Του Βασίλη Κοψαχείλη*
Στις 12 Σεπτεμβρίου θα συγκεντρωθούν πάλι στην Νέα Υόρκη ηγέτες και εκπρόσωποι χωρών-μελών του ΟΗΕ για την ετήσια Γενική Συνέλευση του παγκόσμιου οργανισμού. Με αφορμή το γεγονός αυτό και μία ημέρα πριν το κλείσιμο των εργασιών της Γενικής Συνέλευσης, στις 18 Σεπτεμβρίου, ο Αμερικανός Πρόεδρος Donald Trump, θα είναι οικοδεσπότης σε μια εκδήλωση αναζήτησης συμμάχων στις προτάσεις του για την αναμόρφωση του ΟΗΕ σε ένα σχέδιο αλλαγών που προτείνει, που ουσιαστικά έχουν στόχο της υποβάθμιση του ΟΗΕ στις διεθνείς σχέσεις.
Ο ΟΗΕ όπως και ολόκληρο το μεταπολεμικό οικοδόμημα της ισότιμης πολυμετοχικής διεθνούς τάξης βρίσκεται σήμερα σε κρίση. Η κρίση αυτή σημειώνεται λόγο ελλείμματος ηγεσίας στα πρόσωπα που ηγούνται αυτών των Οργανισμών και λόγω επαναστατικής μεταβολής στη φιλοσοφία και την αρχιτεκτονική στη λήψη των αποφάσεων στο παγκόσμιο σύστημα.
Οι Μεγάλες Δυνάμεις ξαναμοιράζουν την τράπουλα
Η νέα εποχή στην οποία εισερχόμαστε είναι στην πραγματικότητα πολύ παλαιά, και σε εμάς στην Ευρώπη πολύ γνώριμη. Εισερχόμαστε σε μια εποχή διπλωματίας των Μεγάλων Δυνάμεων και σφαιρών επιρροής.
Το διαφορετικό που θα έχει η εποχή μας σε σχέση με το παρελθόν θα είναι ότι: (α) θα υπάρχει ταυτόχρονη βαρύνουσα παρουσία κυβερνητικών και μη-κυβερνητικών δρώντων, και (β) οι σφαίρες επιρροής δεν θα ορίζονται ή περιορίζονται κατ' ανάγκη στην εθνοκρατική ολότητα και στα σύνορα των σημερινών κρατών, με ότι αυτό θα συνεπάγεται στον μελλοντικό καθορισμό συνόρων, κρατών και εθνοτήτων.
Οι Μεγάλες Δυνάμεις θα αποφασίζουν και θα επικοινωνούν – ο καθένας με τον τρόπο του – τις αποφάσεις στις σφαίρες επιρροής τους.
Αυτή η προοπτική οδηγεί στην απομάκρυνση από την ισότιμη πολυμετοχική παγκόσμια τάξη και την επιστροφή στην ισορροπία της ισχύος.
Η φθορά των Διεθνών Οργανισμών
Ο ρόλος των πολυμετοχικών συνόλων στο παγκόσμιο σύστημα ατονεί. Ο ΟΗΕ έχει χάσει την αίγλη του, οι διεθνικές εμπορικές συμφωνίες τίθενται σε βάσεις επιβολής της θέλησης του δυνατού επί των αδυνάμων, η ΕΕ διαιρείται σε σφαίρες επιρροής που ονομάζονται πλέον ταχύτητες με τις Βρυξέλλες να μην έχουν κεντρικό ρόλο στη λήψη των αποφάσεων, οι G-20 πιθανότατα υποβαθμίζονται στον αρχικό οικονομικό τους ρόλο υποκαθιστώντας ίσως το «Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός», ο ΟΟΣΑ έχει γίνει απολίθωμα μιας άλλης εποχής, το ΝΑΤΟ βρίσκεται σε κρίση ταυτότητας, ρόλου και συμμετεχόντων, το ΔΝΤ καθιερώνεται στην παγκόσμια οικονομική ιστορία ως αποτυχημένος θεσμός επιβολής της οικονομετρίας επί της πολιτικής οικονομίας, και νέοι οργανισμοί όπως οι BRICS (που θα συναντηθούν στην Κίνα μεταξύ 3 και 5 Σεπτεμβρίου) ή η Ευρασιατική Ένωση γρήγορα θα έχουν την τύχη της COMECON και τα μη ηγεμονικά κράτη εντός αυτών την τύχη των κρατών της μεταπολεμικής Ανατολικής Ευρώπης.
Μία γρήγορη εξήγηση για την υποβάθμιση και μη επικαιροποίηση του ρόλου των Οργανισμών στη νέα εποχή είναι η έλλειψη ικανής ηγεσίας. Στο τιμόνι αυτών των Οργανισμών δεν υπάρχουν ηγέτες! Οι Οργανισμοί αυτοί διοικούνται για χρόνια από βολικούς συνταξιούχους της πολιτικής και της διπλωματίας, που «παρκάρονται» για να συντηρήσουν μια εικόνα επίφασης και όχι ουσίας.
Ωστόσο, η αξιόπιστη παρουσία των διεθνών θεσμών στα παγκόσμια πράγματα είναι αναγκαία διότι αποτελούν το καταφύγιο για τα μεσαία και μικρά κράτη έναντι της επιβολής της ισχύος των μεγαλύτερων κρατών. Και εδώ το βάρος πέφτει στα μικρότερα κράτη να διαφυλάξουν την αξία, αυτονομία και επάρκεια των διεθνών θεσμών έναντι του στόχου υποβάθμισής τους από τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων.
Ποια η οφειλόμενη στρατηγική των μικρών κρατών;
Μέσα στην νέα αρχιτεκτονική του παγκόσμιου συστήματος, έτσι όπως αυτό τείνει να διαμορφωθεί, τα μικρότερα κράτη θα είναι εξαιρετικά ευάλωτα. Το γεγονός αυτό μόνο με ευέλικτη και υψηλή στρατηγική μπορεί να εξισορροπηθεί.
Θα πρέπει να κινηθούν παράλληλα ως κυβερνητικοί δρώντες και ταυτόχρονα μέσω μη-κυβερνητικών δρώντων. Ως κυβερνητικοί δρώντες να επιλέξουν τις σταθερές συμμαχίες τους. Αλλά μέσω ημιαυτόνομων μη-κυβερνητικών δρώντων να προωθούν τα ιδιαίτερά τους συμφέροντα ακόμη και έξω από τα παραδοσιακά πλαίσια συμμαχιών τους.
Αυτό θα τους δίνει ευελιξία και ισχύ, στοιχεία απαραίτητα για την επιβίωση στο νέο, σύνθετο και επικίνδυνα ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον.
Τι μπορεί να κάνει η Ελλάδα
Ζώντας καθημερινά την Ελληνική πραγματικότητα, θα ακουστεί ίσως παράλογο το να ισχυριστούμε πως μέσα σε αυτό το νέο, χαοτικό διεθνές περιβάλλον η Ελλάδα έχει πολλές δυνατότητες να αποκομίσει κέρδη.
Βέβαια, υπάρχει τεράστια απόσταση μεταξύ του έχω τη δυνατότητα μέχρι του να καταστήσεις αυτή τη δυνατότητα στρατηγική επιλογή του κράτους, αλλά θα δώσω ένα παράδειγμα για το πώς μπορεί να κινηθεί η Ελλάδα στο νέο περιβάλλον.
Στα πλαίσια της ΕΕ – η οποία έχει ξεφύγει από τον αρχικό της στόχο και έχει μετατραπεί σε όργανο ενίσχυσης της Γαλλογερμανικής ισχύος – η Γαλλία και η Γερμανία, για την διασφάλιση των δικών τους εθνικών οικονομικών συμφερόντων, έχουν στοχοποιήσει τους φορολογικούς παραδείσους. Πίσω από αυτό το γεγονός κρύβεται και η πραγματική αιτία γιατί η Βρετανία θέλει να αποχωρήσει από την ΕΕ. Χωρίς το πλέγμα των φορολογικών παραδείσων η Βρετανία καταρρέει. Τόσο απλά! Έχει παράδοση τουλάχιστο 300 χρόνων σε αυτή τη δομή και αν την απεμπολήσει κινδυνεύει υπαρξιακά ως κρατική οντότητα.
Η Ελλάδα, τώρα, λόγω της συμμετοχής της στην ΕΕ και λόγω της άμεσης οικονομικής της εξάρτησης από τις αποφάσεις του Παρισιού και του Βερολίνου δεν μπορεί να παρεκκλίνει από τη γραμμή τους.
Παράλληλα όμως, λόγω της δομής της Ελληνικής οικονομίας, του υπέρογκου χρέους που μας βαραίνει και λόγω της ποντοπόρου ναυτιλίας μας, η χώρα μας έχει κάθε λόγο να θέλει τη διατήρηση του καθεστώτος των φορολογικών παραδείσων και μάλιστα στοχευμένα να θέλει να το υιοθετήσει ως ευκαιρία αναπλήρωσης των ελλειμματικών μας εσόδων ενόψει και των εκτάκτων καταστάσεων που αντιμετωπίζουμε ως χώρα όπως είναι η αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών.
Για να μην δείξει ωστόσο απείθαρχη ως προς τις επιδιώξεις των Γαλλογερμανών εταίρων, θα έπρεπε οι Ελληνικές προτάσεις να συνοδευτούν και από μία καινοτομία με παγκόσμιο ενδιαφέρον. Το 10% των εσόδων από offshore δραστηριότητες να πηγαίνει σε ένα ταμείο παγκόσμιας ανάπτυξης του ΟΗΕ. Και να υπάρξει κινητοποίηση τέτοια όπου μέσα από μία σχετική συνεισφορά όλα τα κράτη που έχουν έσοδα από offshore δραστηριότητες να τη «νομιμοποιούσαν» δια της συμβολής τους στο παγκόσμιο καλό!
Με τέτοιες προτάσεις ικανοποιείς (α) τον Αμερικανό πρόεδρο που δεν θέλει να πληρώνει τον ΟΗΕ και μέσω της χρηματοδότησης τον θέλει σε ρόλο κομπάρσου, (β) αναβαθμίζεις τον ΟΗΕ κάτι που θέλει η συντριπτική πλειονότητα των κρατών-μελών μεσαίου και μικρού μεγέθους, (γ) «νομιμοποιείς» και «από-δαιμονοποιείς» την εξωχώρια οικονομική δραστηριότητα και κάνεις συμμάχους σου όλα τα κράτη που κερδίζουν από αυτή, (δ) θέτεις νέες γραμμές διαχωρισμού μεταξύ παράνομης και εξωχώριας δραστηριότητας, οπότε θέτεις εκτός παιχνιδιού κράτη που μέσω αυτής χρηματοδοτούν την τρομοκρατία, και (ε) επιβάλλεσαι αναγκαστικά ως υπολογίσιμος παίκτης απέναντι στα συμφέροντα «εταίρων» που πλέον δεν έχουν «νομιμοποιητικό» έρεισμα και επιχειρήματα στους σχεδιασμούς τους.
Και μπορείς τον παραπάνω σχεδιασμό να τον υπηρετήσεις χωρίς να εκτίθεσαι ως κράτος. Ως κράτος κρατάς τα προσχήματα, ισορροπείς μεταξύ λεπτών γραμμών στο πλαίσιο μη-κυβερνητικών δρώντων και προωθείς τα ιδιαίτερα εθνικά σου συμφέροντα με την επίφαση του παγκόσμιου κοινού καλού.
Ο συνδυασμός λοιπόν καινοτόμων πολιτικών προτάσεων που θα απαντούν στις αδυναμίες των μεγάλων δυνάμεων, στο έλλειμμα λειτουργίας των διεθνών θεσμών, και στην ανάγκη «νομιμοποίησης» της δράσης μη-κυβερνητικών δρώντων, ίσως είναι η σανίδα σωτηρίας των μικρότερων κρατών στο νέο ανταγωνιστικό παγκόσμιο σύστημα που διαμορφώνεται.
Και σε αυτό τον νέο κόσμο η Ελλάδα έχει δυνατότητες πολλές να αναδειχθεί!
*Ο κ. Βασίλης Κοψαχείλης είναι Διεθνολόγος, Γεωστρατηγικός Αναλυτής.
