Του Αλέξανδρου Δρίβα*
Μετά το τέλος του Β'' Π.Π. η μόνη δύναμη του διεθνούς συστήματος που μπορούσε να ανασυγκροτήσει τον δυτικό κόσμο (και να ηγηθεί αυτού) ήταν οι ΗΠΑ. Η αδυναμία των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ να έλθουν σε συνεννόηση μετά το τέλος του Β'' Π.Π, άνοιξε μια νέα έριδα στη διεθνή πολιτική, που διήρκησε περίπου 5 δεκαετίες. Ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν μια τομή για το διεθνές σύστημα.
Η τομή αυτή χώριζε τον κόσμο σε 2 στρατόπεδα. Η αδυναμία των ευρωπαίων συμμάχων να χρηματοδοτήσουν και να βοηθήσουν την ανασυγκρότηση της κατεστραμμένης από την γερμανική Κατοχή, Ελλάδας, οδήγησε την πολιτική ελίτ της χώρας στο να απευθυνθεί στις ΗΠΑ. Τα δύο blocks είχαν ολοκληρωθεί μέχρι το 1957. Το 1957, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα, διευρύνθηκε στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) με τη Συνθήκη της Ρώμης. Για την Ελλάδα, ΗΠΑ, ΝΑΤΟ και Ε.Ε., ήταν μέχρι και την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, ο ένας και ενιαίος Ευρωατλαντικός κόσμος. Το μεγάλο διττό ερώτημα που αναδύεται, είναι το εξής: Είναι σήμερα ο Ευρωατλαντικός κόσμος ένας και αδιαίρετος; Τι πρέπει να πράξει η Ελλάδα αν οι ΗΠΑ και η Ε.Ε έχουν αρκετές αποκλίσεις;
Ο πολυπολισμός του διεθνούς συστήματος και η σύνεση στην ελληνική εξωτερική πολιτική
Ο κόσμος μετά το 1991 είναι πολύ διαφορετικός από τον αντίστοιχο ψυχροπολεμικό. Στις μέρες μας ακούμε πληθωριστικά τον όρο "Νέος Ψυχρός Πόλεμος", αγνοώντας ότι επιστημολογικά, είναι αδόκιμος. Η μονοκρατορία των ΗΠΑ, κράτησε πολύ λίγα χρόνια καθώς τόσο η Ρωσία (ανασυγκροτήθηκε σχετικά γρήγορα μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ) όσο και η Κίνα, αναδείχθηκαν ως πόλοι ισχύος στο υπό διαμόρφωση και συνεχώς εξελισσόμενο πολυπολικό σύστημα. Από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, αλλά και από άλλα fora, έχουν αναδειχθεί μεγάλες διαφορές μεταξύ ΗΠΑ και Ε.Ε. Οι δεσμοί των δύο πόλων, είναι ακόμη ισχυροί αλλά εμφανώς αποδυναμωμένοι σε σχέση με μια 20ετία ή 30ετία πριν. Η Ελλάδα ανήκει και στους δύο.
Η συστημική αλλαγή (η μετάβαση από το διπολικό διεθνές σύστημα στο πολυπολικό) προκαλεί αλλαγές τόσο στις πολυμερείς, όσο και στις διμερείς σχέσεις. Η ελληνική εξωτερική πολιτική, έχει να αντιμετωπίσει αυτήν την πρόκληση. Αυτή η πρόκληση, σχηματίζει ένα ερώτημα: Πώς μπορεί να διαχειριστεί τα αυξανόμενα χάσματα μεταξύ ΗΠΑ και Ε.Ε μια μικρομεσαία χώρα-μέλος της Ε.Ε και σύμμαχος των ΗΠΑ;
Ασφάλεια και Ευημερία και οι πραγματικότητες της Ελλάδας σε σχέση με ΗΠΑ και Ε.Ε.
Στην αρχή βρίσκεται ο ορισμός. Αυτή η πλατωνική παρακαταθήκη, βοηθά πολύ στο να ακολουθήσουμε μια μέθοδο επίλυσης προβλήματος. Χρειάζεται επομένως, να προβούμε σε κάποιες συγκεκριμένες υποθέσεις εργασίας-προκείμενες, οι οποίες να δίνουν μια ασφαλή οδό για μια ορθολογική δράση. Η Ε.Ε και το ΝΑΤΟ, είναι δύο συμπληρωματικοί οργανισμοί. Η δημιουργία και των δύο οργανισμών, έλαβε χώρα στην αρχή του Ψυχρού Πολέμου. Οι ΗΠΑ προσπαθούσαν να διαφυλάξουν την Δυτική Ευρώπη από τον οικονομικό μαρασμό που θα καθιστούσε ευάλωτες τις χώρες στον κομμουνισμό . Προκειμένου να κατανεμηθούν οι πόροι πιο ορθολογικά πάνω σε θέματα ανάπτυξης και να αποφευχθούν οι δαπάνες -από ευρωπαϊκής πλευράς- στην άμυνα, το ΝΑΤΟ έγινε η αμυντική ομπρέλα της Ευρώπης.
Η συμπληρωματική λογική που ακολουθούσαν οι δύο οργανισμοί, υπάκουαν στο "Κάθε κοινωνικό συμβόλαιο του Τζων Λοκ, έχει ανάγκη από έναν Λεβιάθαν του Χομπς.". Ασφάλεια και Ευημερία, διέπονται από διαλεκτική σχέση. Αυτές οι δύο έννοιες είναι απαραίτητες για τον εξορθολογισμό της όποιας απόφασης πάρει η ελληνική εξωτερική πολιτική. Οι ακόλουθες υποθέσεις εργασίας μπορούν να διαφωτίσουν τη θέση της Ελλάδας ανάμεσα στην Ε.Ε και στις ΗΠΑ.
1. Η Ελλάδα είναι κράτος-μέλος της Ε.Ε.
2. Η Ελλάδα αποτελεί σημαντικό κράτος για το ΝΑΤΟ, ειδικά όσο η Τουρκία απομακρύνεται όλο και πιο πολύ από τη Δύση.
3. Πάνω από το 90% της ελληνικής νομοθεσίας, διαμορφώνεται από το Κοινοτικό Δίκαιο (συνιστά Περιφερειακό Διεθνές Δίκαιο).
4. Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις αλλά και η προστασία της Κύπρου, υποχρεώνουν την Ελλάδα να έχει ειδικές σχέσεις με μεγάλες δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ.
5. Οι σχέσεις μεταξύ των χωρών του ΝΑΤΟ από τον πόλεμο του Ιράκ και μετά, δεν θυμίζουν τη συνοχή του ΝΑΤΟ στα έτη του Ψυχρού Πολέμου. Οι ΗΠΑ διαμηνύουν σε όλους τους τόνους ότι τα ευρωπαϊκά κράτη οφείλουν να αποδίδουν τα χρήματα που τους αναλογούν στο ΝΑΤΟ και οτι το free ride δεν σημαίνει "δωρεάν άμυνα".
6. Οι σχέσεις εξάρτησης Γερμανίας-Ρωσίας (αναφορικά με την ενέργεια) περιπλέκουν ακόμη περισσότερο τα διλήμματα της Ε.Ε η οποία πάσχει από ενεργειακούς πόρους αλλά επιθυμεί να απεξαρτητοποιηθεί από τη ρωσική ενέργεια.
7. Η Ελλάδα και η Κύπρος, συμμετέχουν σε ένα project το οποίο στοχεύει στην ενεργειακή διαφοροποίηση της Ε.Ε και στη μέιωση της ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία (EastMed, σταθμός υγροποίησης στην Κύπρο).
8. Σημαντικό ποσοστό του ΑΕΠ της Ελλάδας (7%) συνεισφέρει η ελληνική εμπορική ναυτιλία. Η προϋπόθεση για ανοικτές θάλασσες είναι η ασφάλεια. Οι ΗΠΑ φυλάσσουν τις θαλάσσιες οδούς ώστε να διεξάγεται το εμπόριο (σε παγκόσμια κλίμακα οι εμπορικές συναλλαγές που γίνονται δια θαλάσσης, ξεπερνούν το 85% των συνολικών εμπορικών συναλλαγών).
Η έλλειψη Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής στην Ε.Ε και η ελληνική εξωτερική πολιτική απέναντι στις ΗΠΑ
Η Ελλάδα αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις που απαιτούν ειδικές σχέσεις με τις ΗΠΑ. Η ανάγκη για ετοιμότητα στο κομμάτι της σκληρής ισχύος, καθιστά την Ελλάδα υποχρεωμένη να έχει συμμάχους που μπορούν να έχουν ικανοποιητική αποτροπή. Στο κομμάτι της ανασυγκρότησης και εξευρωπαϊσμού των Δυτικών Βαλκανίων, η Ελλάδα δεν θα αντιμετωπίσει κάποιο δίλημμα καθώς τα συμφέροντα Ε.Ε και ΗΠΑ συμπίπτουν.
Σύμφωνα με έρευνα του European CFR, 11 κράτη της Ε.Ε επιθυμούν να έχουν ειδικές σχέσεις με τις ΗΠΑ. Η έλλειψη Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής στην Ε.Ε, δεν είναι μόνο πρόβλημα για τα κράτη-μέλη της Ε.Ε, αλλά ίσως να είναι και ο επιδιωκόμενος σκοπός καθώς η παραχώρηση εθνικής κυριαρχίας σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, θα συνιστούσε είσοδο στο 5ο στάδιο της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης, που είναι η Πολιτική Ένωση. Στη σημερινή Ε.Ε, η Πολιτική Ένωση φαντάζει μακρινή. Οι ΗΠΑ και η Ελλάδα διάγουν ήδη μια πολύ θετική περίοδο στις διμερείς σχέσεις. Η Ελλάδα συνδέεται με τις ΗΠΑ και μέσω μιας άλλης περιφερειακής συνεργασίας. Πρόκειται για τον "άξονα σταθερότητας" όπως ονομάστηκε από τον Seth Cropsey που συνιστούν η Ελλάδα, η Κύπρος και το Ισραήλ. Σε αυτήν την τριμερή συνεννόηση, πρέπει να προσθέσουμε την Αίγυπτο και την Ιορδανία. Ίσως -μελλοντικά- και έναν πολιτικά υγιή Λίβανο. Οι τριμερείς μεταξύ Ελλάδος, Κύπρου, Ισραήλ και Ελλάδος, Κύπρου, Αιγύπτου, "ευλογούνται" από τις ΗΠΑ και έτσι για την Ελλάδα, δημιουργείται μια ευκαιρία. Να συνενώσει τις στρατηγικές ανησυχίες της Ε.Ε με αυτές των ΗΠΑ για την περιοχή της ανατολικής Μεσογείου και ευρύτερα της Μέσης Ανατολής.
Η Αθήνα πρέπει να αποφύγει κακοτοπιές σαν αυτή που έλαβε χώρα πέρυσι στον ΟΗΕ όπου και δε διατήρησε ουδέτερη στάση στο ζήτημα της Ιερουσαλήμ. Επιπρόσθετα, πρέπει να αποφύγει τη στήριξη δηλώσεων που έμμεσα ονομάζουν "εχθρό" της Ευρώπης τις ΗΠΑ και που ακούστηκαν από το στόμα του Γάλλου Προέδρου. Το ίδιο ισχύει και για δηλώσεις που ακούγονται από την Γερμανία η οποία έχει μπει στο στόχαστρο των ΗΠΑ για το πώς επηρεάζει την δημοσιονομική πολιτική της Ε.Ε. Συμπερασματικά, η Ελλάδα οφείλει να μετατραπεί σε γέφυρα των ευρωαμερικανικών σχέσεων οι οποίες περνούν κρίση. Ο Ευρωατλαντικός κόσμος δεν είναι ενιαίος πλέον όμως το διεθνές σύστημα που αναδύεται, δεν πρέπει να βρει τη Δύση χωρισμένη σε δύο ή περισσότερα μέτωπα.
* Ο κ. Αλέξανδρος Δρίβας, Υποψήφιος Διδάκτωρ στις Ελληνοαμερικανικές Σχέσεις, Γ.Γ ΑΗΕΡΑ Solon HJ04.
