Του Κωνσταντίνου Λουκόπουλου*
Όσοι παρακολουθούν από κοντά και σε βάθος την κατάσταση στην Λιβύη δεν αιφνιδιάστηκαν από την πρόσφατη και πλέον σοβαρή κλιμάκωση του εμφυλίου πολέμου από το 2014. Μετά τις επιθετικές επιχειρήσεις του λεγόμενου Λιβυκού Εθνικού Στρατού - (Libyan National Army-LNA) του «Στρατηγού» Χαλίφα Χαφτάρ, τον Φεβρουάριο, νότια προς την περιοχή Φεζάν εκτιμάτο ότι σε κάποιον χρόνο αργότερα θα ενεργούσε επιθετικά και προς Δυσμάς. Από την 4 Απριλίου, ισχυρές δυνάμεις του LNA προέλασαν αρχικά χωρίς ουσιαστική αντίσταση μέσω του παραλιακού διαδρόμου από ανατολικά και στην συνέχεια εκτόξευσαν επίθεση για να καταληφθεί η πρωτεύουσα της χώρας Τρίπολη. Ο στην ουσία Πολέμαρχος «Στρατηγός» Χαφτάρ μιλησε για …«απελευθέρωση» της Τρίπολης!
Όμως η μεγάλη κινητοποίηση των διαφόρων παραστρατιωτικών ομάδων που πρόσκεινται στην Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (Government of National Accord – GNA) που εδρεύει στην Τρίπολη και ιδιαιτέρα αυτών από την ισχυρή Μισράτα που παρεμπιπτόντως εξελίσσεται σε «πόλη - κράτος», πέτυχε την πρόσκαιρη αναχαίτιση των δυνάμεων του Χαφτάρ. Οι εχθροπραξίες όμως, έστω και με μικρότερη ένταση συνεχίζονται μέχρι και σήμερα στην ευρύτερη περιοχή της Τρίπολης. Από την πλευρά τους κάποιες άλλες δυνάμεις της GNA επιτέθηκαν για αντιπερισπασμό στα νότια της Τριπόλεως και κατέλαβαν την πόλη Σεμπχά στην περιοχή Φεζάν που είχε στα χέρια του από τον Φεβρουάριο ο Χαλίφα. Και επειδή «ο λύκος στην αναμπουμπούλα χαίρεται» υπάρχουν πληροφορίες ότι απομεινάρια του ISIS βρήκαν την ευκαιρία να επιτεθούν σε δύο χωριά στα κεντρικά της χώρας και να τα καταλάβουν.
Γενική Κατάσταση στην Χώρα – Διαίρεση- Εσωτερικοί Δρώντες
Η Λιβύη των πολλαπλών ιδιαιτεροτήτων, της απουσίας θεσμικών κρατικών λειτουργιών αλλά και φυλετικής δομής, είναι διαιρεμένη βασικά μεταξύ δύο «πολιτικών οντοτήτων» που προήλθαν μετά την Λιβυκή Πολιτική Συμφωνία του Δεκεμβρίου 2015 και συνεχίζει να μην έχει… Σύνταγμα!
Το Δυτικό τμήμα, με κέντρο την Τρίπολη που περιλαμβάνει και την κρίσιμη περιοχή της Σύρτης, ελέγχεται από την αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ «Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας» (GNA) με επικεφαλής τον Φαγέζ Αλ Σαρράζ που είναι ταυτόχρονα και Πρόεδρος (Προεδρικό Συμβούλιο). Φιγούρα που ξεχωρίζει είναι ο Αντιπρόεδρος Αχμέντ Μάιτικ, επιχειρηματίας από τη Μισράτα ενώ σημαντικό ρόλο παίζει και ο Πρόεδρος του Ανωτάτου Συμβουλίου του Κράτους (Συμβουλευτικό Όργανο) Χαλίντ αλ Μίσρι, που φέρεται να συνδέεται με την Μουσουλμανική Αδελφότητα και για τον λόγο αυτό είναι «κόκκινο πανί» για την Αίγυπτο. Τονίζεται ιδιαίτερα ότι στην Τρίπολη βρίσκονται οι δύο σημαντικοί Οργανισμοί για την Οικονομία της Χώρας, η Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου (National Oil Corporation-NOL) και η Κεντρική Τράπεζα της Λιβύης.
Το μεγαλύτερο όμως τμήμα της χώρας στο κέντρο – ανατολικά, ελέγχεται από την λεγόμενη Βουλή των Αντιπροσώπων» με έδρα το Τομπρούκ και περιλαμβάνει και την Βεγγάζη με πολιτικό ηγέτη τον Ακίλα Σαλέχ Αίσα. Στην ουσία όμως κυριαρχεί ο «Στρατηγός» Χαλίφα Χαφτάρ. Στις νότιες περιοχές της χώρας που συνορεύουν με το Τσαντ και τον Νίγηρα δρουν ανεξέλεγκτα πολέμαρχοι από τις τοπικές φυλές Τούμπου και στα νοτιοδυτικά προς την Αλγερία ένοπλοι Τουαρέγκ.
Επισημαίνεται ότι στην Λιβύη η έννοια έθνους υπολείπεται αυτής της φυλής. Έχουμε πληθώρα φυλών (7 είναι οι κύριες και κάπου άλλες 40 οι μικρότερες) και φατριών και αναλόγως συμφερόντων συνάπτουν συμμαχίες, κάποιες πρόσκαιρες και καιροσκοπικές οι οποίες ευλόγως δεν είναι σταθερές. Δεν υπάρχουν ομογενοποιημένοι κανονικοί Στρατοί, αλλά παραστρατιωτικές ομάδες με φυλάρχους και μισθοφόρους ενώ τα υπολείμματα του Στρατού του Καντάφι έχουν διαμοιραστεί μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών.
Η ενεργειακή διάσταση
Και οι δύο προαναφερθείσες πολιτικές οντότητες ελέγχουν αριθμό πετρελαιοπηγών και τερματικών εξαγωγής με την πλειονότητα τους να είναι «στα χέρια» του Χαφτάρ και της Βουλής των Αντιπροσώπων.
Στην Λιβύη υπάρχουν τεράστια αποθέματα πετρελαίου με κύριο χαρακτηριστικό την ευκολία άντλησης και την με μικρό κόστος μεταφορά του στην εγγύς Ευρώπη. Τον προηγούμενο μήνα η παραγωγή έφθασε σε όλη την χώρα στο 1,1 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα (bpd). Το παράδοξο είναι ότι τόσο στην Τριπολιτάνια που σε μεγάλο βαθμό ελεγχόταν μέχρι τώρα από την GNA όσο και στην Κυρηναϊκή που ελέγχεται από τον Χαφτάρ την διαχείριση πηγών, αγωγών και τερματικών την έχει η Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου (National Oil Corporation - NOC) ενώ οι πληρωμές γίνονται στην Κεντρική Τράπεζα με έδρα τους την Τρίπολη. Οι προσπάθειες του Χαφτάρ να δημιουργήσει στην Βεγγάζη μία επίσης Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου μετά από σημαντική πίεση των ΗΠΑ δεν ευοδώθηκαν.
Ποιος όμως είναι ο σημερινός «πρωταγωνιστής» Λιβύης Χαλίφα Χαφτάρ
Ο 75χρονος Χαφτάρ ήταν μέλος της Ομάδας Αξιωματικών του Καντάφι που ανέτρεψε τον Βασιλιά Ιντρίς το 1969. Αργότερα το 1986 ο Καντάφι όταν τον έστειλε στον Νότο να πολεμήσει με το Τσαντ τον προήγαγε σε… «Αρχιστράτηγο» αλλά όταν το 1987 μαζί με 300 περίπου άνδρες του συνελήφθη από τις υποστηριζόμενες από την Γαλλία Δυνάμεις του Τσαντ τον… αποκήρυξε. Από εκεί κατέληξε στην Βιρτζίνια των ΗΠΑ, απέκτησε Αμερικανική υπηκοότητα και έγινε ο άνθρωπος της CIA για την Λιβύη.
Επέστρεψε στην Λιβύη με την εξέγερση εναντίον του καθεστώτος Καντάφι το 2011 και ανέλαβε την αρχηγία Ομάδος Ανταρτών. Μετά την πτώση του καθεστώτος παρέμεινε σε αφάνια και εμφανίστηκε ξανά τον Φεβρουάριο 2014 διακηρύσσοντας στην Βεγγάζη το σχέδιο του να «σώσει την χώρα», στρεφόμενος εναντίον του τότε εκλεγέντος Εθνικού Κογκρέσου που ομολογουμένως κυριαρχείτο από Ισλαμιστές. Αργότερα με την επιχείρηση «Αξιοπρέπεια» εξάλειψε τις ισλαμιστικές ένοπλες ομάδες στα ανατολικά και η Βουλή των Αντιπροσώπων τον διόρισε Διοικητή του LNA
Η υποκρισία της Διεθνούς Κοινότητας και ο ρόλος των εξωτερικών δρώντων στην Λιβύη
Μετά την Λιβυκή Πολιτική Συμφωνία του Δεκεμβρίου 2015 και το σχετικό Ψήφισμα 2259 του ΣΑ/ΟΗΕ, αναγνωρίστηκε από ΟΗΕ και ολόκληρη την Διεθνή Κοινότητα ως Κυβέρνηση της Χώρας, η λεγόμενη Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας με Πρόεδρο τον Φαγέζ Αλ Σαρράζ με «Νομοθετικό Σώμα» την Βουλή των Αντιπροσώπων στο Τομπρούκ η οποία όμως δεν έδωσε ποτέ… ψήφο εμπιστοσύνης. Για μία όμως ακόμα φορά οι βασικοί «παίκτες» δυστυχώς λόγω συμφερόντων αντιμετώπισαν καιροσκοπικά και με υποκρισία το όλο θέμα και λόγω αυτού πέρα από την εσωτερική πολύπλοκη κατάσταση συνεχίζεται η αιματηρή εσωτερική διαμάχη.
Τον Χαλίφα Χαφτάρ υποστηρίζουν με περισσότερο ή λιγότερο εμφανή τρόπο. Η Ρωσία που αναζητεί πρόσθετα ερείσματα στην Μεσόγειο μετά την Συρία αλλά καλοβλέπει και τους ενεργειακούς πόρους της χώρας. Η Αίγυπτος που επιδιώκει Ζώνη Ασφαλείας των δυτικών της συνόρων της και περιορισμό των Αδελφών Μουσουλμάνων που έχουν διεισδύσει στην Λιβύη. Για παρόμοιους λόγους η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα καθόσον επιδιώκουν τον περιορισμό των Αδελφών Μουσουλμάνων. Και τέλος η Γαλλία λόγω οικονομικών συμφερόντων με την TOTAL να αποκτάει σημαντικό μερίδιο στην εκμετάλλευση των πετρελαίου στη λεκάνη της Σύρτης. Την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA) του Φαγέζ αλ Σαράζ στηρίζει διακριτικά θα μπορούσαμε να πούμε η Τουρκία που δεν θέλει μεν μεγαλύτερες περιπλοκές αλλά επιδιώκει αύξηση της επιρροής της. Μαζί με την Τουρκία και το Κατάρ με παροχή σημαντικής οικονομικής βοήθειας. Το Ηνωμένο Βασίλειο επίσης σε επίπεδο ΟΗΕ χωρίς όμως με μεγαλύτερη εμπλοκή και τέλος ενεργά η Ιταλία η οποία εκτός των παραδοσιακών γεωπολιτικών λόγων και της ασφαλείας των εγγύς ακτών της, επειδή η γνωστή Εταιρεία ΕΝΙ είναι κύριος εταίρος της Λιβυκής Εταιρείας Πετρελαίου (LOC).
H Κυβέρνηση Τραμπ, ακολουθώντας την πολιτική Ομπάμα μετά το 2014 στο θέμα της Λιβύης, έχει αναγνωρίζει την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA) και έχει στηρίξει όλες τις πρωτοβουλίες του ΟΗΕ αντιμετωπίζοντας μέχρι σήμερα την Λιβυκή κρίση με νηφαλιότητα, διατηρώντας «ασφαλή απόσταση» και αποθαρρύνοντας οποιαδήποτε κλιμάκωση. Άλλωστε δεν διακυβεύονται σοβαρά αμερικανικά συμφέροντα. Με την έναρξη της επιθετικής επιχείρησης του Χαφτάρ, η Ουάσιγκτον απέσυρε όσους στρατιωτικούς είχε στη περιοχή. Και ενώ πριν από δέκα ημέρες ο Αμερικανός ΥΠΕΞ Πομπέο είχε καλέσει τον Χαφτάρ να σταματήσει την προέλαση του και να επιστρέψει στην περιοχή του, σε μία αιφνιδιαστική αλλαγή πολιτικής μάθαμε ότι ο Αμερικανός Πρόεδρος επικοινώνησε την 16 Απριλίου τηλεφωνικά με τον Χαφτάρ, την ημέρα που τον επισκεπτόταν ο Πρόεδρος της Αιγύπτου Σίσι, δημιουργώντας πλέον νέα δεδομένα. Στην ανακοίνωση αναφερόταν κοινή αντίληψη για τον αγώνα κατά της τρομοκρατίας. Ίσως το τηλεφώνημα αυτό να έχει σχέση πρωτίστως με την απρόσκοπτη ροή πετρελαίου προς την Ευρώπη ενόψει της αυξήσεως της πιέσεως για το εμπάργκο στο Ιρανικό πετρέλαιο.
Η ήδη πλαδαρή και άνευρη ΕΕ παρακολουθεί αμήχανα την κρίση στην «αυλή» της διχασμένη λόγω της αντιπαλότητας Γαλλίας - Ιταλίας και ακόμα πιο αμήχανα η χώρα μας η οποία επικοινωνεί μεν με την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας χωρίς όμως ακόμα να λειτουργεί την Πρεσβεία μας στην Τρίπολη που την «έκλεισε» το 2014. Από πλευρά του το ΣΑ/ΟΗΕ δεν έχει κατορθώσει να εκδώσει κάποιο Ψήφισμα με το ΗΒ να είναι αυτό που το επιδιώκει.
Κίνδυνος γενικευμένου πολέμου με συνέπειες για όλη την περιοχή
Εκτιμάται ότι ο Χαφτάρ επιδιώκει να κυριαρχήσει σε ολόκληρη την Λιβύη. Με την ενθάρρυνση των «Συμμάχων» του προχώρησε σε μία μάλλον βιαστική και κακά προετοιμασμένη επιθετική ενέργεια από στρατιωτικής απόψεως. Με την εσπευσμένη αυτή επιθετική ενέργεια δεν ήθελε να εγκλωβιστεί στην Συνδιάσκεψη του ΟΗΕ για την εθνική συμφιλίωση που επρόκειτο να πραγματοποιηθεί 14-15 Απριλίου και αναβλήθηκε, στην Λιβυκή πόλη-όαση Γκανταμές (400 χιλ νοτιοδυτικά της Τριπόλεως) υπό την Προεδρία του ειδικού απεσταλμένου του ΓΓ/ΟΗΕ Λιβανέζου Γκασάμ Σαλαμέ. Το πρώτο βήμα για να ανατρέψει τον οδικό χάρτη που και ο ίδιος είχε συμφωνήσει. Τον ρόλο του σαν ανώτατο Στρατιωτικό Ηγέτη της Λιβύης αμφισβητούν όχι μόνο η GNA αλλά και άλλα ισχυρά κέντρα όπως η Μισράτα και η Ζιντάν. Πολλοί επίσης τον βλέπουν ως έναν εν δυνάμει …δικτάτορα.
Τελικά, όπως φαίνεται ο Λιβυκός Εθνικός Στρατός του Χαφτάρ δεν είναι και τόσο ισχυρός για να επικρατήσει σε όλη την Λιβύη και να δοθεί στρατιωτική «λύση» στον εμφύλιο πόλεμο με την καθολική νίκη του ισχυρού. Μάλλον οδεύουμε σε μεγαλύτερο αδιέξοδο. Ήδη μακριά από τις βάσεις τους χωρίς επαρκή Διοικητική Μέριμνα και με τα πλευρά του LNA είναι εκτιθεμένα σε μεγάλο μήκος και τρωτά σε αντεπιθέσεις που θα κάνουν την κατάσταση ακόμα πιο πολύπλοκη.
Στην Ελλάδα καλό είναι στις εκτιμήσεις μας να μην συμπαρασυρόμαστε από το γεγονός ότι ο Χαφτάρ θεωρεί τον Ερντογάν εχθρό του επειδή στηρίζει την Κυβέρνηση της Τρίπολης, ούτε από το γεγονός ότι έχει εκκαθαρίσει κατά διαστήματα ισλαμιστικούς θύλακες στην περιοχή. Υπάρχει καλώς ή κακώς μία Κυβέρνηση που είναι αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ. Η αντίληψη περί διεθνούς νομιμότητας δεν μπορεί να είναι αλά καρτ! Για αυτό χρειάζεται επαρκής και επιδέξια διπλωματία και ένας πιο ενεργός ρόλος από αυτόν του μακρινού παρατηρητή μιας και η Λιβύη είναι στην γειτονιά μας και έχουμε συνορεύουσες θαλάσσιες που κάποτε θα πρέπει να οριοθετηθούν.
Οι επιθετικές επιχειρήσεις του LNA εναντίον της GNA για κατάληψη της Τρίπολης , με τους περίπου 300 νεκρούς και τους 1100 τραυματίες έστω και αν δεν πέτυχαν τους σκοπούς που τέθηκαν, έχουν τορπιλίσει τις διαβουλεύσεις για να επιτευχθεί πολιτικός διακανονισμός που θα οδηγήσει στην ειρήνευση και σταθερότητα και συνεπώς αυξάνει την πιθανότητα ενός γενικευμένου πολέμου. Να επισημάνουμε ότι στην ευρύτερη περιοχή των επιχειρήσεων υπάρχουν 1,5 εκατομμύριο άμαχοι περίπου. Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα υπάρξουν αναμφίβολα σοβαρές επιπτώσεις, πρωτίστως για την ίδια την χώρα και τους κατοίκους της, αλλά επίσης και για την ασφάλεια όλης της περιοχής και της Ευρωπαϊκής Ένωσης που όπως προαναφέρθηκε στην «αυλή» της οποία βρίσκεται η Λιβύη
Αντί επιλόγου
Άραγε με πρώτους τους βασικούς εξωτερικούς δρώντες που από πλευράς τους αντί να πιέσουν τις αντιμαχόμενες πλευρές να καταλήξουν σε μία επιτέλους πολιτική διευθέτηση που θα οδηγήσει στην ειρήνη και στην σταθερότητα, έχει κατανοηθεί τι σημαίνει ένα νέο χάος στην Λιβύη; Στην Λιβύη των πλούσιων πετρελαϊκών κοιτασμάτων, των «εκκολαπτηρίων» των φονταμενταλιστών και του διαδρόμου ροής της παράνομης αφρικανικής μετανάστευσης προς την Ευρώπη;
*Ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Λουκόπουλος είναι επικεφαλής στο «Παρατηρητήριο Liberal»
Πηγές:
1.Libya conflict boils down to the man driving the war – Khalifa Haftar
2. A quick guide to Libya''s main players
3. Presidential Council, High Council of State Heads say Haftar won''t be part of peace talks
4. Now controlling two-thirds of Libya can Haftar take Tripoli?
