Της Αντωνίας Δήμου*
Οι χώρες της Ανατολικής Μεσογείου βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια έρευνας και ανάπτυξης των ενεργειακών τους κοιτασμάτων με το Ισραήλ και την Κύπρο να αποτελούν τις δύο περιφερειακές χώρες που προχωρούν με γοργούς ρυθμούς στην αξιοποίηση του ενεργειακού τους πλούτου και την Ελλάδα να ακολουθεί πραγματοποιώντας αργά αλλά σταθερά βήματα.
Ισραήλ και Κύπρος στο Μεσογειακό Παιχνίδι της Ενέργειας
Tο Ισραήλ έχει προβεί σε διεθνείς αδειοδοτήσεις για έρευνα φυσικών πόρων, και προτίθεται μέχρι το τέλος του 2018 να προκηρύξει νέο διεθνή αδειοδοτικό διαγωνισμό για 19 θαλάσσια οικόπεδα. Το Ισραήλ ήδη από το 2013 παράγει ενέργεια από το θαλάσσιο οικόπεδο Ταμάρ που βρίσκεται περίπου 100 χιλιόμετρα ανατολικά των ακτών της Χάιφα προς εγχώρια κυρίως κατανάλωση και εξαγωγές στην γειτονική Ιορδανία.Επιπρόσθετα, τo θαλάσσιο οικόπεδο Λεβιάθαν που εντοπίστηκε το 2010 συνιστά την μεγαλύτερη ενεργειακή ανακάλυψη εντός της Αποκλειστικής Οικονομική Ζώνης (ΑΟΖ) του Ισραήλ καθώς υπολογίζεται ότι περιέχει 22 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου επιτρέποντας την μετατροπή της χώρας σε καθαρό εξαγωγέα ενέργειας προς τρίτες χώρες, όπως η Αίγυπτος και η Ιορδανία.
Σε εξίσου σημαντικό ενεργειακό παίκτη έχει αναδειχθεί η Κύπρος καθώς έχει προβεί σε διεξαγωγή διεθνών διαγωνισμών αδειοδότησης θαλάσσιων οικοπέδων εντός της ΑΟΖ της έχοντας προσελκύσει ενεργειακούς κολοσσούς όπως οι αμερικανικές Noble Energy και Exxon Mobil, η ιταλική EΝΙ, η καταριανή Qatar Petroleum, η γαλλική Total, η ισραηλινή Delek Holding κ.α. Η κήρυξη του κοιτάσματος Αφροδίτη στο οικόπεδο 12 της κυπριακής ΑΟΖ ως εμπορεύσιμου το 2015 σηματοδότησε την μετάβαση της νήσου από το στάδιο της έρευνας ενεργειακών πόρων σε αυτό της εκμετάλλευσης. Η εν λόγω μετάβαση ενισχύεται με την προγραμματισμένη κατασκευή υποθαλάσσιου αγωγού που θα ενώνει την Κύπρο με την Αίγυπτο και θα μεταφέρει φυσικό αέριο από το κοίτασμα Αφροδίτη σε ένα εκ των δύο αιγυπτιακών παράκτιων εγκαταταστάσεων υγροποίησης στην Νταμιέτα και το Ιντκού.
Στο πλαίσιο αναζήτησης ενεργειακά εμπορεύσιμων θαλάσσιων οικοπέδων, η Κύπρος έχει διεξάγει τρεις διεθνείς διαγωνισμούς αδειοδότησης με τον τελευταίο διαγωνισμό να καταλήγει στην παραχώρηση αδειών για τρία θαλάσσια οικόπεδα εντός της κυπριακής ΑΟΖ. Συγκεκριμένα, το θαλάσσιο οικόπεδο 6 παραχωρήθηκε στην κοινοπραξία της ιταλικής ΕΝΙ και της γαλλικής Total, το οικόπεδο 8 στην ιταλική ΕΝΙ και το οικόπεδο 10 στην κοινοπραξία της αμερικανικής Exxon Mobil και της καταριανής Qatar Petroleum. Οι συντελεσθείσες γεωτρήσεις στο κυπριακό θαλάσσιο οικόπεδο 11 από τις Total και ΕΝΙ τον Ιούλιο 2017 και η επικείμενη γεώτρηση από το αμερικανικό πλοίο-γεωτρύπανο Stena IceMax στο θαλάσσιο οικόπεδο 10 που βρίσκονται σε γεωγραφική εγγύτητα με το αιγυπτιακό γιγαντιαίο οικόπεδο Ζορ καταδεικνύουν ότι η γεωλογία του τελευταίου εκτείνεται εντός της κυπριακής ΑΟΖ ενισχύοντας τις εκτιμήσεις για εντοπισμό επιπλέον εμπορεύσιμων κυπριακών κοιτασμάτων.
Στο ανωτέρω περιφερειακό ενεργειακό περιβάλλον, η Ελλάδα εκτιμάται ότι αναδεικνύεται σε ένα νέο και δυναμικό παίκτη ενέργειας.
Ελληνικές Ενεργειακές Προκλήσεις και Ευκαιρίες
Η Ελλάδα κατέχει κρίσιμη γεωπολιτική θέση αποτελώντας αφενός ενεργειακή πύλη για την μεταφορά ενέργειας από την Ανατολική Μεσόγειο στην Ευρώπη και αφετέρου ενεργειακό παίκτη για την ανάπτυξη περιφερειακών και εθνικών κοιτασμάτων.
Είναι αξιοσημείωτο ότι η ελληνοϊταλική κοινοπραξία "Ποσειδών",που αποτελείται από τις ΔΕΠΑ και Edison, εστιάζει στην υλοποίηση έργων στην Ανατολική Μεσόγειο τα οποία στοχεύουν στην ανάδειξη του κρίσιμου ρόλου της Ελλάδας ως ενεργειακή πύλη.Ειδικότερα, η κοινοπραξία “Ποσειδών” συμμετέχει στην εκτίμηση της βιωσιμότητας του αγωγού East-Med, που αποτελεί μία εκ των πιθανών επιλογών εξαγωγής τμήματος των κοιτασμάτων φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου.
Ο αγωγός East Med προβλέπεται να μεταφέρει αρχικά τα κοιτάσματα της Λεβαντίνης υποθαλάσσια στην Κύπρο όπου θα υπάρχει σταθμός συμπίεσης φυσικού αερίου. Στη συνέχεια, ο αγωγός θα κατευθυνθεί στην Κρήτη όπου επίσης θα υπάρχει σταθμός συμπίεσης, και θα οδεύσει προς την Πελοπόννησο ώστε σε επόμενο στάδιο μέσω ξηράς να καταλήξει στα σύνορα με την Ιταλία προκειμένου να ενωθεί με τον αγωγό IGI (Italy, Greece Interconnector).
Την ίδια στιγμή, η Ελλάδα κινείται προς την κατεύθυνση ανάπτυξης και εκμετάλλευσης ενεργειακών πόρων σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο μέσω των ελληνικών εταιριών Ελληνικά Πετρέλαια (ΕΛΠΕ) και Ενερτζίαν (Energean Oil and Gas).
Σε εθνικό επίπεδο, οι περιορισμένες μέχρι σήμερα δραστηριότητες για έρευνα και εκμετάλλευση ενεργειακών πόρων αποδίδονται στην περίπλοκη και δύσκολη γεωλογία, τα μεγάλα βάθη των πετρελαιοπιθανών γεωλογικών στόχων καθώς και τις χαμηλές τιμές πετρελαίου που αποθαρρύνουν πιθανούς επενδυτές. Υπό το συγκεκριμένο πρίσμα εξηγείται το ιδιαίτερα χαμηλό ενδιαφέρον ενεργειακών εταιριών να συμμετάσχουν στον διεθνή διαγωνισμό που διεξήχθηκε το 2014 για την παραχώρηση 20 θαλασσίων οικοπέδων στο σύνολο της Ιόνιας Ζώνης και νότια της Κρήτης καθώς κατατέθηκαν προσφορές μόνο για δύο οικόπεδα στο βόρειο Ιόνιο στα όρια με την Αλβανία, και για ένα θαλάσσιο οικόπεδο στο κεντρικό Ιόνιο προς τη Δυτική Ελλάδα.
Παρών τα ΕΛΠΕ στην Έρευνα και Ανάπτυξη Υδρογονανθράκων
Ιδιαίτερα κρίσιμη παράμετρος για την έρευνα και ανάπτυξη των ελληνικών ενεργειακών κοιτασμάτων συνιστά η επιλογή από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας της κοινοπραξίας των Ελληνικών Πετρελαίων (ΕΛΠΕ), της γαλλικής Total και της αμερικανικής Exxon Mobil για την έρευνα και ανάπτυξη υδρογονανθράκων στις θαλάσσιες περιοχές δυτικά και νοτιοδυτικά της Κρήτης. Σημειωτέον δε ότι η κοινοπραξία ΕΛΠΕ-Total-Exxon Mobil με δική της πρωτοβουλία κατέθεσε εντός του 2018 προσφορές για την έρευνα ενεργειακών πόρων στα δύο θαλάσσια οικόπεδα της Κρήτης. Η έρευνα για ενεργειακούς πόρους από τα ΕΛΠΕ και διεθνείς κολοσσούς στην Κρήτη συμπίπτει χρονικά με την ανακάλυψη και συνακόλουθη πραγματοποίηση γεώτρησης από την ιταλική ΕΝΙ στο κοίτασμα Νουρ στο θαλάσσιο οικόπεδο Σορούκ εντός της αιγυπτιακής ΑΟΖ. Το κοίτασμα Νουρ εκτιμάται ότι ξεπερνά τουλάχιστο κατά τρεις φορές το μέγεθος του κοιτάσματος Ζορ με τα προσδοκώμενα αποθέματα να προσεγγίζουν τα 90 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου.
Τα Ελληνικά Πετρέλαια έχουν εξερευνήσει στο παρελθόν 26 συνολικά περιοχές στην ελληνική επικράτεια και ως εκ τούτου λόγω της εκτεταμένης γνώσης της ελληνικής γεωλογίας έχουν αποκτήσει αποκλειστικά δικαιώματα εκμετάλλευσης και παραγωγής ενέργειας στον Δυτικό Πατραϊκό Κόλπο σε κοινοπραξία με την ιταλική Edison, και στις δύο χερσαίες περιοχές «Βορειοδυτική Πελοπόννησος και Άρτα-Πρέβεζα» όπου οι συμβάσεις μίσθωσης υπεγράφησαν το 2017. Επίσης, τα Ελληνικά Πετρέλαια στο πλαίσιο κοινοπραξίας με την γαλλική Total και την ιταλική Edison έχουν αποκτήσει δικαιώματα έρευνας και εκμετάλλευσης στο θαλάσσιο οικόπεδο 2 σε περιοχή δυτικά της Κέρκυρας.
Καθίσταται ευκρινές ότι τα Ελληνικά Πετρέλαια συμμετέχοντας σε κοινοπραξίες με ξένους ενεργειακούς κολοσσούς αναβαθμίζουν τον ρόλο τους στον τομέα της έρευνας και παραγωγής υδρογανθράκων εστιάζοντας στην ελληνική επικράτεια.
Tα βήματα της Ενερτζίαν σε Ελλάδα και Ισραήλ
Η έτερη ελληνική εταιρία Ενερτζίαν δραστηριοποιείται δυναμικά στην ανάπτυξη περιφερειακών θαλάσσιων οικοπέδων ενισχύοντας την ελληνική παρουσία στα ενεργειακά δρώμενα της Ανατολικής Μεσογείου χωρίς βεβαίως να παραγνωρίζεται ο ρόλος της στην ανάπτυξη και παραγωγή ενεργειακών πόρων επί ελληνικού εδάφους.
Η ελληνική Ενερτζίαν απέκτησε το 2016 την πλήρη κυριότητα των ισραηλινών θαλάσσιων οικοπέδων Τανίν και Καρίς που εκτιμάται ότι περιέχουν 2,4 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου και περισσότερο από 20 εκατομμύρια βαρέλια ελαφρών ρευστών υδρογονανθράκων τα οποία είναι πιο εύκολο να αντληθούν και να διυλιστούν. Η ελληνική εξαγορά των δύο θαλάσσιων οικοπέδων από την αμερικανική Noble Energy και τις ισραηλινές ενεργειακές εταιρίες DelekDrilling και Avnel Oil αποτελεί απόρροια του νέου ρυθμιστικού κανονιστικού πλαισίου στο Ισραήλ το οποίο επέβαλε την πώληση των ανωτέρω θαλάσσιων οικοπέδων ώστε να αρθεί το καθεστώς μονοπωλίου στην ισραηλινή αγορά ενέργειας που έτεινε να εδραιωθεί. Το όφελος από την πώληση των θαλάσσιων οικοπέδων για το Ισραήλ είναι διττό με δεδομένο ότι αφενός επιταχύνθηκαν οι διαδικασίες εκμετάλλευσης του μεγάλου ισραηλινού κοιτάσματος Λεβιάθαν και αφετέρου άνοιξε ο δρόμος για συνέργειες μεταξύ των παραχωρησιούχων σε όμορα θαλάσσια οικόπεδα.
H Ενερτζίαν ολοκλήρωσε την παρουσίαση του Σχεδίου Ανάπτυξης των Θαλάσσιων Οικοπέδων (FDP) το οποίο εγκρίθηκε από την κυβέρνηση του Ισραήλ με στόχο την παραγωγή ενέργειας το 2021 και έχει εξασφαλίσει συμφωνίες πώλησης για συνολικά 4,2 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως σε τιμή μειωμένη κατά 20 τοις εκατό σε σχέση με την τιμολόγηση των εταιριών που κατέχουν την κυριότητα του Λεβιάθαν. Ήδη η ελληνική εταιρία προέβη σε συμφωνία χρηματοδότησης ύψους 1,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων για το Σχέδιο Ανάπτυξης των Θαλάσσιων Οικοπέδων Τανίν και Καρίς με τέσσερις διεθνείς τραπεζικούς ομίλους, ενώ επιπλέον κεφάλαια για την ανάπτυξη των δύο θαλάσσιων οικοπέδων πρόκειται να αντληθούν από την κύρια αγορά του Χρηματιστηρίου του Λονδίνου.
Επιπρόσθετα, η ελληνική Ενερτζίαν έχοντας ως άξονα την αυτονομία στην παραγωγή και μεταφορά φυσικού αερίου επενδύει στην κατασκευή Πλωτής Μονάδας Παραγωγής Αποθήκευσης και Εκφόρτωσης (FPSO) που θα φέρει τη δυνατότητα για παραγωγή 8 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου ετησίως. Τούτο μάλιστα λαμβάνοντας υπόψη τη δυνατότητα για πρόσθετη παραγωγή φυσικού αερίου από τα πέντε θαλάσσια οικόπεδα που απέκτησε στο τέλος του 2017 η ελληνική εταιρία στο πλαίσιο του πρώτου ισραηλινού διεθνούς διαγωνισμού αδειοδότησης.
Παράλληλα σε εθνικό επίπεδο, η Ενερτζίαν έχει εξασφαλίσει την χρηματοδότηση του προγράμματος ανάπτυξης των πετρελαϊκών κοιτασμάτων Πρίνος, Βόρειος Πρίνος και Έψιλον στον Κόλπο της Καβάλας, ενώ επέκτεινε έως και το 2025 τη συμφωνία με την Βritish Ρetroleum (BP) για πώληση του συνόλου του πετρελαίου που παράγεται από τη Λεκάνη του Πρίνου.
Αντί Επιλόγου
Σε κάθε περίπτωση, καθίσταται προφανές ότι οι ελληνικές ενεργειακές εταιρίες δραστηριοποιούνται αδιάλειπτα και με σαφή στοχοθεσία ως προς την έρευνα και ανάπτυξη κοιτασμάτων σε ένα μεταλασσόμενο ενεργειακό περιβάλλον. Ο προγραμματισμός για περαιτέρω επέκταση της παραγωγικής τους βάσης τόσο εντός όσο και εκτός της ελληνικής επικράτειας είναι αναμφίβολα προς όφελος των οικονομιών, της ασφάλειας και της εδραίωσης ισχυρών δεσμών με τρίτες χώρες στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
* Η Αντωνία Δήμου είναι επικεφαλής του Τομέα Μέσης Ανατολής στο Ινστιτούτο Αναλύσεων Άμυνας και Ασφάλειας (ΙΑΑΑ), Εταίρος στο Κέντρο για την Ανάπτυξη της Μέσης Ανατολής (CMED) του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, Λος Άντζελες (UCLA), και στο Κέντρο Στρατηγικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Ιορδανίας (UoJ).
