Του Δρ. Πέτρου Βιολάκη*
Πολλά ερωτήματα έχουν τεθεί σχετικά με τον ρόλο της «Ευρωπαϊκής Άμυνας και Ασφάλειας», στα οποία, μετά την μεταναστευτική κρίση του 2015, προστέθηκαν και ερωτήματα σχετικά με την αποτελεσματικότητα του θεσμού. Τα ερωτήματα αυτά, φέρουν ειδικό βάρος και είναι ιδιαίτερα πολύπλοκα τόσο στην κατανόηση όσο και στην απάντησή τους. Η πολυπλοκότητα της απάντησης ανάγεται στο γεγονός ότι οφείλει να εμπεριέχει την από κοινού συμφωνημένη άποψη, των 27 Κρατών Μελών της Ε.Ε., σχετικά με το τι θεωρείται «απειλή» για την Κοινή Άμυνα και Ασφάλεια.
Αυτό γίνεται περισσότερο κατανοητό αν εξετάσει κάποιος τα γεγονότα που οδήγησαν στην σταδιακή ανάπτυξη του θεσμού της «Κοινής Πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας» (ΚΠΑΑ),αλλά και το ρυθμό ωρίμανσης του θεσμού.
Σημαντικά γεγονότα στις αρχές του 1990, όπως το τέλος του ψυχρού πολέμου, οι αλλαγές στην παγκόσμια ισορροπία ασφάλειας και η επαναδιατύπωση του ρόλου του ΝΑΤΟ και της δυναμικής του, ενθάρρυναν την Ευρωπαϊκή Ένωση να ξεκινήσει να αναπτύσσει παγκόσμιο ρόλο στην πολιτική και την ασφάλεια. Αυτό αντικατοπτρίζεται στην Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας (2003, 2008, 2016) και στην έκθεση Εσωτερικής Ασφάλειας (2010). Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας όπως αποτυπώθηκε στο κείμενο που παρουσίασε ο Javier Solana το 2003 με τίτλο «Μια ασφαλής Ευρώπη σε ένα καλύτερο κόσμο» (EUROPA, 2003), αποτέλεσε αυτήν την προαπαιτούμενη «κοινή» αποτύπωση και αποδοχή των κρατών μελών της Ε.Ε. (μια ιδιαίτερα δύσκολη διαδικασία) σχετικά με το τι συνιστά απειλές για την Ευρωπαϊκή ασφάλεια.
Η δημιουργία της Κοινής Άμυνας και Ασφάλειας, στοχεύει στην ενίσχυση των κρατών μελών της Ε.Ε. μέσω της «αξιολόγησης κοινών απειλών» για την προαγωγή των συμφερόντων ασφάλειας της ΕΕ (EuropeanCouncil, 2008). Τόσο η κοινή στρατηγική όσο και η έκθεση, περιλαμβάνουν ως θέματα ασφάλειας-μεταξύ άλλων- την παράνομη μετανάστευση η οποία διασυνδέεται με την τρομοκρατία και τα αποτυχημένα κράτη. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη ότι αυτές οι πρωτοβουλίες έχουν εθελοντικό χαρακτήρα (pooling and sharing character), θα μπορούσε κανείς να εντοπίσει την ύπαρξη θεμελιωδών διαφορών μεταξύ των κρατών μελών, σχετικά με τα οράματα των υπευθύνων χάραξης πολιτικής για την Κοινή Άμυνα και Ασφάλεια της Ε.Ε., και την πραγματικότητα. Αυτή η κατάσταση έγινε περισσότερο κατανοητή στα Κράτη Μέλη (ειδικά στην Ελλάδα) το 2015, με το ξέσπασμα μιας άνευ προηγουμένου μεταναστευτικής κρίσης. Η κρίση αυτή και τα συνεπακόλουθα της, αν και είχε προβλεφθεί, δεν απετράπη από τα Κράτη Μέλη.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τόσο στην στρατηγική του 2003, όσο στην αναθεώρησή της (2008) αλλά και στην έκθεση για την Εσωτερική Ασφάλεια (2010), η παράνομη μετανάστευση συσχετίζεται με το οργανωμένο έγκλημα, την τρομοκρατία την κατάρρευση της έννομης τάξης, της κοινωνίας και τελικώς του κράτους (failed state) (EUROPA, 2003: 4,5; European Council, 2008: 32). Όπως χαρακτηριστικά σημειώνεται στην αναθεώρηση του 2008, «τέτοιες δράσεις υποβαθμίζουν τόσο το κράτος δικαίου όσο και την κοινωνική συνοχή». Ως εκ τούτου, όπως ανέφερε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο το 2008 (!), ο κύριος στόχος ήταν η αποτροπή αλλά και η διαχείριση μιας πιθανής κρίσης καθώς και η ανάπτυξη ικανοτήτων έγκαιρης διάγνωσης της κρίσης (EuropeanCouncil, 2008). Υπογραμμίζεται, μάλιστα, ότι ο στόχος αυτός δεν θεωρούνταν δυνατόν να υλοποιηθεί μονομερώς από την Ε.Ε. (πόσο μάλλον από μια χώρα μόνη της) χωρίς τη συμβολή των Κρατών Μελών και την διεθνή συνεργασία με τον ΟΗΕ και άλλους περιφερειακούς οργανισμούς(European Council, 2008: 15). Μάλιστα, είχε προηγηθεί ειδική αναφορά για τη Μεσόγειο, η οποία σύμφωνα με την αναθεώρηση του 2008, αποτελούσε περιοχή ύψιστης σημασίας λόγω των πολύπλοκων προκλήσεων που εμπεριέχει, που σχετίζονται με ανεπαρκή πολιτική αναμόρφωση και παράνομη μετανάστευση(EuropeanCouncil, 2008: 18).
Στην πιο πρόσφατη αναθεώρηση της Στρατηγικής (EU Global Strategy), στις 28 Ιουνίου 2016, γίνεται ειδική αναφορά για την βελτίωση των μεταναστευτικών πολιτικών για την Ευρώπη και τους συνεργάτες της, μέσω της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτνίασης (EuropeanUnion, 2016). Στο εν λόγω έγγραφο τονίζεται η ανάγκη για περισσότερη συνεργασία στις εξωτερικές πολιτικές της Ε.Ε., μεταξύ των κρατών μελών και των θεσμών και μεταξύ της εξωτερικής και εσωτερικής διάστασης των πολιτικών. Η καταγραφή αυτής της ανάγκης αποτελεί απόδειξη ελλειμματικής συνεργασίας και δράσης μεταξύ των Κρατών Μελών, παρά την πρόβλεψη των κινδύνων από τις αρχές του 2000 από τους Ευρωπαϊκούς Θεσμούς.
Στα πλαίσια αυτά, δημιουργούνται εύλογα ερωτήματα για την έλλειψη ή/και τη μειωμένη ανάληψη δράσης από μεριά των Κρατών Μελών και λιγότερο της Ε.Ε..Δεδομένου ότι υπήρχαν προειδοποιήσεις –ήδη- από το 2003 για τους κινδύνους που συνδέονται με τη παράνομη μετανάστευση, δεδομένου ότι οι αποφάσεις της Ε.Ε. χρειάζονται την απόλυτη πλειοψηφία, αλλά και της επιμέρους αντιμετώπισης της μετανάστευσης, από τα κράτη μέλη, τίθενται ακόμα περισσότερα ερωτήματα για τη συνοχή και το μέλλον της ένωσης.
Σε κάθε περίπτωση, μετά την απόφαση για το «Κοινό Σχέδιο Δράσης» μεταξύ Τουρκίας - Ε.Ε. (Νοέμβριος 2015), προκύπτουν τα ακόλουθα συμπεράσματα: (α) Παρά την άμεση αντίδραση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο πρόβλημα της μετανάστευσης, η κοινή απάντηση/δράση των Κρατών Μελών της ΕΕ στο πρόβλημα ήταν αργή. Η ταχύτητα της αντίδρασης των Κρατών Μελών έχει σχέση με τη φύση των θεσμικών οργάνων της Ένωσης καθώς και στην επιλογή ορισμένων Κρατών Μελών για αντιμετώπιση του προβλήματος μονομερώς (π.χ. Ουγγαρία επέλεξε να χτίσει ένα φράχτη στα σύνορα με τη Σερβία (UNHCR, 2015), η Αυστρία και η Γερμανία αύξησαν τους ελέγχους στα σύνορά τους (AlisonSmale, 2015)). Η αργή αντίδραση συνέβαλε στην (περαιτέρω) αύξηση του ευρωσκεπτικισμού και στην αύξηση των ποσοστών στα ακροδεξιά κομμάτων (και στην απόφαση του Ηνωμένου Βασιλείου να αποχωρήσει από την Ε.Ε.). (β) Από την άλλη πλευρά, η απροθυμία της Τουρκίας να ελέγχει τις μεταναστευτικές ροές συνέβαλε σημαντικά σε θεσμική πρόοδο εντός της ΕΕ η οποία συνοψίζεται στα ακόλουθα: (1) στη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής ακτοφυλακής, (2) στη στενότερη συνεργασία της Frontex με το ΝΑΤΟ, και (3) στη συμφωνία των Κρατών Μελών για μια Παγκόσμια Στρατηγική για την Ε.Ε. με τίτλο «EU Global Strategy»και ότι αυτό συνεπάγεται. Τα θεσμικά αυτά βήματα, αν και γίνονται με αργό ρυθμό, είναι εξαιρετικής σημασίας και αναμένεται να συμβάλουν σημαντικά τόσο στην περαιτέρω υλοποίηση και ενεργοποίηση της Κοινής Άμυνας και Ασφάλειας της Ε.Ε. όσο και στην ενδυνάμωση των σχέσεων μεταξύ των Κρατών Μελών.
*Ο Δρ. Πέτρος Βιολάκης είναι Διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Exeter (UK), Διευθυντής Ερευνών στο Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ) και Λέκτορας Πανεπιστήμιου South Wales/IST College.
Πηγές:
Alison Smale, M.E. (2015) Migrant Crisis Tests Core European Value: Open Borders
EUROPA (2003) A Secure Europe in a Better World, 3 June
European Council (2008) Report on the Implementation of the European Security Strategy - Providing Security in a Changing World
European Union (2016) Shared Vision, Common Action: A Stronger Europe, Belgium: European Union.
UNHCR (2015) EU pays price for lack of migration planning.
