Επιστρέφοντας το Σάββατο (17.9) από την Ελλάδα, που επισκέφθηκε για να τιμήσει μαζί με τον Σέρβο πρόεδρο κ. Νίκολιτς τα Σέρβικα στρατιωτικά νεκροταφεία για το πέρας του Α Παγκόσμιου πολέμου, ο πρόεδρος της Σέρβικης Δημοκρατίας της Βοσνίας, Μίλοραντ Ντόντικ αναμένεται να αντιμετωπίσει μια ακόμη εβδομάδα πιέσεων και απειλών προκειμένου να μην προχωρήσει στο οργανωμένο για τις 25 Σεπτεμβρίου δημοψήφισμα με ερώτημα της «Ανεξαρτησία» της Σέρβικης Δημοκρατίας από την Συνομοσπονδία Βοσνίας και Ερζεγοβίνης.
Στην αδυναμία των διεθνών θεσμών που καταγγέλλουν τις δικές τους αποφάσεις και παρά τις απειλητικές προειδοποιήσεις των ΗΠΑ και της ΕΕ, οι Σέρβοι της Βοσνίας (Republika Srpska), προχωρούν στο προγραμματισμένο για τις 25 Σεπτεμβρίου δημοψήφισμά τους, εκτός αν συμβεί κάτι εξαιρετικά σημαντικό, που θα οδηγήσει σε ακύρωση ή μετάθεσή του.
Τελευταίο «εμπόδιο», υπήρξε μια παρέμβαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου του Σαράγιεβο, πριν ένα τριήμερο, που υποστηρίζει ότι το δημοψήφισμα είναι αντισυνταγματικό γιατί δεν έχει δικαίωμα να λαμβάνει η κυβέρνηση της, σχετικές αποφάσεις. Η απόφαση του δικαστηρίου, ήδη απορρίφθηκε από την Σέρβο-βοσνιακή ηγεσία.
Στη διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων, οι αξιωματούχοι της ΕΕ και των ΗΠΑ προσπάθησαν να επιλύσουν τη διαμάχη μέσω της διπλωματίας, έχοντας πολλές συναντήσεις με Πρόεδρο της Δημοκρατίας της Σρπσκα, Μίλοραντ Ντόντικ, ο οποίος ξεκίνησε την πρωτοβουλία του δημοψηφίσματος, και ζητώντας του να την ακυρώσει.
Ο Πρωθυπουργός της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς, συναντήθηκε επίσης με τον Σερβοβόσνιο πρόεδρο Μίλοραντ Ντόντικ αρκετές φορές και προσπάθησε να χρησιμοποιήσει την επιρροή του Βελιγραδίου στους Σέρβους της Βοσνίας αρνούμενος δημοσίως τη στήριξη του δημοψηφίσματος. Είναι όμως σαφές πως ο Σέρβος πρωθυπουργός βρίσκεται μεταξύ «σφύρας και άκμονος» καθώς η οποιαδήποτε κίνησή του να σταθεί αλληλέγγυος στο δημοψήφισμα θα τους στερήσει σημαντικά οφέλη που αναμένει από την ΕΕ μιας και η χώρα βρίσκεται στο στάδιο της «διαδικασίας ένταξης».
Ωστόσο, η κατάσταση περιπλέκεται από την εγγύτητα των τοπικών εκλογών, που έχει προγραμματιστεί για τις 2 Οκτωβρίου μόλις μια εβδομάδα μετά το δημοψήφισμα. Οι αντίπαλοι του δημοψηφίσματος καταγγέλλουν τον Μ. Ντόντικ και το Σοσιαλδημοκρατικό κυβερνών κόμμα στην Σρπσκα (SNSD) ότι εσκεμμένα ανακοίνωσαν το δημοψήφισμα μόλις μια εβδομάδα πριν τις εκλογές απευθυνόμενοι στα εθνικιστικά αισθήματα των Σέρβων της Βοσνίας.
Διπλωμάτες και αξιωματούχοι της Δημοκρατίας της Σέρπσκα, δήλωναν τις τελευταίες ημέρες ότι ο κ. Ντόντικ είχε συμφωνήσει να κάνει μια παραχώρηση προτείνοντας αλλαγές στο νόμο της Δημοκρατίας Σέρπσκα, το οποίο θα σήμαινε ότι η κυβέρνηση της Σρπσκα, θα συμμορφωνόταν ουσιαστικά με την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου και θα μείωνε σημαντικά την αξία του δημοψηφίσματος για Ανεξαρτησία. Αυτό όμως δεν φαίνεται να αληθεύει καθώς θα έδειχνε «υποχώρηση» από το στόχο μια εβδομάδα πριν τις εκλογές.
Βόσνιοι πολιτικοί προερχόμενοι από την Μουσουλμανική εθνότητα καθώς και λιγότερο οι Κροάτες, καλούν τις τελευταίες ημέρες τον Ύπατο Εκπρόσωπο της ΕΕ, που παίζει ρόλο «αρμοστή», Βαλεντίν Ίνζκο, να χρησιμοποιήσει τις εκτελεστικές εξουσίες του για να σταματήσει το δημοψήφισμα και να επιβάλει κυρώσεις στην ηγεσία της Σέρβικης Δημοκρατίας.
Ο ίδιος όμως γνωρίζει ότι μια τυχόν λάθος κίνησή του για αμφισβήτηση των δικαιωμάτων της Σρπσκα, που προέρχονται από τις «Συμφωνίες του Νταίητον» και την αναγνωρίζουν ως «συνιστών κράτος» μπορεί να δημιουργήσει ένα νέο χάος, με αμφίβολες συνέπειες καθώς η επιβολή των όποιων αποφάσεών του κατά της Μπάνια Λούκα, ίσως απαιτήσει τη χρήση στρατιωτικής βίας. Άλλωστε ο ίδιος ο κ. Ινζκο, δεν αποφάσισε ούτε καν να επισκεφθεί τον Μ. Ντόντικ στη Μπάνια Λούκα και να συζητήσει μαζί του.
Οι τελευταίες ελπίδες της διεθνούς κοινότητας έχουν περιοριστεί στο Συνταγματικό Δικαστήριο. Το δικαστήριο αποτελείται από εννέα μέλη - τρεις διεθνείς δικαστές και δύο δικαστές από κάθε μία από τις τρεις βασικές εθνικές ομάδες της χώρας, Βόσνιους, Κροάτες και Σέρβους.
Συχνά έχει επικριθεί από διεθνείς παράγοντας αλλά και στο εσωτερικό της Βοσνίας για αποφάσεις εξαρτημένες από «εθνικιστικά συμφέροντα.. Λόγω αυτής της κριτικής, αλλά και λόγω της γενικής αδυναμίας των δικαστικών θεσμών της Βοσνίας, οι αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου συχνά δεν υλοποιούνται. Είναι γνωστό πως τουλάχιστον 76 αποφάσεις του συνταγματικού δικαστηρίου δεν έχουν υλοποιηθεί από κρατικές δομές, ιδιώτες και οργανώσεις. Αυτό ενισχύει την αβεβαιότητα για το αν το δικαστήριο μπορεί να σταματήσει το δημοψήφισμα.
Όμως το ίδιο το δημοψήφισμα δεν έχει στην πραγματικότητά χαρακτήρα άμεσης πολιτικής απόφασης. Περισσότερο αντιμετωπίζεται, ακόμη κι από τους πολιτικούς παράγοντες της Σρπσκα, σαν μια έκφραση γνώμης συμβουλευτική προς την κυβέρνηση και τον Πρόεδρο. Δεν σημαίνει δηλαδή πως ο Μίλοραντ Ντόντικ δεν θα προχωρήσει άμεσα στην ανακήρυξη της Ανεξαρτήσιας της Σέρβικης Δημοκρατίας αλλά θα μπορεί να επικαλείται τη θέληση του λαού, κάθε φορά που ο διεθνείς παράγοντας ζητά την κατάργηση του κράτους και την μετατροπή του σε «βοσνιακά καντόνια».
Ποια είναι όμως η ουσία του δημοψηφίσματος; Το αμφισβητούμενο δικαίωμα των Σέρβων να αναγνωρίζουν σαν «ημέρα ανεξαρτησίας τους», την 9η Ιανουαρίου (συμπίπτει με τα Χριστούγεννα των παλαιοημερολογιτών), ημέρα που ο (κατηγορούμενος τώρα στη Χάγη) πρώην Πρόεδρος της Σρπσκα Ράντοβαν Κάραζιτς ανακήρυξε την ανεξαρτησία της χώρας, μετά τη διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας και της Βοσνίας.
Γιάννης Δημητριάδης
