Των Αλέξανδρου Δρίβα και Δημήτρη Τσαϊλά*
Μετά από έξι αιματοβαμμένα χρόνια, πλήθος εγκλημάτων πολέμου, με περίπου μισό εκατομμύριο νεκρούς κυρίως άμαχους και εκατομμύρια εκτοπισμένων και προσφύγων, υπάρχουν πλέον ενδείξεις ότι στη Συρία ο εμφύλιος πόλεμος πλησιάζει στο τέλος του. Ο πόλεμος, που ξεκίνησε ως μια πολιτική εξέγερση, εξελίχθηκε σε μια ένοπλη συγκρούση μεταξύ τζιχαντιστικών οργανώσεων και στη συνέχεια σε μια αντίθεση μεταξύ των ανταγωνιστών που διαγκωνίζονται για την περιφερειακή κυριαρχία, ενισχυόμενοι από τις αντίστοιχες περιφερειακές και διεθνείς δυνάμεις του συστήματος.
Το κρίσιμο σημείο, όπου άλλαξαν άρδην οι προϋποθέσεις κατάρρευσης του καθεστώτος Bashar al-Assad σε αυτόν το πόλεμο ήταν το Σεπτέμβριο του 2015, όταν ο Ρώσος Πρόεδρος Vladimir Putin αποφάσισε να διατάξει στρατιωτική επέμβαση στη Συρία μετά το αίτημα του Assad για βοήθεια. Οι επιτυχίες στα πεδία της μάχης από τον εθνικό Συριακό συνασπισμό του Assad, με επικεφαλής τη Ρωσία και την ενίσχυση δυνάμεων από το Ιράν και τους διάφορους συμμάχους, συμπεριλαμβανομένης της οργάνωσης της Χεζμπολάχ, κορυφώθηκε με την πτώση της πόλης του Χαλεπίου τον Δεκέμβριο του 2016. Η απελευθέρωση του Χαλεπίου ολοκλήρωσε την κύρια προσπάθεια να διατηρηθεί ο έλεγχος από τον Assad κατά μήκος της κεντρικής γεωγραφικής γραμμής που αποτελεί τη σπονδυλική γεωστρατηγική στήλη της Συρίας, όπου βρίσκονται οι περισσότεροι φίλια προσκείμενοι Σύριοι και τα κέντρα διακυβέρνησης του Assad. Στη συνέχεια η Ρωσία ξεκίνησε μια πολιτική εκστρατεία για την επίτευξη συμφωνίας που περιλαμβάνει κατάπαυση του πυρός και την καθιέρωση αρχών για μια μεταβατική περίοδο που θα καθορίσει το μέλλον της Συρίας και του καθεστώτος της.
Παρά την αλλαγή της εσωτερικής ισορροπίας δυνάμεων και τη σχετική επίδραση των εξωτερικών παραγόντων που εμπλέκονται οι μάχες συνεχίζονται. Καλυπτόμενοι από την κατάπαυση του πυρός και τις συνομιλίες μεταξύ των εμπλεκομένων πλευρών στην Αστάνα και τη Γενεύη, η Ρωσία και το Ιράν βοηθώντας τις δυνάμεις του Assad επεκτείνουν τον έλεγχό σε διάφορους γεωγραφικούς τομείς στη Συρία. Ανατολικά του Χαλεπίου, γύρω από τη Δαμασκό, και στην περιοχή της Χομς (όπου επετεύχθη συμφωνία να εκκενωθεί από τις επαναστατικές ομάδες). Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι το Ιράν μαζί με τη Χεζμπολάχ εργάζονται για μια δημογραφική αλλαγή, ειδικά κατά μήκος της περιοχής στα σύνορα του Λιβάνου-Συρίας, για να διαμορφώσουν ένα πιο φίλιο δημογραφικό περιβάλλον για την επόμενη μέρα.
Σήμερα μπορούμε να εκτιμήσουμε πως η νίκη κατά του ισλαμικού κράτους στην ανατολική Συρία πλησιάζει, και ως εκ τούτου θα έρθει η απελευθέρωση των εδαφών που ελέγχονται από τους τσιχαντιστές. Ένας σημαντικός παράγοντας που έπαιξε ρόλο στην επιτάχυνση είναι ότι από την πρώτη στιγμή που ο Donald Trump ανέλαβε τα καθήκοντά του, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ενεργοποιηθεί για την καταπολέμηση του ισλαμικού κράτους. Η διοίκηση των ΗΠΑ προωθεί μια δυναμική επίθεση για την απελευθέρωση της Ράκκα, το τελευταίο προπύργιο του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία. Έτσι οι αμερικανικές δυνάμεις που επιχειρούν στα βορειοανατολικά της Συρίας έχουν ενισχυθεί με εκατοντάδες πεζοναύτες. Ενώ οι συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις βρίσκονται ήδη μέσα στη Ράκκα. Η κουρδική πολιτοφυλακή SDF που ιδρύθηκε με την υποστήριξη των ΗΠΑ και αποτελούν το μήλο της έριδος με τους Τούρκους (αποτελείται από μαχητές της YPG που είναι Σύριοι Κούρδοι), καθώς και σουνίτες μαχητές και θεωρούνται από τους βασικούς συμμάχους των ΗΠΑ στην επίθεση έναντι του ισλαμικού κράτους στη Συρία. Την ίδια στιγμή, οι εθνικές δυνάμεις του Άσαντ βρίσκονται στα δυτικά της Ράκκα.
Από την ώρα της στρατιωτικής επέμβαση της, η Ρωσία έχει γίνει ο καταλύτης της Συριακής αρένας, και μπορούμε να διακρίνουμε πεντακάθαρα πλέον την αύξηση της επιρροής της στη Μέση Ανατολή. Ο Λευκός Οίκος πλάθει προσδοκίες για μια συνεργασία μεταξύ της Ρωσίας και των Ηνωμένων Πολιτειών, όμως τα σημάδια της αλλαγής στην πολιτική των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή είναι ακόμη δυσδιάκριτα καθώς για να μπορέσουμε να δούμε μια αλλαγή θα πρέπει από τη μια πλευρά να αναδιαμορφωθεί η συμμαχία με το Ιράν και από την άλλη να ανοικοδομηθούν οι σχέσεις με τις σουνιτικές αραβικές χώρες. Ως εκ τούτου, παρά τα επιτεύγματά των ισχυρών παικτών στη Συρία και τη βελτίωση της κατάστασης στην περιοχή, φαίνεται ότι η Μόσχα θα προσεγγίσει τις συνεννοήσεις με την Ουάσιγκτον με την απαίτηση να διατηρηθεί το καθεστώς των Αλεβιτών στη Συρία.
Η πολιτική της νέας κυβέρνησης των ΗΠΑ για τη Ρωσία όπως προαναφέραμε είναι ακόμα ασαφής, υπάρχει όμως μια έκδηλη επιθυμία του Προέδρου Trump να συσφίξουν τις σχέσεις με τη Μόσχα. Η Μέση Ανατολή και ειδικότερα το ζήτημα της διευθέτησης στη Συρία, στην πράξη, θα είναι το πρώτο τεστ της κυβέρνησης Τράμπ όσον αφορά τις σχέσεις με τη Ρωσία. Η αμερικανική διοίκηση επικεντρώνεται πρωτίστως στο στόχο να νικήσει το ισλαμικό κράτος, την Αλ-Κάιντα, τους αντάρτες σαλαφιστές τζιχαντιστές, δίνοντας παράλληλα στη Ρωσία τα ηνία για να ηγηθεί της διαδικασίας για την επίτευξη λύσης στη Συρία.
Μετά την εισβολή και τον έλεγχο των εδαφών στα βόρεια Συρία, η Τουρκία, η οποία υποστηρίζει επαναστατικές ομάδες που συνεργάζονται με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό, έχει καταφέρει να συμμετέχει στις συζητήσεις για το μέλλον της Συρίας. Η μεγάλη όμως ανησυχία της Άγκυρας, είναι η αυξανόμενη επιρροή των Κούρδων γι' αυτό προσπάθησε με μανία να οδηγήσει τις κουρδικές δυνάμεις προς τα ανατολικά του Ευφράτη. Σε αυτό το πλαίσιο, η Τουρκία ήταν πρόθυμη να συμμετάσχει στην στρατιωτική προσπάθεια κατά της Ράκκα ώστε να κρατήσει μακριά τα κουρδικά στρατεύματα και τη δημιουργία μιας ζώνης ασφαλείας νότια της τουρκικών συνόρων. Όμως βρήκε ισχυρή αντίδραση και αποχώρησε.
Με βάση τα νέα δεδομένα, η Τουρκία φαίνεται να ετοιμάζει επιχείρηση στο Βόρειο Ιράκ ενώ οι ΗΠΑ προειδοποιούν πως αν ο ΟΗΕ δεν θέσει υπό έλεγχο την κατάσταση στη Συρία, θα παρέμβουν στρατιωτικά. Η Ρωσία απειλεί με veto τις ΗΠΑ και η αστάθεια στη Συρία φαίνεται να παίρνει άσχημη τροπή. Οι αμερικανορωσικές σχέσεις δοκιμάζονται άμεσα μετά την εκλογή Trump στις ΗΠΑ. Στην πραγματικότητα, οι διαφορές μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας είναι ευρύτερες και βαθύτερες και δεν εστιάζονται μόνο στο ζήτημα της Συρίας. Η Ρωσία επιθυμεί λύση του ουκρανικού ζητήματος (υπέρ των ρωσικών συμφερόντων) ενώ εκτός από την προσάρτηση της Κριμαίας πριν 3 έτη, η Ρωσία έχει προβεί σε μια σειρά κινήσεων στην Μέση Ανατολή και στην Ευρασία, που ανησυχούν τις ΗΠΑ. Η Ρωσία προσπαθεί να αντισταθμίσει τις απώλειες που έχει τόσο από τη φθίνουσα πορεία της οικονομίας της, όσο και από την αστάθεια στην Ουκρανία. Έτσι, τη στιγμή που οι ΗΠΑ προσπαθούν (μέχρι και το τέλος της θητείας Obama) να γεφυρώσουν το χάσμα με το Ιράν, η Μόσχα αυξάνει την επιρροή της στην Τεχεράνη και με δεδομένη την παρουσία της στη Συρία, στηρίζει τον σιιτικό άξονα που οι ΗΠΑ επιθυμούν διασπασμένο. Επιπρόσθετα, οι ΗΠΑ ανησυχούν για την περίπλοκη στρατηγική ομηρία της Τουρκίας από το Κρεμλίνο και σε συνδυασμό με τις κινήσεις της Ρωσίας σε Ουκρανία, Συρία, Ιράν και Αίγυπτο, παρατηρούν τον χώρο που εδράζονται ζωτικά συμφέροντα για την Ουάσινγκτον, να επηρεάζεται όλο και περισσότερο από τη Μόσχα.
Η τριβή μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας εξαρτάται και από δύο ακόμη λόγους. Ο πρώτος αφορά το εσωτερικό των ΗΠΑ. Ο πρόεδρος Trump βρίσκεται σε δύσκολη θέση και έτσι έχει ρίξει το βάρος στην εξωτερική πολιτική (πάγια αμερικανική πρακτική). Τα όσα λέγονται για τις σχέσεις Trump-Κρεμλίνου πριν ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ εκλεγεί, αναγκάζουν τον Trump να υιοθετήσει (προσώρας) μια σκληρή ρητορική απέναντι στη Ρωσία. Έτσι, η γυναίκα του Καίσαρα πρέπει τουλάχιστον, να φαίνεται τίμια. Αφού ενισχύει τους δεσμούς του με τον el-Sisi στην Αίγυπτο ο Trump προσπαθεί να φτιάξει ένα τρίγωνο (pivotal triangle) ασφάλειας μεταξύ ΗΠΑ, Ιαπωνίας και Νοτίου Κορέας. Ας μην ξεχνάμε πως εκτός από μήνυμα σε Βόρεια Κορέα, αυτή η κίνηση στέλνει σαφές μήνυμα σε Κίνα. Και όχι μόνο. Η περιοχή της Βορειοανατολικής Ασίας περιλαμβάνει και ρωσικά εδάφη. Δεύτερον, οι ΗΠΑ ανησυχούν πως η Ρωσία θα εκμεταλλευτεί τα γεγονότα της Αγίας Πετρούπολης και θα συνδέσει το ΙΚ με τον ισλαμικό φονταμενταλισμό που λαμβάνει χώρα σε Μέση Ανατολή, Καύκασο και Κεντρική Ασία.
Η άσκηση Noble Dina στην οποία θα συμμετέχουν η Ελλάδα, το Ισραήλ και οι ΗΠΑ, (και η Κύπρος ως παρατηρητής) έχει τη σημασία της και η Ελλάδα πρέπει να είναι έτοιμη να διαλέξει συμμαχίες καθώς οι εξελίξεις μπορεί να είναι επωφελείς για αυτήν, δεδομένου ότι η Τουρκία έχει και ένα δημοψήφισμα που ανεξαρτήτως αποτελέσματος θα φέρει μεγαλύτερη εσωτερική αστάθεια στην Τουρκία, με ό,τι αυτό συνεπάγεται και για την επιθετικότητά της σε Ελλάδα και Κύπρο αλλά και για την περιφερειακή της αξιοπιστία.
* Ο Δημήτρης Τσαϊλάς είναι Υπονάυαραχος ε.α. και ο Αλέξανδρος Δρίβας είναι υποψήφιος Δρ Διεθνών Σχέσεων, Συντονιστής της Ομάδας Ανατολικής Μεσογείου στο ΤΟ.ΡΕ.ΝΕ
