Του Ανδρέα Ματζάκου*
Μέχρι το 2009, η Τουρκία είχε καλές διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ. Οι σχέσεις αυτές διεκόπησαν εκείνο το έτος, όταν στο πλαίσιο του οικονομικού φόρουμ στο Νταβός, ο πρόεδρος της Τουρκίας Ερντογάν επετέθη φραστικά στον πρόεδρο του Ισραήλ Πέρες για την πολιτική που ακολουθεί το Ισραήλ έναντι των Παλαιστινίων στην Λωρίδα της Γάζας. Από τότε οι σχέσεις των δυο χωρών ήταν ψυχρές, μέχρι που τον Δεκέμβριο του 2015, διπλωματικές αντιπροσωπείες των δυο χωρών, με πρωτοβουλία της Τουρκίας, συναντήθηκαν μυστικά με στόχο την αποκατάσταση των σχέσεων τους. Γιατί όμως αποφασίστηκε η αναθέρμανση των σχέσεων, μετά από 6 χρόνια; Ποια γεγονότα άλλαξαν την διάθεση των δυο χωρών; Αισθάνθηκε η Τουρκία ξαφνικά ότι είναι καλή η συμπεριφορά του Ισραήλ έναντι των Παλαιστινίων;
Η θέση που εκφράζει το άρθρο είναι ότι η Τουρκία, αφού με την εφαρμογή συγκεκριμένης στρατηγικής στην εξωτερική της πολιτική κατάφερε να απομονωθεί στην Μέση Ανατολή, αποφάσισε την αναθέρμανση των σχέσεων της με το Ισραήλ. Στην αρχή του άρθρου θα αναλυθούν οι λόγοι για τους οποίους απομονώθηκε η Τουρκία, θα αναφερθούν οι προϋποθέσεις που έθεσαν και οι δυο χώρες προκειμένου να αποκαταστήσουν και πάλι διπλωματικές σχέσεις τους και, θα επισημανθούν τα κυριότερα οφέλη για την Τουρκία από την αποκατάσταση των σχέσεων με το Ισραήλ.
Γιατί απομονώθηκε η Τουρκία από τον περίγυρό της στη Μέση Ανατολή;
Είναι γνωστό ότι, με την εφαρμογή στην πράξη της θεωρίας του Στρατηγικού Βάθους του πρώην πρωθυπουργού κ. Νταβούτογλου, η Τουρκία έκανε στροφή στο οθωμανικό παρελθόν της, δίνοντας προτεραιότητα, μεταξύ των άλλων και στην εξομάλυνση των σχέσεων της με τον μουσουλμανικό περίγυρο της. Αυτή η επιλογή, την απομάκρυνε από τους μέχρι τότε παραδοσιακούς συμμάχους της, το ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Όχημα της για την προσέγγιση με τους αραβικούς πληθυσμούς της περιοχής θα ήταν η Μουσουλμανική Αδελφότητα, που είχε πολιτική έκφραση και θα μπορούσε να αναλάβει την διακυβέρνηση κρατών κατόπιν δημοκρατικών εκλογών, ως αποτέλεσμα της ''Αραβικής Άνοιξης''. Όμως η ανατροπή της από την πολιτική ηγεσία της Αιγύπτου από τον στρατηγό Μόρσι το 2013, χάλασε τα σχέδια της Τουρκίας, ενώ και οι χώρες του Κόλπου δεν ήθελαν την Μουσουλμανική Αδελφότητα. Είχε προηγηθεί το ξέσπασμα του πολέμου στην Συρία, όπου η Τουρκία βλέπει σήμερα με τρόμο να δημιουργείται ανεξάρτητο κουρδικό κράτος στα βόρεια σύνορα της με την χώρα αυτή και η επίθεση Ισραηλινών κομάντος στο πλοίο Μαβί Μαρμαρά που μετέφερε ανθρωπιστική βοήθεια στην αποκλεισμένη λωρίδα της Γάζας το 2010. Η Τουρκία είδε επίσης με μεγάλη ανησυχία την συμφωνία των ΗΠΑ με το Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα, γεγονός που αναβάθμισε το κύρος του Σιιτικού Ιράν στην περιοχή, η ίδια εκτίμησε ως συμφέρουσα την κατάρριψη ενός ρωσικού Σουχόι τον Νοέμβριο του 2015, πράξη που προκάλεσε όχι μόνο την εχθρότητα της Ρωσίας, αλλά την ανάπτυξη στην Συρία του αντιαεροπορικού συστήματος S-400. Τέλος το Ιράκ, τον Δεκέμβριο του 2015, κάλεσε την Άγκυρα να αποσύρει στρατιωτικές μονάδες που είχε αποστείλει στην περιοχή της Μοσούλης, με το πρόσχημα της εκπαιδεύσεως Ιρακινών Κούρδων.
Έτσι έφθασε η Τουρκία σε σημείο να μην έχει πρεσβευτές σε Συρία, Αίγυπτο και Ισραήλ.
Αναθέρμανση σχέσεων με Ισραήλ
Μέσα σε αυτό το ασφυκτικό πλαίσιο και αφού είχε προηγηθεί η σοβαρή επιδείνωση των σχέσεων Τουρκίας-Ρωσίας συνεπεία της καταρρίψεως του Su-24, τον περασμένο Δεκέμβριο αντιπροσωπίες των δυο χωρών, συναντήθηκαν μυστικά προκειμένου να συζητήσουν την βελτίωση των σχέσεων τους. Μετά το επεισόδιο με το Μαβί Μαρμαρά κατά το οποίο 9 Τούρκοι υπήκοοι σκοτώθηκαν από πυρά Ισραηλινών κομάντος, η Τουρκία είχε θέσει τρεις όρους προκειμένου να αποκατασταθούν οι σχέσεις της με το Ισραήλ:
- Το Ισραήλ να ζητήσει δημοσίως συγγνώμη, γεγονός που πραγματοποιήθηκε το 2013.
- Να αποζημιωθούν οι οικογένειες των θυμάτων, κάτι που έχει δρομολογηθεί, όπως γράφουν τουρκικές εφημερίδες και,
- Το Ισραήλ να άρει τον ναυτικό αποκλεισμό της Λωρίδας της Γάζας.
Η τρίτη προϋπόθεση είναι και η δυσκολότερη για το Ισραήλ και είναι αυτή που ουσιαστικά φρενάρει την πρόοδο. Όμως φαίνεται και οι δυο πλευρές να έχουν κάνει ένα βήμα πίσω στο θέμα: η μεν Τουρκία συζητά πλέον για την άρση του μόνο του εμπάργκο προς της Τουρκία ώστε αυτή να έχει την δυνατότητα να αποστέλλει αγαθά στην Γάζα μέσω θαλάσσης και όχι για πλήρη άρση του ναυτικού αποκλεισμού, το δε Ισραήλ φαίνεται να δέχεται η Τουρκία να εξαιρείται από τον αποκλεισμό, απαιτώντας όμως από την Τουρκία να σταματήσει να παρέχει άσυλο σε στελέχη της Χαμάς στο έδαφος της.
Ο στρατιωτικός ηγέτης της Χαμάς Saleh Arouri είχε αναλάβει την ευθύνη για την απαγωγή και την θανάτωση τριών Ισραηλινών εφήβων από την δυτική όχθη, τον Αύγουστο του 2014, μέσω ανακοινώσεως από το στρατηγείο της Χαμάς στην Κωνσταντινούπολη. Πλέον αυτού, τουλάχιστον άλλα δέκα στελέχη της Χαμάς έχει διαπιστωθεί ότι βρήκαν καταφύγιο σε τουρκικό έδαφος, μεταξύ αυτών και ο Mahmoud Attoun, ο οποίος βρέθηκε ένοχος για την απαγωγή και την δολοφονία ενός 29χρονου Εβραίου. Το Ισραήλ βλέπει μια μοναδική ευκαιρία να πιέσει έναν ορκισμένο εχθρό του, την Χαμάς.
Οφέλη Τουρκίας από αναθέρμανση σχέσεων με Ισραήλ
Τα οφέλη της Τουρκίας από την αναθέρμανση των σχέσεων της με το Ισραήλ θα είναι πολλαπλά. Στο άρθρο θα αναφερθούν τα τρία κυριότερα:
- Αναβαθμίζεται το κύρος της ως χώρα στη Δύση, αφού η στρατηγική του Νέο-Οθωμανισμού την αποξένωσε από αυτήν. Και το Ισραήλ εκπροσωπεί την Δύση στην Μέση Ανατολή.
- Δημιουργεί τις προϋποθέσεις για να αναλάβει ενεργό ρόλο σε πιθανή χάραξη αγωγών μεταφοράς φυσικού αερίου από το Ισραήλ, μέσω Κύπρου προς την Ευρώπη. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα της έδινε εναλλακτική στην εξάρτηση της από το φυσικό αέριο της Ρωσίας, το οποίο δεν είναι σίγουρο μόλις λήξουν οι ισχύουσες συμφωνίες το 2019, ενώ μπορεί ανά πάσα στιγμή να επιδεινωθούν περαιτέρω οι σχέσεις των δυο χωρών.
- Πιθανή τροφοδοσία της Γάζας από εμπορικά πλοία της Τουρκίας ενώ ισχύει ο αποκλεισμός, θα ανυψώσει το κύρος και την δύναμη της Τουρκίας στα μάτια του Σουνιτικού Ισλάμ. Κύρος το οποίο έχει πληγεί σοβαρά από την αποτυχημένη εμπλοκή της με τον πόλεμο στην Συρία.
Επίλογος
Η επαναπροσέγγιση της Τουρκίας με το Ισραήλ, επαληθεύει μια από τις βασικές αρχές μιας στρατηγικής εξωτερικής πολιτικής όπως αυτή είχε εκφραστεί από τον τότε πρωθυπουργό της Αγγλίας Λόρδο Πάλμερστοουν: στις διεθνείς σχέσεις δεν υπάρχουν μόνιμοι φίλοι, παρά μόνον συμφέροντα. Και η επαναπροσέγγιση με το Ισραήλ φαίνεται να ξαναβάζει την τουρκική εξωτερική πολιτική σε σωστή τροχιά μετά από 6 χρόνια, αφού στην εξωτερική πολιτική συναισθηματικές ή δογματικές θέσεις, δεν είναι καλοί σύμμαχοι. Το άνοιγμα της Τουρκίας προς την Ανατολή που θα την έκανε πιο ελκυστική και στη Δύση όπως υπολόγιζε ο κ. Νταβούτογλου, δεν πέτυχε καν.
Βεβαίως η επαναπροσέγγιση με το Ισραήλ δεν θα έχει ολοκληρωθεί, αν οι δύο χώρες δεν ανταλλάξουν και πάλι πρεσβευτές, πράγμα που αναμένεται να γίνει μετά από υπογραφή οριστικής συμφωνίας αποκαταστάσεως σχέσεων, ενδεχομένως εντός των προσεχών λίγων ημερών.
* Ο Ανδρέας Ματζάκος είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΣΞ και κατέχει MSc στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές από το Πάντειο Πανεπιστήμιο. Είναι δόκιμος ερευνητής του ΙΔΙΣ στον Τομέα Αμυντικών Θεμάτων.
