Του Κωνσταντίνου Λουκόπουλου*
Χθες, Δευτέρα 13 Νοεμβρίου, στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπεγράφη η Κοινή Διακοίνωση των υπουργών Εξωτερικών των Κρατών – Μελών (Κ-Μ) που θα ενταχθούν στη Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (ΜΔΣ) για την Άμυνα και Ασφάλεια (Permanent Structured Cooperation PESCO on Security and Defence (PESCO). Η υπογραφή του Συμφώνου που θα τη «θέσει σε τροχιά» θα γίνει στη Συνάντηση Κορυφής του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης τον επόμενο μήνα.
Η πικρή αλήθεια είναι ότι παραδοσιακά τα όσα λέγονται στην Ε.Ε. για την Άμυνα και Ασφάλεια είναι μάλλον... «πληθωριστικού» χαρακτήρα κάτι που μας έχει κάνει επιφυλακτικούς. Στην δε Ελλάδα, δίνουμε καθ' έξιν σε κάθε πρωτοβουλία που αναπτύσσεται στα πλαίσια της ΚΠΑΑ, πολύ μεγαλύτερες από τις πραγματικές της διαστάσεις. Στην προκειμένη όμως περίπτωση πέρα από κάποιους αδόκιμους πανηγυρισμούς και μεγαλόστομες δηλώσεις στην Ελλάδα και στην Κύπρο, φαίνεται ότι επιτέλους η ΜΔΣ (PESCO) δεν θα είναι ένα ακόμα… μετέωρο βήμα σε αυτό το πεδίο, αλλά ένα όντως «άλμα».
Με το παρόν άρθρο-ανάλυση επιχειρείται να εξηγηθεί στον αναγνώστη μας με απλά λόγια τι είναι και τι δεν είναι η ΜΔΣ!
1. Τι είναι η Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (ΜΔΣ- PESCO) στην Άμυνα και Ασφάλεια της Ε.Ε., ποια η θεσμική της βάση και ποια Κ-Μ θα συμμετάσχουν;
H MΔΣ (PESCO) είναι ένα Σύμφωνο που αφορά στο θεσμικό πλαίσιο και στην πορεία μίας δομικής συνεργασίας των Κ-Μ της ΕΕ τα οποία επιθυμούν να συνεργασθούν στενά και να συντονιστούν αποτελεσματικότερα στο πεδίο της Άμυνας και Ασφάλειας, προκειμένου να αναπτυχθούν και να βελτιστοποιηθούν από κοινού οι απαιτούμενες για στρατιωτικές επιχειρήσεις δυνατότητες. Εκτιμάται ότι έτσι θα ενδυναμωθεί η αμυντική συνεργασία και θα ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα αντιμετώπισης των αυξανόμενων προκλήσεων ασφαλείας. Για αυτό το λόγο πιστεύω ότι συνιστά το μεγαλύτερο άλμα στην αμυντική πολιτική της ΕΕ τα τελευταία 20 χρόνια.
Η θεσμική βάση αυτής της πρωτοβουλίας βρίσκεται στο άρθρο 42, παράγραφος 6, στο άρθρο 46 και στο Πρωτόκολλο 10 του Συμφώνου της ΕΕ (Συνθήκη Λισαβώνας). Για τόσα χρόνια όπως επιτυχώς αναφέρθηκε από Γαλλογερμανικούς κύκλους, η ΜΔΣ ήταν «η ωραία κοιμωμένη» της Συνθήκης αυτής και φυσικά είναι απόρροια της Παγκόσμιας Στρατηγικής για την Ασφάλεια της ΕΕ ( EU Global Strategy for Foreign and Security Policy (EUGS)
Την Κοινή Διακοίνωση υπέγραψαν 23 από τις 28 χώρες της ΕΕ. Εκτός από την Ελλάδα και την Κυπριακή Δημοκρατία, είναι η Αυστρία, το Βέλγιο, η Βουλγαρία, Τσεχική Δημοκρατία, Κροατία, Εσθονία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ουγγαρία, Ιταλία, Λετονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, οι Κάτω Χώρες, η Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβενία, Σλοβακία, Ισπανία και Σουηδία. Δεν αποκλείονται όμως και τα λοιπά μη συμμετέχοντα Κ-Μ να συμμετάσχουν αργότερα.
2. Τι δεν είναι η ΜΔΣ;
ΠΡΟΣΟΧΗ. Δεν είναι «Αμυντικό Σύμφωνο» όπως λανθασμένα την χαρακτηρίστηκε μερίδα των ΜΜΕ, αποδίδοντας τον όρο «Treaty» (σκέτο) καθόσον το «Αμυντικό Σύμφωνο» παραπέμπει… αλλού! Και φυσικά ουδόλως είναι... «Ευρωστρατός» όπως είναι οι ευσεβείς πόθοι κάποιων στην Ελλάδα. Κρίνω σκόπιμο σε αυτό το σημείο να επισημάνω ότι σε δύο χώρες χρησιμοποιήθηκε ευρέως ο εντελώς αδόκιμος όρος «Ευρωστρατός». Στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Ελλάδα, αλλά για εντελώς διαφορετικούς λόγους. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, γιατί οι ευρωσκεπτικιστές ήθελαν να τρομάζουν τους παραδοσιακά αντίθετους Βρετανούς με την ιδέα ενός Βρετανικού Στρατού (με «αυτοκρατορικές» καταβολές) που θα ελέγχονταν από τη… γραφειοκρατία των Βρυξελλών (χρησιμοποιήθηκε μάλιστα από τους υποστηρικτές του Brexit). Και στην Ελλάδα, όπου κάποιοι ήθελαν οπωσδήποτε να πιστέψουν σε μία ισχυρή Ε.Ε., με κοινό… «Ευρωπαϊκό Στρατό» που δεν θα ελεγχόταν από τις ΗΠΑ και θα συγκρατούσε την τουρκική επιθετικότητα…
Επειδή λοιπόν δεν πρόκειται για… «Αμυντικό Σύμφωνο» ούτε για… «Ευρωστρατό» η ΜΔΣ δεν θωρακίζει την Ελλάδα και την Κύπρο όπως μάλλον ατυχώς ειπώθηκε χθες αλλά απλά ενισχύεται ο ρόλος και η φωνή τους κάτι βέβαια που είναι θετικό.
3. Πως πρόκειται να λειτουργήσει η ΜΔΣ, ποιο το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της;
Δεν έχουν οριστικοποιηθεί λεπτομέρειες καθόσον οι δύο βασικές χώρες που ηγούνται αυτής της πρωτοβουλίας, η Γαλλία και η Γερμανία έχουν ακόμα κάποιες διαφορετικές προσεγγίσεις! Η Γαλλία κινείται με φιλόδοξο βήμα (ambitious) και επιδιώκει η ΜΔΣ να αποτελέσει έναν σκληρό πυρήνα προθύμων Κ-Μ τα οποία να παρέχουν τους απαραίτητους πόρους και στρατιωτικά μέσα αλλά και την δυνατότητα ανάπτυξης Δυνάμεων στο εξωτερικό για εκτέλεση των επιχειρήσεων που θεσμικά η ΕΕ μπορεί να αναλάβει (Petersburg Tasks plus). Η Γερμανία όμως εκφράζει συγκρατημένη άποψη και υποστηρίζει ότι με μία γενική συμφωνία θα επιτρέψει στο μεγαλύτερο δυνατό αριθμό χωρών να συμμετάσχουν (inclusive). Κάτι όμως που ορισμένοι ειδικοί λένε ότι θα μπορούσε να την καταστήσει λιγότερο αποτελεσματική. Επισημαίνεται όμως ότι στην χθεσινή υπογραφείσα Κοινή Διακοίνωση εκφράσθηκαν και οι δύο αυτές αντιλήψεις!
Δομή και Λειτουργία. Η ΜΔΣ θα λειτουργεί σε δύο επίπεδα:
- Συμβούλιο. Θα έχει την συνολική ευθύνη της πολιτικής κατεύθυνσης αλλά και των ελεγκτικών μηχανισμών που θα αξιολογούν αν τα Κ-Μ εκπληρώνουν τις δεσμεύσεις που έχουν αναλάβει. Θα ψηφίζουν μόνο τα μέλη με την αρχή του consensus (ουσιαστικά ομοφωνία) εκτός από τα θέματα που θα σχετίζονται με την είσοδο νέων μελών ή την αναστολή ιδιότητας μέλους για τα οποία θα ισχύει ειδική πλειοψηφία (qualified majority).
- Προγράμματα. Η αποτελεσματικότητα της ΜΔΣ (PESCO) θα «μετριέται» με τα προγράμματα που θα αναπτύσσονται και θα υλοποιούνται.
H ΜΔΣ θα είναι στενά συνδεδεμένη με τη νέα Συντονισμένη Αμυντική Αναθεώρηση (Coordinated Annual Review on Defence (CARD) που θα υλοποιείται από τον Ευρωπαϊκό Αμυντικό Οργανισμό (European Defence Agency EDA) όπου θα καθορίζονται οι Στόχοι και θα ελέγχεται η υλοποίηση των Προγραμμάτων και των Εθνικών Σχεδίων Εφαρμογής και φυσικά με το Ευρωπαϊκό Αμυντικό Ταμείο European Defence Fund (EDF), το οποίο θα παρέχει τους αρχικούς πόρους για έρευνα και ανάπτυξη συμπεριλαμβάνοντας βιομηχανικά πρότυπα
Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ΜΔΣ σε σύγκριση με άλλες πρωτοβουλίες είναι ο δεσμευτικός χαρακτήρας για τα εθελοντικώς συμμετέχοντα Κ-Μ.
4. Tι θα αφορούν τα προγράμματα, ποιες οι υποχρεώσεις των Κ-Μ και ποια θα είναι η επιχειρησιακή και στρατηγική ωφέλεια;
Σε γενικές γραμμές τα προγράμματα που από κοινού θα αναπτυχθούν, θα καλύψουν εκπαίδευση, ανάπτυξη δυνατοτήτων και επιχειρησιακή ετοιμότητα. Εξυπακούεται η εμπλοκή της βιομηχανίας και φυσικά θα πρέπει να συμμετέχει η αμυντική βιομηχανία όλων των Κ-Μ που συμμετέχουν. Ευκαιρία λοιπόν και για την Ελλάδα. Αναμφίβολα τα προγράμματα χρειάζονται χρήματα και είναι εύλογο ότι θα απαιτηθεί αύξηση των αμυντικών δαπανών αλλά με ταυτόχρονο εξορθολογισμό και βελτιστοποίηση της σχέσης κόστους/αποτελεσματικότητας. Προς το παρόν χωρίς να έχει ακόμα ληφθεί αποφάσεις υπάρχουν στο «τραπέζι» περί τα 35 προγράμματα, με την Ελλάδα σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες να έχει προτείνει πρόγραμμα θαλάσσιας επιτήρησης στη ΝΑ Μεσόγειο!
Κάθε συμμετέχον Κ-Μ θα υποχρεούται να παρέχει ένα συγκεκριμένο σχέδιο για τις εθνικές συνεισφορές σε μέσα για τα προγράμματα που έχουν σχεδιασθεί. Η υλοποίησή του Εθνικού Σχεδίου θα υπόκειται σε διαρκή αξιολόγηση.
Εφόσον η πρωτοβουλία αυτή πάρει «σάρκα και οστά» και έχουμε χειροπιαστά αποτελέσματα θα μπορούμε να μιλάμε για μία πορεία (όχι εύκολη βέβαια) προς την Στρατηγική αυτονομία της ΕΕ. Η πλήρης εκμετάλλευση της υπάρχουσας δυναμικής θα επιτρέψει στην ΕΕ να αρχίσει να υλοποιεί τους στρατηγικούς αντικειμενικούς σκοπούς της όπως έχουν επανακαθορισθεί στην EUGS.
5. Ποια η θέση του ΝΑΤΟ, των ΗΠΑ αλλά και του Ηνωμένου Βασιλείου;
Αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ ανεπίσημα εξέφρασαν απλά τον σκεπτικισμό τους αναφορικά με την επιτυχία του εγχειρήματος και όχι για το αν θα είναι κάτι που θα… ανταγωνιστεί το ΝΑΤΟ. Άλλωστε με την κοινή διακήρυξη ΝΑΤΟ-ΕΕ της Βαρσοβίας αυτά τα θέματα έχουν επιλυθεί και το ΝΑΤΟ είναι αυτό που έχει την πρωταρχική ευθύνη για την άμυνα και την προστασία των μελών του. Άλλωστε οι επιχειρησιακές δράσεις της ΕΕ αφορούν στις λεγόμενες αποστολές «Petersburg Tasks plus» και γιατί να μην… «πηγαίνει εκεί που το ΝΑΤΟ δεν θέλει ή δεν μπορεί να πάει»!
Και για τις ΗΠΑ φαίνεται ότι δεν θα υπάρχει πρόβλημα μιας και οι Ευρωπαίοι αποφασίζουν τελικά να «βάλουν το χέρι βαθιά στην τσέπη. Σε ότι αφορά στη Μεγάλη Βρετανία που βρίσκεται σε διαδικασία αποχώρησης εκτιμάται ότι για καθαρά οικονομικούς λόγους και για να υποστηρίξει την αμυντική βιομηχανία της θα διασυνδεθεί ως τρίτο μέρος αλλά σε κάθε περίπτωση δεν θα έχει δικαίωμα ψήφου.
Αντί επιλόγου
Η ΜΔΣ (PESCO) συνιστά μία μοναδική ευκαιρία για να κάνει η ΕΕ το άλμα που δεν έκανε εδώ και πολλά χρόνια με «άλλοθι» την αντίθεση της Μεγάλης Βρετανίας στο πεδίο της Κοινής Πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας. Είναι η ευκαιρία για να αποκτήσει επιτέλους στρατηγική αυτονομία και στρατηγική ανεξαρτησία με την προϋπόθεση όμως της περαιτέρω ενοποίησης και εμβάθυνσης. Δεν παραβλάπτεται η κρίση ταυτότητας που την ταλαιπωρεί τα τελευταία χρόνια, ούτε το γεγονός ότι η ελλειμματική της ηγεσία την έχει καταστήσει άνευρη και πλαδαρή. Αρέσει ή όχι όμως στους Ευρωσκεπτικιστές η ΕΕ αποτελεί παρά τα «τραύματα της» βασικό πυλώνα της Ευρωατλαντικής Αρχιτεκτονικής Ασφαλείας και η Ελλάδα αλλά και η Κυπριακή Δημοκρατία χωρίς φανφάρες και μεγαλοστομίες θα πρέπει να στηρίξουν και «να στηριχθούν» από την πρωτοβουλία αυτή!
* Ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Λουκόπουλος είναι Συντονιστής - Υπεύθυνος για τα θέματα Άμυνας και Διπλωματίας στο liberal.gr μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ) και του Κέντρου Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ). Είναι απόφοιτος της ΣΕΘΑ και έχει περατώσει Στρατηγικές Σπουδές Ασφαλείας. Διατέλεσε εκπρόσωπος Τύπου του Α/ΓΕΕΘΑ, διευθυντής Διεθνών Σχέσεων στο ΥΕΘΑ/ΓΓΟΣΑΕ, και υπηρέτησε σε διοικητικές και επιτελικές θέσεις στην Ελλάδα και στο ΝΑΤΟ.
