Του Βασίλη Κοψαχείλη*
Η φαινομενική «ησυχία» στα παγκόσμια πράγματα, φέτος - σε σχέση με το περσινό καλοκαίρι - δεν αποτελεί αντιπροσωπευτική εικόνα των εξελίξεων.
Μετά την εκλογή του «καταλύτη» Donald Trump στην Προεδρία των ΗΠΑ τον περασμένο Νοέμβρη, έχει ξεκινήσει μια σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η πολιτική, διπλωματική, στρατιωτική και επιχειρηματική κινητικότητα είναι ασυνήθιστα έντονη. Σημαντικές αποφάσεις λαμβάνονται, δυνάμεις αναδιατάσσονται, νέες συμμαχίες δημιουργούνται και αρχίζει να διαφαίνεται σταδιακά το νέο τοπίο στις διεθνείς σχέσεις.
Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η περιοχή μας, περιοχή στην οποία συγκλίνουν ταυτόχρονα ισχυρά και ανταγωνιστικά γεωπολιτικά, γεω-οικονομικά και γεω-επιχειρηματικά συμφέροντα.
Μία απλή καταγραφή της διάταξης και των συμφερόντων των κύριων παικτών στην περιοχή μας είναι δηλωτική του νέου περιφερειακού μας περιβάλλοντος και της θέσης που αυτό το νέο σκηνικό επιφυλάσσει σε εμάς στην Ελλάδα. Ωστόσο, είναι νωρίς ακόμη για την εξαγωγή τελικών συμπερασμάτων, διότι η παγκόσμια ρευστότητα επηρεάζει καταλυτικά τις εξελίξεις σε περιφερειακό επίπεδο και ανά πάσα στιγμή μπορεί να υπάρξουν ανατροπές.
ΗΠΑ, οριακά παρούσα…
Όπως έχουμε πολλές φορές διατυπώσει με τη σχετική μας αρθρογραφία, ήδη από τις αρχές του 2013 η ΗΠΑ έχουν σχεδιάσει την πολιτική τους στην περιοχή, που αποσκοπεί στην ελάχιστη και οριακή φυσική τους παρουσία αλλά και στην προάσπιση και ισχυροποίηση των συμφερόντων τους στην ευρύτερη περιοχή μέσα από εργαλεία έξυπνης ισχύος.
Σε ότι αφορά την Ελλάδα, το ενδιαφέρον των ΗΠΑ εστιάζει στο νότιο τομέα της χώρας που περιλαμβάνει την Κρήτη και τον θαλάσσιο χώρο πέριξ αυτής, δηλαδή το νότιο Αιγαίο, το Κρητικό Πέλαγος, το Λιβυκό Πέλαγος, και την Ανατολική Μεσόγειο. Εκεί συγκεντρώνονται τα συμφέροντα των ΗΠΑ σε γεωπολιτικό επίπεδο. Γεω-οικονομικά τα συμφέροντά τους έχουν ενεργειακό πρόσημο και περιλαμβάνουν το σύνολο σχεδόν της Ανατολικής Μεσογείου, ενώ γεω-επιχειρηματικά το ενδιαφέρον τους είναι χαμηλό καθώς εκτιμούν πως η Ελληνική αγορά είναι πολύ μικρή και δεμένη στο άρμα της υπερρυθμισμένης (hyper regulated) Ευρωπαϊκής αγοράς.
Ο Σινο-Γερμανικός άξονας
Η πολύ ενδιαφέρουσα εξέλιξη που μας αφορά έχει να κάνει με την διαμόρφωση ενός στρατηγικού Σινο-Γερμανικού άξονα, για τον οποίο η ηπειρωτική Ελλάδα έχει κομβικό ρόλο στο συνολικό σχεδιασμό.
Με τον έλεγχο του λιμένα του Πειραιά, το Πεκίνο έθεσε τη χώρα μας σε εξέχουσα θέση στον παγκόσμιο γεωστρατηγικό σχεδιασμό του. Σε παγκόσμιο επίπεδο, λοιπόν, η χώρα μας για την Κίνα αποτελεί ένα από τα 4-5 πιο σημαντικά-στρατηγικά τους σημεία.
Παράλληλα, στα πλαίσια ενός πολυετούς στρατηγικού διαλόγου μεταξύ των δύο σημαντικότερων βιομηχανικών κρατών της Ευρώπης και της Ασίας και πριν την πρόσφατη σύνοδο των G-20 στη Γερμανία, αποφασίστηκε μεταξύ Κίνας και Γερμανίας η δημιουργία ενός στρατηγικού άξονα συνεργασίας στην Ευρώπη. Ο άξονας αυτός εκκινεί από τις ηπειρωτικές ακτές της χώρας μας και τα στρατηγικά λιμάνια του Πειραιά, της Θεσσαλονίκης και της Ηγουμενίτσας, και καταλήγει στις βόρειες ακτές της Γερμανίας. Άρα, και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η χώρα μας έχει σημαντικότατο ρόλο να διαδραματίσει.
Θέλω να δώσετε, ωστόσο, προσοχή στην κατάτμηση της χώρας μας σε ζώνες ενδιαφέροντος και επιρροής μεταξύ των Αμερικανικών και των Σινο-Γερμανικών συμφερόντων, με τους Αμερικανούς να «ελέγχουν» τον νότιο-θαλάσσιο τομέα και τους Σινο-Γερμανούς να ασκούν «έλεγχο» στον υπόλοιπο ηπειρωτικό χώρο. Η παρατήρηση έχει την αξία της για μελλοντικό προβληματισμό…
Ο Ρωσικός παράγοντας
Πιθανότατα και παρά τα φαινόμενα, οι εξελίξεις στη γειτονική Τουρκία έχουν διευκολύνει τα μέγιστα στην εξισορρόπηση των συμφερόντων μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας στην περιοχή.
Η Ρωσία ήθελε νότια διέξοδο για τα ενεργειακά της συμφέροντα προς την Ευρώπη και έπαθλο μια βιώσιμη νέα ενεργειακή αγορά, όπως είναι αυτή της Τουρκίας, έναντι της «απώλειας» της μη βιώσιμης αγοράς της Ουκρανίας.
Οι προβληματικές σχέσεις Τουρκίας-ΗΠΑ και Τουρκίας-ΕΕ έχουν διευκολύνει πάρα πολύ τους Ρώσους στον δικό τους γεωστρατηγικό σχεδιασμό, και αυτό είναι κάτι που το γνωρίζουν άριστα οι Αμερικανοί και το αφήνουν να εξελιχθεί. Αυτή η αλληλοκατανόηση φέρνει ισορροπία, η οποία εκτιμάται δεόντως μεταξύ των δύο αυτών σημαντικών και ώριμων διεθνών δρώντων και επιβεβαιώνεται καθημερινά στις δημόσια αφανείς τους συναντήσεις και στους υπόγειους διαύλους επικοινωνίας τους.
Κανείς από αυτούς τους δύο σημαντικούς παίκτες δεν θα επιχειρήσει να ανατρέψει στρατηγικά τους σχεδιασμούς του άλλου στην περιοχή. Τουλάχιστο, για όσο ο Henry Kissinger θα συμβουλεύει αμφότερους σε Κρεμλίνο και Λευκό Οίκο!
Ερώτημα αποτελεί ο τρίτος πόλος που γεννάται μεταξύ τους, δηλαδή ποια θα είναι η στάση των δύο έναντι του Σινο-Γερμανικού άξονα στην περιοχή ή πως θα μοιράσουν το παιχνίδι – αν θα το μοιράσουν και υπό ποιες συνθήκες θα μοιραστεί – μεταξύ των τριών;
Οι φιλοδοξίες της Γαλλίας
Στην ευρύτερη περιοχή μας αρχίσει σε στρατιωτικό, ενεργειακό και επιχειρηματικό επίπεδο να κάνει έντονη της παρουσία της και η Γαλλία.
Ιστορικά, η κόντρα μεταξύ Γαλλίας και Βρετανίας, με έπαθλο τον έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου είναι παλιά και γνωστή. Ωστόσο, σήμερα η Γαλλία εκτιμά πως υπάρχει ένα παράθυρο ευκαιρίας για εκείνη να ανακάμψει στην περιοχή. Η προσήλωση της Βρετανίας στην περιπέτεια του Brexit και τα εμφανή, πλέον, προβλήματά της στην διατήρηση σημαντικής ναυτικής ισχύος ή στην απουσία πολιτικής βούλησης για Μεσογειακό στρατιωτικό-ναυτικό ρόλο, ενθαρρύνουν τις φιλοδοξίες του Παρισιού.
Στην Ελλάδα φαίνεται πως το Γαλλικό ενδιαφέρον μετακινείται από το στρατιωτικό επίπεδο και επικεντρώνεται στα ενεργειακά και επιχειρηματικά συμφέροντα. Αξιοσημείωτο είναι πως δίπλα στους Γάλλους προσπαθούν να έχουν ρόλο και οι Ιταλοί, κυρίως στα ενεργειακά.
Μερικά πρώτα συμπεράσματα…
Παρότι, όπως είπαμε, ο χάρτης συμφερόντων στην περιοχή μας και γύρω από τη χώρα μας, είναι υπό διαμόρφωση και οι διεθνείς εξελίξεις μπορούν ανά πάσα ώρα και στιγμή να φέρουν ανατροπές στο περιφερειακό μας περιβάλλον, η εξαγωγή ορισμένων πρώτων συμπερασμάτων κωδικοποιείται στα κάτωθι:
- Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η μετακίνηση του κέντρου βάρους στη λήψη των αποφάσεων από τις Βρυξέλλες στο Βερολίνο, έχει υποβιβάσει τον στρατηγικό ρόλο της ΕΕ (περισσότερο ως προσδοκία παρά ως πραγματικότητα…) και έχει αναβαθμίσει το ρόλο της Γερμανίας. Άρα το Βερολίνο δεν μπορούμε να το αγνοούμε… καθώς και τις νέες πολιτικές ισορροπίες που θα προκύψουν στη χώρα μετά τις γενικές τους εκλογές τον προσεχή Σεπτέμβρη.
- Ο Αμερικανικός και ο Βρετανικός παράγοντας στην περιοχή θα εξυπηρετούν τα οριακά τους συμφέροντα με ελάχιστη φυσική παρουσία και εμπλοκή. Κυρίως σε ότι αφορά τις ΗΠΑ, το ελάχιστη φυσική παρουσία θα πρέπει να ερμηνεύεται πάντα σε σχέση με το παρελθόν, καθώς και στα πλαίσια της γεωγραφικής κάλυψης των συμφερόντων τους. Φαίνεται πως οι παλιές ναυτικές δυνάμεις δίνουν, για λόγους που επιδέχονται πολλαπλές ερμηνείες και αναλύσεις, χώρο και πεδίο δράσης στη νέα ναυτική δύναμη - την Κίνα - στη χώρα μας.
- Η Ρωσία φαίνεται ικανοποιημένη από το deal που έχει με τις ΗΠΑ στην περιοχή.
- Η Γαλλία και η Ιταλία διεκδικούν ένα νέο ρόλο στην περιοχή, που είναι αμφίβολο αν έχουν τις δυνάμεις και την αντοχή να διατηρήσουν, αν και εφόσον πυκνώσουν τα ανταγωνιστικά συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο. Ενδεχομένως Γαλλία και Ιταλία να προσπαθήσουν να διαμορφώσουν έναν δικό τους άξονα συμφερόντων για να αντισταθμίσουν περιφερειακά και οριακά την Σινο-Γερμανική ισχύ. Αυτό όμως σταδιακά θα διαλύσει την «Ευρω-Ενωσιακή Συνεννόηση» και θα οδηγήσει σε μία ανεξέλεγκτη πολιτική αξόνων στην Γηραιά Ήπειρο, ξυπνώντας μνήμες από το «βάρβαρο» παρελθόν μας…
Τα παραπάνω αφορούν πρώιμες εκτιμήσεις ενός τοπίου υπό διαμόρφωση. Από το φθινόπωρο και μετά τις Γερμανικές εκλογές, έρχονται πιθανότατα νέες εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο που ίσως μεταβάλλουν και το περιφερειακό σκηνικό.
Σε αναμονή των εξελίξεων, λοιπόν…
*Ο κ. Βασίλης Κοψαχείλης είναι Διεθνολόγος, Γεωστρατηγικός Αναλυτής.
