Της Δρ. Μαρίας Χρ. Αλβανού*
Η απειλή της ισλαμιστικής τρομοκρατίας, αφορά μια τρομοκρατία που διαστρεβλώνοντας, παραμορφώνοντας την έννοια του jihad και εμμένοντας ανιστόρητα σε μια βίαιη εκδοχή της, τη μετατρέπει σε έναν αιματηρό πόλεμο εναντίον όσων δεν συμφωνούν με την ακραία θρησκευτική ιδεολογία του ισλαμιστικού εξτρεμιστικού δικτύου.
Την τρομοκρατία στην Ευρώπη τη γνωρίζουμε πολύ καλά εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Ακόμη και η λέξη έλκει την καταγωγή της από την ευρωπαϊκή ιστορία. Οι οργανώσεις όμως που γνωρίζαμε μέχρι πρόσφατα και που δρούσαν στο εγχώριο ευρωπαϊκό σκηνικό με διάφορους ιδεολογικούς μανδύες είχαν μια δράση “συμβατική”, επιχειρησιακά αναμενόμενη μέσα σε συνήθη πλαίσια. Με διακριτή δομή, πυρήνες και ιεραρχία, συγκεκριμένα μέλη με φυσικούς δεσμούς επαφής μεταξύ τους και εντός της ιεραρχικής αλυσίδας, είχαν μια ταυτότητα την οποία οι αρχές μπορούσαν να αντιμετωπίσουν μέσα στα πλαίσια της δεδομένης αντιτρομοκρατικής και αντεγκληματικής πολιτικής.
Η ποιοτική διαφορά της ισλαμιστικής τρομοκρατίας, που επηρεάζει και τη δυνατότητα των αρχών ασφάλειας να την αντιμετωπίσουν στην επιχειρησιακή της έκφανση, έγκειται σε ιδιαιτερότητες της ίδιας της μορφής-υπόστασης της και της δράσης της. Αρχικά η Al Qaeda εισήγαγε ουσιαστικά την έννοια του δικτύου, του “network”, ενός ιδεολογικού “umbrella network” (όπως αναφέρεται στη διεθνή βιβλιογραφία) που μπορεί να αγκαλιάζει ομάδες, cells, πυρήνες που δρουν ευέλικτα και αυτόνομα χωρίς την ανάγκη “φυσικής ενότητας” και εγγύτητας με τον “μητρικό” ιδεολογικό πυρήνα. Το Daesh πατώντας στο παραπάνω επιτυχημένο μοτίβο, το εκμεταλλεύεται και το εξελίσσει δίδοντας ακόμη πιο ευρύτερη κάλυψη, αλλά και ελευθερία και αυτονομία σε όσους ακόμη και ως μεμονωμένα άτομα επιλέγουν να δράσουν βίαια και να εξαπολύσουν επιθέσεις. Αρκεί η επίκληση του Daesh, αρκεί ουσιαστικά η επίκληση και πίστη στου ισλαμιστικό ιδεώδες και ιδανικό από τον αυτουργό για να βαφτιστεί μαχητής και να συμπεριληφθεί η τρομοκρατική επίθεση του στις επιτυχίες της οργάνωσης και του ισλαμιστικού δικτύου.
Η ευκολία αυτή με την οποία κάποιος γίνεται μαχητής ως “μοναχικός λύκος” (lone wolf) και βρίσκει μανδύα κάλυψης της δράσης του (για την οποία τα κίνητρα αναλύονται σε διάφορα επίπεδα) αποτελεί την πρώτη δυσκολία των αρχών ασφαλείας που δεν έχουν απέναντι τους τα παλαιού τύπου ορισμένα και συγκεκριμένα μέλη που στρατολογούνταν και συμμετείχαν στις διάφορες δραστηριότητες της οργάνωσης με ποικίλους τρόπους δημιουργώντας ευκαιρίες για σύλληψη.
Σε επιχειρησιακό επίπεδο μεθοδολογίας επιθέσεων η παραπάνω ευκολία του μεμονωμένου αυτουργού έρχεται να συναντήσει απλές μορφές, σχεδόν πρωτόγονες επιθέσεων, που απαιτούν μηδενική εξειδίκευση σε τεχνογνωσία ή εξάσκηση. Τα χτυπήματα τύπου 11ης Σεπτεμβρίου, χτυπήματα με σχεδιασμό και συντονισμό (που έστω θεωρητικά δίνουν ένα περιθώριο στις αρχές να προλάβουν την εξέλιξη του τρομοκρατικού σχεδίου σε κάποιο από τα στάδια του βλέπουμε να δίνουν τη θέση τους σε απλές πλην όμως αποτελεσματικές επιθέσεις. Οι επιθέσεις αυτοκτονίας γίνονται πιο απλές, γίνεται χρήση πυροβόλων όπλων, ενώ χρησιμοποιούνται οχήματα εναντίον πεζών και μαχαίρια (knife attacks). Προκρίνονται στρατηγικά επιθέσεις που χρειάζονται λίγο χρόνο δράσης και υποτυπώδες σχέδιο, μπορούν να λάβουν χώρα σχεδόν παντού και σχεδόν από τον οποιονδήποτε, χωρίς ιδιαίτερες ικανότητες ή γνώσεις. Μέθοδοι από τη Μέση Ανατολή, απλοϊκές αλλά αποτελεσματικές, έχουν εισέλθει στην Ευρώπη.
Οι προκλήσεις σε επίπεδο αντιμετώπισης είναι σοβαρές. Συχνά για την αποφυγή τέτοιων επιθέσεων σε συγκεκριμένους στόχους μπορούν να ληφθούν μέτρα περιπτωσιολογικής πρόληψης (situational prevention measures). Αυτά δεν καταπολεμούν την τρομοκρατία, ούτε καν τη χρήση συγκεκριμένων μεθόδων τρομοκρατικού χτυπήματος, απλά διασφαλίζουν συγκεκριμένο στόχο. Δρουν δηλαδή προστατευτικά σε περιορισμένο επίπεδο, αλλά μπορεί να είναι σωτήρια για την προστασία συγκεκριμένης υποδομής (πχ. ενός αεροδρομίου, μιας πρεσβείας κλπ.). Τα μέτρα αυτά χρειάζονται συχνά και αυτά μια υλικοτεχνική υποδομή αλλά και αποδοχή από την κοινή γνώμη. Εδώ μια έξτρα πρόκληση είναι να μην οδηγηθούμε σε “πόλεις-φρούρια”, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τα δικαιώματα του πολίτη και την κοινωνική συνοχή.
Η χρήση του όρου "ισλαμιστικό δίκτυο" αντί μιας επικέντρωσης στο Daesh ανταποκρίνεται στις πραγματικές διαστάσεις του φαινομένου, που κάποτε είχε κύριο και εμφανή εκφραστή την Al Qaeda, σήμερα το Daesh και αύριο πιθανόν μια εξελιγμένη μορφή της Al Qaeda ή κάποιο άλλο τρομοκρατικό σχήμα. Δεν έχουμε να κάνουμε με μια οργάνωση αλλά με ένα κίνημα τρομοκρατικής δράσης και ο αποκεφαλισμός ή η στρατιωτική ήττα του Daesh δεν θα επιλύσει ριζικά το πρόβλημα. Δεν έχουμε απέναντι μας μια Fraktion. Rotte Armee Fraktion, ούτε τις Brigate Rosse. Oσο πιο γρήγορα το καταλάβουμε αυτό, τόσο πιο αποτελεσματικά θα αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο της ριζοσπαστικοποίησης στη βια, που είναι το γόνιμο έδαφος πάνω στο οποίο φυτρώνει το δέντρο της ισλαμιστικής τρομοκρατίας.
*Η Δρ. Μαρία Χρ. Αλβανού είναι Εγκληματολόγος, ειδική σε θέματα τρομοκρατίας
** Το άρθρο βασίζεται σε σχετική εισήγηση στο Delphi Economic Forum.
