα μόρφωμα σαν την Ε.Ε, χρειάζεται να έχουν κάποιο πλαίσιο σταθερότητας, να το ευνοεί δηλαδή, η χρονική συγκυρία.
Η κρίση στις σχέσεις Τουρκίας-Ολλανδίας, ως επί το πλείστον, σχολιάστηκε με τη φράση «Κέρδισε ο Ρούτε και ο Ερντογάν». Δυστυχώς είναι μια επιφανειακή κρίση που αντανακλά τον ευρωπαϊκό υπολογισμό στα χρόνια της πολιτικής παρακμής της Ε.Ε. Η εμφάνιση της ακροδεξιάς στην Ευρώπη συνοδεύεται τόσο από ισλαμοφοβικά χαρακτηριστικά όσο και από ευρωσκεπτικιστικά. Η ακροδεξιά στην Ευρώπη σε πολλές χώρες, είναι ήδη μείζονα αντιπολίτευση, (Αυστρία) ενώ σε άλλες είναι ήδη κυβέρνηση (Ουγγαρία). Η εκλογική ατζέντα των κομμάτων που συνθέτου το λεγόμενο «κέντρο» (είτε κεντροδεξιά, είτε κεντροαριστερά) έχει εμπλουτιστεί με χαρακτηριστικά εθνικισμού έτσι ώστε να αποτρέψουν την περαιτέρω άνοδο των ακροδεξιών κομμάτων. Με αυτόν τον τρόπο όμως, γίνεται εν μέρει η δουλειά των ακροδεξιών κομμάτων.
Ο Τούρκος πρόεδρος, κερδίζει πολλά περισσότερα από τον Ρούτε, τόσο στο εσωτερικό της Τουρκίας όσο και στο εξωτερικό. Ο Ρούτε, δε θα γίνει ποτέ ένας «ηγέτης» μιας περιφέρειας. Ο Ταγίπ Ερντογάν, κρατά ζωντανή αυτήν τη φιλοδοξία. Ο Ρούτε δε θα γίνει ποτέ ο προστάτης των «απανταχού Ολλανδών» δεν έχει κάποιο όραμα «ολλανδικού ολοκληρωτισμού». Ο Τούρκος ηγέτης όμως, μπορεί να γίνει ο προστάτης των τεσσάρων (περίπου) εκατομμυρίων Τούρκων/τουρκογενών πολιτών που κατοικούν στην Ε.Ε και πάμπολλων άλλων που ασπάζονται το Ισλάμ. Το ίδιο επιθυμεί και στις σχέσεις του με τη Γερμανία.
Η Μέρκελ ζει για τη μέρα και ο Ερντογάν ζει στο μέλλον.
Ξύπνησε αργά η Ε.Ε αναφορικά με την τουρκική πολιτική της. Η Γερμανίδα Καγκελάριος έχει αποδείξει πως είναι ο τύπος της ηγέτιδας που διαχειρίζεται το παρόν και που δεν την αφορά η δυναμική εξέλιξη του εκάστοτε πολιτικού δρωμένου. Ο χαρτοπόλεμος μεταξύ των δύο χωρών, (Τουρκίας-Γερμανίας) οι εκατέρωθεν απειλές για κυρώσεις, βγάζουν πάλι κερδισμένο τον Τούρκο Πρόεδρο.
Ακόμη και αν αποτύχει στο δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου, ο Ερντογάν έχει ήδη καταφέρει να στοχοποιήσει χώρες στην Ε.Ε. Η ένταση στη Συρία επανέρχεται και το προσφυγικό ζήτημα αναμένεται να συναντήσει πάλι την έξαρσή του. Η συσπείρωση των απανταχού (στην Ευρώπη) Τούρκων, έχει αρχίσει να λαμβάνει χώρα. Αυτό, θα προκαλέσει έτι περαιτέρω τα ακροδεξιά αντανακλαστικά των ευρωπαϊκών χωρών και σε συνδυασμό με μια έξαρση του προσφυγικού ζητήματος, η Ε.Ε θα πέσει πάλι στην παγίδα της δυσλειτουργίας και οι κρίσεις της θα επιτείνονται.
Το πολιτειακό σύστημα της Τουρκίας, είναι έτσι δομημένο από τον Ταγίπ Ερντογάν που θα επιτρέψει στο ΑΚΡ να διαχειριστεί μια ήττα στο δημοψήφισμα. Μια πολιτειακή αλλαγή, μπορεί να επέλθει και με διαφορετικό τρόπο. Ας θυμηθούμε την περίπτωση του Ευρωσυντάγματος που απορρίφθηκε από τους Γάλλους και τους Ολλανδούς, όμως η Συνθήκη της Λισαβόνας ουσιαστικά, εμπεριέχει το μεγαλύτερο μέρος αυτού. Σε ημι-διδακτορικά καθεστώτα, σαν αυτό που φαίνεται να δημιουργεί ο Τούρκος πρόεδρος, όλα είναι πολύ ευκολότερα από όσο φανταζόμαστε. Mια αποτυχία στο δημοψήφισμα για τον Ερντογάν, θα είναι ευκαιρία για εκείνον να περιθωριοποιήσει και να εξοντώσει πολιτικά, όλους εκείνους που θα θεωρήσει συνυπεύθυνους με αυτόν. Όσο πιο πολύ επιτίθεται η Τουρκία και απομονώνεται από την Ε.Ε, τόσο πιο επικίνδυνη γίνεται.
Ο Ερντογάν έχει καταφέρει να φτιάξει μια κοινωνία η οποία θα έχει τα χαρακτηριστικά που της εμφύσησε για πολλά χρόνια, ανεξάρτητα από αν εκλεγεί ο Σουλτς, η Λεπέν, ο Μακρόν, ο Φιγίον κοκ.
Μεγάλη ευκαιρία για την Ελλάδα
Η καταστροφή και η αποτυχία, γίνονται πολλές φορές οι επιταχυντές της προόδου. Αυτή η παραδοξότητα, διέπει την ιστορική εξέλιξη των λαών. Η Ελλάδα βρίσκεται σε μια πολύ καλή χρονική συγκυρία καθώς η Ε.Ε βλέπει πως δεν μπορεί να στηριχθεί επ'' ουδενί στην Τουρκία. Η ευρωτουρκική κρίση και κυρίως η τουρκογερμανική, αναδεικνύει μια πολιτική πραγματικότητα που δεν γίνεται να αγνοηθεί από την Ε.Ε. Την αναγκαιότητα αναβάθμισης της Ελλάδας στην Ε.Ε.
Αν παραλειφθούν δηλώσεις σαν εκείνες του Κυρίου Κατρούγκαλου, η Ελλάδα μπορεί μέσα από τις ευρωτουρκικές συγκρούσεις να αδράξει οφέλη τόσο στη διεκδίκηση ενός νέου ρόλου στα Βαλκάνια όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Η άσκηση Noble Dina, αποτελεί ένα πρώτο στάδιο της διαμόρφωσης μιας νέας περιφερειακής αρχιτεκτονικής ασφάλειας στην περιοχή. Άλλωστε, το πιο σημαντικό στις διεθνείς σχέσεις, όταν διαμορφώνονται πλαίσια ανταγωνισμού και σύγκρουσης συμφερόντων, είναι η εκμετάλλευση των λαθών.
Η Τουρκία έχει κάνει πολλά λάθη και αναμένεται να συνεχίσει να κάνει καθώς τα πιθανά σενάρια που διαμορφώνονται για τις συνολικές σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Δύσης, μόνο ευοίωνα δεν είναι για την Άγκυρα. Η διαχείριση λαθών της γειτονικής χώρας εκ μέρους μας και προς όφελός μας, πρέπει να γίνει ο πυρήνας της νέας αποτρεπτικής μας πολιτικής απέναντι στην Τουρκία.
* Ο Δημήτρης Τσαϊλάς είναι Υποναύαραχος ε.α. και ο Αλέξανδρος Δρίβας είναι υποψήφιος Δρ. Διεθνών Σχέσεων, Συντονιστής της Ομάδας Ανατολικής Μεσογείου στο ΤΟ.ΡΕ.ΝΕ.
