Του Περικλή Ν. Ζορζοβίλη*
Η κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού από την Τουρκία και μάλιστα τη δεδομένη χρονική στιγμή δεν είναι απλουστευτικά μία «ακραία» πράξη προστασίας κυριαρχικών της δικαιωμάτων, της ακεραιότητας του εναέριου χώρου της εν προκειμένω, αλλά απόδειξη ότι η γειτονική χώρα έχει διαφορετική ατζέντα από τους διεθνείς οργανισμούς στους οποίους είναι μέλος (NATO), ή επιθυμεί να γίνει (Ευρωπαϊκή Ένωση) ή συνεργάζεται.
Το επεισόδιο καταγράφεται σε μία χρονική στιγμή που μετά τις πολλαπλές τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι, η διεθνής κοινότητα είχε αρχίσει να κινητοποιείται για την ενεργητική αντιμετώπιση της ζωτικής απειλής του Ισλαμικού Κράτους, η οποία πλέον είναι εύκολα κατανοητό ότι δεν περιορίζεται γεωγραφικά στην περιοχή Συρίας – Ιράκ, αλλά έχει επεκταθεί στην καρδιά της Ευρώπης, με διακηρυγμένο στόχο τη δράση και εντός των Ηνωμένων Πολιτειών.
Σαμποτάροντας τον Ολάντ...
Ενώ, λοιπόν, ο Πρόεδρος Ολάντ προσπαθεί να συγκροτήσει παγκόσμιο συνασπισμό για την αντιμετώπιση του Ισλαμικού Κράτους, η Τουρκία, προμελετημένα και ψυχρά, «καταρρίπτει» την προσπάθεια του Γάλλου Προέδρου, δημιουργώντας μείζον ζήτημα μεταξύ ΝΑΤΟ και Ρωσικής Ομοσπονδίας. Υπενθυμίζεται ότι η γαλλική στάση ήταν από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου και της προεδρίας του στρατηγού Ντε Γκολ, απέναντι στον ρωσικό παράγοντα (τότε ΕΣΣΔ), διατηρώντας αυτονομία στον στρατηγικό της σχεδιασμό, παρότι θεωρούνταν – και ήταν – μέλος της Ατλαντικής Συμμαχίας. Ας δούμε, όμως, τα δεδομένα:
* Το ότι Ρωσική Ομοσπονδία και το ΝΑΤΟ έχουν αποκλίνοντα ή ακόμη και αντίρροπα στρατηγικά συμφέροντα στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και ειδικότερα στη Συρία, μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο.
* Το ότι με την προσάρτηση της Κριμαίας και τη συνεχιζόμενη κρίση στην Ανατολική Ουκρανία, η Ρωσική Ομοσπονδία και το ΝΑΤΟ βρίσκονται σε πορεία γεωπολιτικής σύγκρουσης, μπορεί επίσης να θεωρηθεί δεδομένο.
Όμως, η τρομοκρατική ενέργεια με την κατάρριψη του ρωσικού επιβατηγού αεροσκάφους Airbus A321 στην Αίγυπτο και οι πολλαπλές τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι δημιούργησαν, εκ των πραγμάτων, κοινό υπόβαθρο για τη συνεργασία έναντι της απειλής του Ισλαμικού Κράτους, όπως το 2001 οι ΗΠΑ «ξέχασαν» την κριτική και τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Τσετσενία και την επαρχία Σινγιάνγκ, για να εξασφαλίσουν τη συναίνεση της Ρωσίας και της Κίνας, αντίστοιχα. Κοινό υπόβαθρο το οποίο αποπειράται να μετουσιώσει, αν όχι σε τακτική συμμαχία (ήδη οι ΗΠΑ δείχνουν να απέρριψαν σε πρώτη φάση διπλωματικά το συγκεκριμένο ενδεχόμενο), τουλάχιστον σε συντονισμό σε πρακτικό επίπεδο, ο πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας.
...και τη συνεργασία Ρωσίας-Δύσης
Αυτό, λοιπόν, το ενδεχόμενο συντονισμού μεταξύ Δύσης και Ρωσικής Ομοσπονδίας, που θα οδηγούσε σε συμβιβασμούς μη συμβατούς με τα τουρκικά συμφέροντα και τις επιδιώξεις, φαίνεται πως επιχείρησε να ανατρέψει στην πράξη η Άγκυρα, με την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού, επιχειρώντας να εμπλέξει το ΝΑΤΟ στην εξίσωση, καθώς η Ατλαντική Συμμαχία τηρούσε πιο «διακριτική» στάση, ενώ η Τουρκία ανησυχούσε για τις επιπτώσεις των εξελίξεων στη Συρία στην εθνική της ασφάλεια. Υπό αυτό το πρίσμα, η τουρκική ενέργεια κάθε άλλο παρά δυσεξήγητη είναι.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 η Τουρκία παρουσιάζει τάσεις αυτονόμησης και υλοποίησης πολιτικών στη βάση αυστηρά εθνικών σχεδιασμών, ακόμη κι αν αυτοί κινούνται σε διαφορετική κατεύθυνση από αυτούς των υπερενθικών οργανισμών στους οποίους μετέχει ή των επιμέρους χωρών-μελών τους.
Δεν ήταν όμως η πρώτη φορά...
Γεύση της αυτονομημένης τουρκικής οπτικής είχαν λάβει και οι ΗΠΑ το 2003, όταν το κοινοβούλιο της Τουρκίας δεν επέτρεψε τη χρήση του τουρκικού εδάφους για τη διέλευση αμερικανικών στρατευμάτων προκειμένου να συμμετάσχουν στην επιχείρηση «Iraqi Freedom». Επί εβδομάδες, το υλικό της 4ης Μεραρχίας Πεζικού του Στρατού των ΗΠΑ που βρισκόταν φορτωμένο επί πλοίων περίμενε την έγκριση διέλευσης, που φυσικά δεν ήλθε ποτέ, ανατρέποντας τον αρχικό αμερικανικό επιχειρησιακό σχεδιασμό, προκαλώντας την οργή των «νεοσυντηρητικών» που είχαν την εξουσία στην Ουάσιγκτον.
Στην παρούσα περίπτωση ο τουρκικός σχεδιασμός είναι πολύ πιο «μακιαβελλικός», αφού η κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού και κατά συνέπεια η απόπειρα εκβιαστική εμπλοκή του ΝΑΤΟ στο ζήτημα, μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στην αναζωπύρωση και την επέκταση της κρίσης στην Ουκρανία, εφόσον η Ρωσική Ομοσπονδία επιλέξει κλιμάκωση της αντίδρασης της, επιλέγοντας πιο «βολικά», ή μάλλον λιγότερο προβληματικά από στρατιωτικής απόψεως μέτωπα γι' αυτήν, λόγω γεωγραφικής γειτνίασης.
ISIS-Τουρκία συμμαχία για λόγους πολλούς...
Αντικειμενικός σκοπός της Τουρκίας είναι η αποτροπή αντιμετώπισης της απειλής του Ισλαμικού Κράτους (πρώην ISIS ή ISIL), όσο η δράση του εναντίον του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία εξυπηρετεί τους πάγιους σκοπούς της. Δηλαδή, την αποτροπή ίδρυσης αυτόνομης κουρδικής οντότητας στα σύνορα των δυο χωρών που θα μπορούσε να μετεξελιχθεί σε κράτος, με προοπτική εξόδου και στη Μεσόγειο και φυσικά την εξασφάλιση του ελέγχου στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή Συρίας – Ιράκ, την οποία η Τουρκία έχει καλούς λόγους να αντιλαμβάνεται ως κενό ισχύος (power vacuum).
Επιπρόσθετα, σήμερα η Τουρκία αποκομίζει σημαντικά οικονομικά και πολιτικά οφέλη από το Ισλαμικό Κράτος. Αποτελεί το κύριο κέντρο διακίνησης των πετρελαιοειδών που οικονομικά το συντηρούν, αλλά και καταναλωτή που επωφελείται των προνομιακών τιμών.
Τουρκικό trafficking με διπλό όφελος
Παράλληλα, έχει μετατρέψει την προσφυγική κρίση σε επιχείρηση διακίνησης με τεράστια οικονομικά οφέλη, άμεσα (αφού οι πρόσφυγες καταβάλλουν στους διακινητές κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητα ποσά), όσο και έμμεσα (στις 24 Νοεμβρίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε χρηματοδότηση των τριών δισ. ευρώ στην Τουρκία για τη διαχείριση των προσφυγικών ροών).
Ταυτόχρονα, αξιοποιεί την προσφυγική κρίση για την άσκηση πίεσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την εκμαίευση σημαντικών πολιτικών και εμπορικών ανταλλαγμάτων, ενώ πλήττει σοβαρά και την ασφάλεια άλλης μιας γειτονικής χώρας, της Ελλάδας, επί της οποίας προβάλει παγίως συμπεριφορές αμφισβήτησης του status quo, ως... γνήσια αναθεωρητική δύναμη. Ειδικά η περίπτωση της Ελλάδας προσφέρεται και ως διαχρονική απόδειξη της πολιτικής «διαφοροποιημένης ατζέντας» που ακολουθεί σε σχέση με τους συμμάχους της.
Εν κατακλείδι, η Τουρκία δεν αποτελεί μέρος της αντιμετώπισης του προβλήματος (βλ. της απειλής του Ισλαμικού Κράτους), αλλά σταθερό... αποσταθεροποιητικό παράγοντα στην ευρύτερη περιοχή που επιδιώκει να χειραγωγήσει και να εμπλέξει συνολικά τη Δύση στους καιροσκοπικούς της σχεδιασμούς.
*Ο Περικλής Ζορζοβίλης είναι Πρόεδρος του Ινστιτούτου Αναλύσεων Ασφάλειας και Άμυνας (ΙΑΑΑ – ISDA).
