Του Δρ. Σπυρίδωνος Πλακούδα*
Το ζήτημα της «υπαιτιότητας» των Δεκεμβριανών έχει προ ετών απαντηθεί από την ιστοριογραφία χάρη στις νηφάλιες τοποθετήσεις του πρώην γενικού γραμματέα του ΚΚΕ, Γρηγόρη Φαράκου. Το ΕΑΜ δεν ήταν πρόθυμο να παραδώσει αμαχητί την άρτι αποκτηθείσα εξουσία του ΕΛΑΣ ανά την επικράτεια και, ως εκ τούτου, προτίμησε την οδό της «περιορισμένης σύγκρουσης» (limited war). Γιατί; Επειδή το ΕΑΜ ήλπιζε πως η τότε κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου θα υποχωρούσε ατάκτως ύστερα από τις πρώτες τουφεκιές. Ενδεικτικώς της πίστης στην τελική νίκη, το «Σχέδιο Μακρίδη» για την άλωση των Αθηνών δεν προέβλεπε τίποτε για το ενδεχόμενο μιας ολομέτωπης σύγκρουσης (full-scale war) με τους Βρετανούς – τον πάτρωνα της τότε κυβέρνησης.
Πρέπει να σημειωθεί, πάντως, πως τα Δεκεμβριανά εσφαλμένως τοποθετούνται χρονικά κατά την 3η Δεκεμβρίου. Η αρχική επίθεση του ΕΛΑΣ κατά των αντιπάλων του στην ανατολική Μακεδονία (Δράμα) εκδηλώθηκε την 1η Δεκεμβρίου – 2 ημέρες πριν την επίσημη έναρξη των Δεκεμβριανών στην Αθήνα. Στις 4 Δεκεμβρίου, οι εθνικιστές στην Δράμα είχαν ήδη ηττηθεί (πλην κάποιων θυλάκων) και ο ΕΛΑΣ αποφάσισε να εκστρατεύσει εναντίον του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο και της κυβέρνησης (και των συν αυτής σωμάτων ασφαλείας) στην Αθήνα.
Η Ήττα του ΕΛΑΣ στην Μάχη των Αθηνών
Την 4η Δεκεμβρίου, ο ΕΛΑΣ περικύκλωσε τις λιγοστές φρουρές των Βρετανών σε Θεσσαλονίκη και Πάτρα και περίμενε την έκβαση της Μάχης των Αθηνών προτού προχωρήσει σε μια επιθετική ενέργεια εναντίον τους. Μόλις στις 18 Δεκεμβρίου προσέβαλε ο ΕΛΑΣ το στρατηγείο της ΡΑΦ στην Κηφισιά και συνέλαβε εκατοντάδες ίκαρους της Βρετανίας ως αιχμαλώτους πολέμου – 14 ημέρες μετά την έναρξη της Μάχης των Αθηνών. Προφανώς, ο ΕΛΑΣ ήθελε να αποφύγει την ευθεία αντιπαράθεση με τη Βρετανία και αιχμαλώτισε το προσωπικό του στρατηγείου της ΡΑΦ ως ομήρους. Η πρόθεση του ΕΑΜ ήταν να εξουδετερώσει τους Έλληνες εχθρούς του σε έναν «περιορισμένο πόλεμο» μικρής διάρκειας. Σύντομα οι ευσεβείς πόθοι του ΕΑΜ για μια περιορισμένη σύγκρουση διαψεύστηκαν.
Η Βρετανία, στην οποία είχε επιδικαστεί η Ελλάδα με βάση τη Συμφωνία των Ποσοστών εν αγνοία της ηγεσίας του ΕΑΜ, δεν άφησε τη σύμμαχη κυβέρνηση στο έλεος του ΕΛΑΣ. Προς έκπληξιν λοιπόν του τελευταίου, η Βρετανία μετέφερε περί τις 80.000 άνδρες στην Αθήνα που νίκησαν τον ΕΛΑΣ ύστερα από σκληρές οδομαχίες. Η υποτίμηση των δυνατοτήτων (capabilities) και προθέσεων (intensions) των Βρετανών εκ μέρους του ΕΛΑΣ στοίχισε τον τελευταίο ακριβά.
Η Ήττα του ΕΛΑΣ στην Ελλάδα
Γιατί, όμως, συνθηκολόγησε το ΕΑΜ με τη Συμφωνία της Βάρκιζας ενώ διατηρούσε τον έλεγχο του συνόλου σχεδόν της επικράτειας; Μήπως οφείλεται σε προδοσία εκ μέρους του Σιάντου όπως δήλωσε ο Ζαχαριάδης μετέπειτα; Μάλλον όχι· απλώς ο Ζαχαριάδης ήθελε να αμαυρώσει την εικόνα του Σιάντου ύστερα από την ήττα (υπ' ευθύνη του) στον Εμφύλιο. Μήπως οφείλεται τότε στην κόπωση του ΕΛΑΣ; Μάλλον όχι καθώς ο ΕΛΑΣ είχε νικήσει τους αντιπάλους του στην Μακεδονία και την Ήπειρο και ήδη διατηρούσε ακμαία τα 2/3 τουλάχιστον των στρατιωτικών δυνάμεών του. Τι ευθύνεται, λοιπόν, για την εν λόγω παράδοση; Δύο παράγοντες: η μη υποστήριξη εκ μέρους του Στάλιν και των δορυφόρων του και η συνειδητοποίηση της ματαιότητας του ένοπλου αγώνα εκ μέρους της ηγεσίας του ΕΛΑΣ (περισσότερα για τα αίτια της ήττας του ΕΛΑΣ δείτε εδώ).
Πράγματι, το ΕΑΜ απηύθυνε απεγνωσμένες εκκλήσεις εν μέσω της Μάχης των Αθηνών στον Στάλιν και τους δορυφόρους του (Τίτο και Δημητρώφ της Γιουγκοσλαβίας και της Βουλγαρίας αντιστοίχως) για βοήθεια έναντι των Βρετανών. Όμως, ο Στάλιν δεν κούνησε καν το δάχτυλό του για τους ομοϊδεάτες του στην Ελλάδα καθώς τήρησε τα συμπεφωνηθέντα με τον Τσώρτσιλ τον Οκτώβριο του 1944 (η διαβόητη Συμφωνία των Ποσοστών). Ο Τίτο και ο Δημητρώφ συμπαραστάθηκαν ηθικά, όχι όμως έμπρακτα, στον ένοπλο αγώνα του ΕΛΑΣ καθώς δεν τολμούσαν να παραβούν τη βούληση του Στάλιν.
Η άρνηση των συμμάχων του κομμουνιστικού βορρά να προστρέξουν σε βοήθεια και η αδρανοποίηση περίπου 11.000 μαχητών (3.000 φονευθέντες και 8.000 αιχμαλωτισθέντες κατά προσέγγιση) κατά την Μάχη των Αθηνών οδήγησαν τη στρατιωτική ηγεσία του ΕΛΑΣ στο συμπέρασμα πως η συνέχιση του ένοπλου αγώνα δεν προοιωνιζόταν θετική. Γιατί; Γιατί οι πρώην αξιωματικοί του ΕΣ ήξεραν τα όρια του ΕΛΑΣ και του ΕΑΜ. Η «ΕΑΜοκρατία», παρά τις διακηρύξεις του ΕΑΜ περί του αντιθέτου, δεν ήταν ούτε ένα βιώσιμο ούτε ένα φιλελεύθερο καθεστώς (τουλάχιστον κατά τα τελευταία στάδιά του). Το ΕΑΜ ίδρυσε ημικρατικές δομές που απεδείχθησαν τελέσφορες ως προς την διακυβέρνση των ορεινών χωριών αλλά ατελέσφορες ως προς την διοίκηση των πόλεων και την διαχείριση των προβλημάτων τους. Δηλαδή το ΕΑΜ δεν ήταν σε θέση να προσφέρει (βιώσιμες) λύσεις στο ζήτημα των πυρόπληκτων ή ορφανών ή πενόντων, ενώ η Ελλάδα εξαρτάτο από την έξωθεν ανθρωπιστική βοήθεια για την επιβίωση του ? του πληθυσμού. Ο Σαράφης λοιπόν και οι συν αυτώ επαγγελματίες αξιωματικοί του ΕΛΑΣ, διαπίστωσαν πως η θαλασσοκράτειρα Βρετανία θα «στραγγάλιζε» την ΕΑΜοκρατία (που δεν ήταν δημοφιλής σε όλες τις περιοχές της χώρας) δια ενός ναυτικού αποκλεισμού. Η μνήμη του ολέθριου αποκλεισμού της Ελλάδας κατά τον Α' Π.Π. από την Αντάντ δεν είχε ξεθωριάσει ακόμη.
Ως εκ τούτου, οι έμπειροι αξιωματικοί συνειδητοποίησαν πως η συνέχεια του ένοπλου αγώνα απλώς θα παρέτεινε το δράμα αφού η στρατιωτική ήττα του ΕΛΑΣ είχε προαληφθεί ένεκα των δυσμενέστατων συντελεστών ισχύος. Οπότε το ΕΑΜ υποχρεώθηκε να συνθηκολογήσει. Βέβαια, εάν υπήρχε παρόμοια ηγεσία στον ΔΣΕ κατά τον Εμφύλιο και είχε προωθήσει τα ανάλογα υπομνήματα στον φαντασιόπληκτο Ζαχαριάδη, ίσως ο Εμφύλιος να είχε τερματιστεί ήδη μετά την Μάχη της Κόνιτσας τον Δεκέμβριο του 1947 (περισσότερα για τις διαφορές ΕΛΑΣ-ΔΣΕ και ΕΑΜ-ΚΚΕ εδώ).
*Ο Δρ. Σπυρίδων Πλακούδας είναι Επίκουρος Καθηγητής στο American University in the Emirates και Αντιπρόεδρος του ΚΕΔΙΣΑ.
