Του Ανδρέα Ματζάκου*
Πριν να εκλεγεί ο νυν Πρόεδρος των ΗΠΑ Trump, έλεγε συχνά στις προεκλογικές του ομιλίες ότι «το ΝΑΤΟ είναι απηρχαιωμένο και ότι ο ίδιος θα έδινε βαρύτητα πρώτα στην Αμερική». Τις δεσμεύσεις αυτές επανέλαβε και κατά την ομιλία στην διάρκεια της ορκωμοσίας του στις 20 Ιανουαρίου 2017. Η Καγκελάριος της Γερμανίας Angela Merkel, έχοντας πάρει το μήνυμα από την Αμερική από το περασμένο έτος, είπε σε ομιλία της σε συγκέντρωση νέων του κόμματος της στην πόλη Padeborn, στις 18 Οκτωβρίου του 2016: «Τον 21ο αιώνα δεν θα τύχουμε της βοηθείας που είχαμε κατά τον 20ο. Θα πρέπει να αυξήσουμε τις δαπάνες για τον αμυντικό μας προϋπολογισμό, από το 1,2% στο 2%, όπως έχει καθοριστεί από το ΝΑΤΟ».
Τίθεται όμως το ερώτημα, υπάρχουν πράγματι απειλές κατά της ασφαλείας της Γερμανίας; Δικαιολογείται πράγματι αύξηση στις αμυντικές της δαπάνες; Και ακόμα, μια αύξηση των αμυντικών δαπανών της Γερμανίας, τι θα σήμαινε για τα υπόλοιπα κράτη της Ευρώπης;
Η θέση του άρθρου είναι ότι η Γερμανία ως ορθολογικό κράτος σ'ένα άναρχο διεθνές σύστημα, πρέπει να είναι προετοιμασμένη κατάλληλα για την να αντιμετώπιση απειλών κατά της ασφαλείας της, μένοντας χωρίς την βοήθεια των ΗΠΑ, αλλά και της Βρετανίας, μετά το Brexit.
Στην αρχή του άρθρου θα παρατεθεί πως η Γερμανία αντιλαμβάνεται να απειλείται η ασφάλεια της, ενώ στη συνέχεια θα αναλυθεί τι ακριβώς συνεπάγεται η αύξηση του αμυντικού της προϋπολογισμού στο 2% του ΑΕΠ. Ακολούθως θα αναφερθούν ενέργειες ορισμένων ευρωπαϊκών κρατών, ως αντίδραση στην αναβίωση της γερμανικής στρατιωτικής ισχύος προκειμένου να ενταχθούν στο άρμα της Γερμανίας και το άρθρο θα κλείσει με επίλογο.
Απειλές για την Γερμανία
Η Γερμανία λόγω της γεωγραφικής της θέσεως ζούσε και ζει με ένα δίλημμα για την φυσική ασφάλεια: την απειλή της Ρωσίας από την ανατολή και αυτήν της Γαλλίας από την δύση. Και με την μεν Γαλλία, λόγω της πρόσκαιρης συγκλήσεως συμφερόντων εντός της ΕΕ, προς το παρόν δεν υφίσταται πρόβλημα. Αλλά με την Ρωσία τα πράγματα είναι διαφορετικά. Η Ρωσία είναι μια ηπειρωτική δύναμη, η οποία αισθάνεται εγκλωβισμένη στην Κεντρική Γη (Heartland) κατά Mackinder μη έχοντας εύκολη πρόσβαση σε θερμές θάλασσες. (Βλέπε Χάρτη 1- Με κόκκινο χρώμα ο χώρος της Ρωσίας)
Οι συμβατικές της Ένοπλες Δυνάμεις (ΕΔ) είχαν σχεδόν καταρρεύσει μέχρι που ανέλαβε ο Putin, ο οποίος το 2013, διεκήρυξε ότι «ο αμυντικός προϋπολογισμός της Ρωσίας θα αυξάνεται κάθε χρόνο μέχρι το 2020, ώστε να συγκροτηθούν αξιόπιστες δυνάμεις με βάση την Ταξιαρχία, εξοπλισμένες με σύγχρονα υλικά και επανδρωμένες έτσι ώστε να είναι αμέσως αναπτύξιμες. Οι δυνάμεις αυτές θα διαθέτουν τουλάχιστον 2.300 νέα άρματα μάχης, 1.200 ελικόπτερα και αεροσκάφη, ενώ θα υποστηρίζονται από ένα στόλο με 50 νέα πλοία επιφανείας». Μετά από αυτές τις εξαγγελίες, αυτό που ανησύχησε την δύση, είναι ότι η Ρωσία δεν έμεινε μόνο σ' αυτές: προσάρτησε την Κριμαία το 2014 και αντέδρασε με στρατιωτικά μέσα στην Ουκρανία, μετά τον εκτοπισμό του Προέδρου Yanucovych από διαδηλώσεις φιλοευρωπαίων Ουκρανών. Πιθανή επέκταση της Ρωσίας από τα σύνορα της θα γίνει μέσω ξηράς, στις ευρωπαϊκές πεδιάδες, όπου υπάρχει άφθονος χώρος για την ανάπτυξη ταχυκίνητων συμβατικών δυνάμεων. Τα πρώτα σημαντικά φυσικά εμπόδια σε μια προέλαση προς νοτιοδυτικά, είναι οι Άλπεις και τα Καρπάθια. (Βλέπε Χάρτη 2 - Τα όρη σε μαύρο κύκλο)
Η Υπουργός Αμύνης της Γερμανίας Ursula von der Leyen, είχε δηλώσει στο Βερολίνο στις 10 Μαΐου του 2016: «Υπάρχει σχέδιο για την ένταξη στις ΕΔ 14.300 ανδρών και γυναικών τα προσεχή 7 χρόνια, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η διένεξη με την Μόσχα για την Ουκρανία και το Ισλαμικό Κράτος (ΙΚ)». Το ΥΕΘΑ δηλαδή, έβαλε στις απειλές εκτός από την Ρωσία και το ΙΚ, το οποίο βεβαίως δεν έχει δυνατότητα να αναλάβει κλασσικές στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά της Γερμανίας. Σε άλλες δε δηλώσεις της στις 17 Φεβρουαρίου του 2017, είχε δηλώσει ότι «η επιθετική φύση της Ρωσίας φάνηκε ξεκάθαρα, μετά την εισβολή της στην Ουκρανία και την ανάπτυξη μιας αντιδυτικής προπαγάνδας». Ο συνδυασμός λοιπόν της ελλείψεως φυσικών εμποδίων με την αύξηση της στρατιωτικής ισχύος της Ρωσίας, είναι που ανησυχεί την Γερμανία.
Συνέπειες από την Αύξηση των Αμυντικών Δαπανών σε Ποσοστό 2% επί του ΑΕΠ
Η Γερμανία σήμερα, δαπανά το 1,18% του ΑΕΠ για αμυντικές δαπάνες, έναντι του 2% που έχει καθοριστεί από το ΝΑΤΟ για τα κράτη μέλη του. Και αυτό διότι επί σειρά ετών, οι ΗΠΑ είχαν αναλάβει την άμυνα της Ευρώπης, κάτι που μάλλον αλλάζει επί προεδρίας Trump, αφού είχαν συνδέσει την ασφάλεια των ΗΠΑ, με την ασφάλεια της Ευρώπης. Όμως τώρα, φαίνεται πως οι ΗΠΑ απεφάσισαν να αντιμετωπίσουν την Κίνα, την δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη, προτού αυτή αποκτήσει τις δυνατότητες να εκθρονίσει τις ΗΠΑ από την παγκόσμια ηγεμονία. Συνεπώς προτεραιότητα τους είναι πλέον η Ασία.
Η Γερμανία με βάση τα στοιχεία του 2016, έχει ΑΕΠ ύψους 3,4 δις $. Το 2015, δαπάνησε 35,5 δις $ για την άμυνα της, ενώ αυξάνοντας τις δαπάνες της στο 2%, το ποσό θα εκτιναχτεί σταδιακά στα 69 δις $. Να σημειωθεί δε, ότι σήμερα η Γερμανία διατηρεί ένοπλες δυνάμεις 178.000 στελεχών, έχοντας τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό στην ΕΕ, μετά την Γαλλία.
Και βεβαίως όταν η Γερμανία, μια χώρα με ακμάζουσα πολεμική βιομηχανία, έχει αρκετές δεκάδες δις $ διαθέσιμα για τις ΕΔ της και ανησυχεί για την άμυνα της, τότε αυτό δεν μπορεί παρά να προκαλεί γειτονικά κράτη και όχι μόνο, να ενεργήσουν για την δική τους ασφάλεια, όπως θα δούμε στην επόμενη παράγραφο.
Ενέργειες από Ευρωπαϊκά Κράτη
Η πρόθεση των ΗΠΑ να θέσουν την άμυνα της Ευρώπης σε δεύτερη προτεραιότητα, ανησύχησε και άλλα κράτη. Έτσι από τον Αύγουστο του περασμένου έτους, η Γερμανίδα Καγκελάριος συναντήθηκε με τους Πρωθυπουργούς της Πολωνίας, της Ουγγαρίας, της Τσεχίας και της Σλοβακίας, προκειμένου να συζητήσουν τις συνέπειες του Brexit, αλλά και το θέμα της ασφαλείας της ΕΕ. Για μια τέτοια συνάντηση πίεζε ιδιαιτέρως ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Viκtor Οrban. Από τον Ιανουάριο του τρέχοντος έτους, άρχισε πλέον η υλοποίηση συγκεκριμένων ενεργειών:
- Η Ρουμανία διέθεσε την 4η Μηχανοκίνητη Ταξιαρχία της υπό τον έλεγχο της γερμανικής Μεραρχίας Ταχείας Αντιδράσεως.
- Η Τσεχία διέθεσε την 4η Ταξιαρχία της Ταχείας Αναπτύξεως υπό τον έλεγχο της 10ης γερμανικής Τεθωρακισμένης Μεραρχίας,
ενώ η Ολλανδία είχε ήδη διαθέσει μια Ταξιαρχία της υπό τον έλεγχο της γερμανικής Μεραρχίας Ταχείας Αντιδράσεως και μια υπό την 1η γερμανική Τεθωρακισμένη Μεραρχία.
- Η Γερμανία διέθεσε ένα Τάγμα δυνάμεως 1.000 ανδρών, στο πλαίσιο Νατοϊκού σχεδιασμού για την προστασία των Βαλτικών χωρών, ως βάση μιας πολυεθνικής δυνάμεως που αναπτύχθηκε στην Λιθουανία.
Οι ενέργειες της Ολλανδίας, Τσεχίας και Ρουμανίας εντάσσονται σε μια στρατηγική «Εξισορροπήσεως (Balancing)» της απειλής και φέρουν τις γερμανικές ΕΔ, στο επίκεντρο της δημιουργίας ενός μίνι ευρωστρατού, αφού ούτε η Αγγλία, ούτε η Γαλλία στάθηκαν ικανές να ηγηθούν μια τέτοιας προσπαθείας, εντός της ΕΕ. (Βλέπε Χάρτη 1, με μπλέ χρώμα, τα κράτη που διέθεσαν δυνάμεις υπό τον έλεγχο της Γερμανίας. Η Γερμανία διέθεσε δυνάμεις στην Λιθουανία, με μαύρο χρώμα) Μάλιστα η Αγγλία εμπόδιζε με κάθε τρόπο την δημιουργία ευρωστρατού, γιατί αυτό θα υποβάθμιζε την σημασία του ΝΑΤΟ και του ευρωατλαντικού δεσμού. Ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας Cameron είχε δηλώσει λίγο πριν το δημοψήφισμα για την παραμονή της χώρας στην ΕΕ, ότι «η Βρετανία δεν θα συμμετείχε ποτέ σε ευρωστρατό».
Επίλογος
Η νέα στρατηγική των ΗΠΑ που θέτει την άμυνα της Ευρώπης σε δεύτερη προτεραιότητα, σε συνδυασμό με το Brexit, κινητοποίησε την Γερμανία, η οποία αναλαμβάνει να αντικαταστήσει τις ΗΠΑ στον ρόλο αυτό. Όμως και οι ΗΠΑ με την ενεργότερη εμπλοκή της Γερμανίας στην άμυνα της Ευρώπης, επιτυγχάνουν δυο βασικούς στόχους τους:
- Να την αναγκάσουν ν' αρχίσει να καταναλώνει πόρους από τα πλεονάσματα της που την κατέστησαν τέταρτη οικονομία στον κόσμο.
- Να περιπλέξουν τις οικονομικές της σχέσεις με την Ρωσία, αφού μέσω του πλέγματος των αγωγών Nord Stream, η Γερμανία είναι προνομιακός πελάτης φυσικού αερίου της Gazprom, συμβάλλοντας στην αύξηση του ρωσικού ΑΕΠ.
Από την άλλη όμως, η Γερμανία επανεξοπλίζεται και αυξάνει την στρατιωτική της ισχύ. Και για να μην ξυπνήσει μνήμες του παρελθόντος, η Angela Merkel πολύ συχνά λέει ότι «οι εποχές που βασιζόμασταν σε άλλους για την ασφάλεια μας, πέρασαν ανεπιστρεπτί. Οι Ευρωπαίοι πρέπει να πάρουν την τύχη τους, στα χέρια τους». Τονίζει δηλαδή ότι αυτό που γίνεται, γίνεται στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής άμυνας.
*Ο Ανδρέας Ματζάκος είναι απόστρατος αξιωματικός του Στρατού Ξηράς, κάτοχος μεταπτυχιακού στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές. Είναι δόκιμος ερευνητής στον Τομέα Αμυντικών Θεμάτων του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου και μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών.
