Του Βασίλη Κοψαχείλη*
Βαριά η κληρονομιά της χρονιάς που έφυγε προς τη νέα χρονιά σε ότι αφορά τις διεθνείς μας υποθέσεις. Τσουνάμι αναθεωρητικών κινήσεων στην ευρύτερη γειτονιά μας, ενισχυμένο από λανθασμένες εγχώριες ιδεοληψίες, τείνουν να ολοκληρώσουν το καταστροφικό έργο, που εξελίσσεται τις τελευταίες δεκαετίες στη χώρα μας.
Δυστυχώς στις διεθνείς σχέσεις, το χθες δεσμεύει το αύριο, και για όποιον θέλει να σπάσει αυτόν τον δεσμό, είτε θα πρέπει να έχει προετοιμαστεί ανάλογα για να αντιμετωπίσει τις συνέπειες αποτελεσματικά, είτε θα πρέπει παθητικά να τις δεχθεί ως τετελεσμένα. Δοκιμάσαμε και τις δυο επιλογές. Αλλά επειδή είμαστε προχειρολόγοι και όχι στρατηγιστές, επειδή ο κάθε πρωθυπουργός αντιμετωπίζει τις διεθνείς υποθέσεις της χώρας ως προσωπικό του στοίχημα με ότι ιδεοληψίες κουβαλά, και επειδή ολόκληρη σχεδόν η χώρα είναι αντανάκλαση του ελλειμματικού πολιτικού μας συστήματος, στο τέλος φάγαμε τα μούτρα μας!
Το 2019 βρισκόμαστε λοιπόν αντιμέτωποι με την ωμή πραγματικότητα! Ποια είναι όμως αυτή η πραγματικότητα, ποια τα δεδομένα και οι επιλογές;
ΗΠΑ: «Στρατηγική σχέση» αλλά… Κομεκόν
Οι παλαιότεροι θα θυμούνται την Σοβιετικής εμπνεύσεως Κομεκόν, ως αντίπαλο δέος των διεθνών θεσμών πολιτικής και οικονομικής ολοκλήρωσης της Δύσης, που κατέληξε σε άρμεγμα των πόρων της Ανατολικής Ευρώπης από τη Σοβιετική Ένωση.
Προφανώς κάτι αντίστοιχο έχει στο μυαλό του ο σημερινός ένοικος στο Λευκό Οίκο, αφού η «στρατηγική σχέση» Ελλάδας – ΗΠΑ περνά μέσα από λεόντεια συμβόλαια της χρεοκοπημένης Ελλάδας προς την αμυντική βιομηχανία των ΗΠΑ. Η αλήθεια είναι πως μετά τους ασυνάρτητους εξοπλισμούς της περιόδου 1997-2004 και την απαξίωση που ακολούθησε, η άμυνα της χώρας χρειάζεται γερές και άμεσες δόσεις ενίσχυσης. Το δυστύχημα είναι πως δεν υπάρχει πάλι σοβαρός σχεδιασμός και η αμερικανική πλευρά μας θεωρεί επιλέξιμους για… καθρεφτάκια.
Στα προβλήματα που έχουμε με την Τουρκία, οι ΗΠΑ έχουν δείξει τις διαθέσεις τους. Δεν θα κλείσουν την πόρτα σε μια αγορά που πλησιάζει τα 100 εκατ. και δεν θα κάνουν δώρο στη Μόσχα τη γεωστρατηγική αξία της Τουρκίας για να ικανοποιήσουν τους Έλληνες. Αυτό θα πρέπει να το χωνέψουμε και να μην καλλιεργούμε βολικούς μύθους!
Η πολυδιαφημισμένη Ελληνοαμερικανική κοινότητα είναι αναιμική, με ελάχιστη επιρροή στο Λευκό Οίκο και τον Πρόεδρο Τράμπ. Η Αρχιεπισκοπή Αμερικής βρίσκεται σε βαθιά κρίση και με σοβαρό έλλειμμα ηγεσίας και επιρροής.
Ευρωπαϊκή Ένωση… άνθρακες ο θησαυρός
Σε πολυεπίπεδη κρίση δεν βρίσκεται μόνο η Ελλάδα. Σε κρίση είναι ολόκληρη η Ευρώπη και δυστυχώς με αυτή την υποθήκη μας άφησε το 2018, στερώντας μας από ένα σημαντικό αντίβαρο στο οποίο – πάλι πρόχειρα – επενδύσαμε!
Σε επίπεδο ευρωπαϊκών κρατών, η οικονομική κρίση και η έλλειψη καινοτόμου πολιτικής σκέψης, οδηγεί είτε σε αναβίωση υπερσυντηρητικών και ξενοφοβικών πολιτικών τάσεων, είτε σε υπέρ-φιλόδοξους ηγεμονισμούς. Σε επίπεδο ΕΕ, το σοβαρό έλλειμμα ηγεσίας σε συνδυασμό με τον ιδιότυπο γραφειοκρατικό-τραπεζικό crony capitalism, δεν αφήνει καμιά δόση αισιοδοξίας για την χώρα μας.
Στα ζητήματα εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής που μας αφορούν, η ΕΕ είναι πολιτικά άτολμη και πρακτικά ανύπαρκτη. Η Ελλάδα αντιμετωπίζεται σαν κράτος- αποθήκη στο Μεταναστευτικό, με τις Βρυξέλλες και την Αθήνα ικανοποιημένες από το μίσθωμα που δίνουν και λαμβάνουν για το «εμπόρευμα» που «αποθηκεύεται». Συνεχώς εξαγγέλλονται πρωτοβουλίες και πολιτικές άνευ πρακτικής ουσίας και αποτελέσματος. Δεν αναμένεται να αλλάξει κάτι στα ζητήματα αυτά το 2019…
Ελληνο-ρωσικές σχέσεις και το… τέλος της αθωότητας
Το 2018 ήταν η χρονιά του τέλους της αθωότητας για τις Ελληνο-Ρωσικές σχέσεις. Οι βολικές προφητείες του ξανθού γένους εξαφανίστηκαν υπό το βάρος της ωμής πραγματικότητας.
Η Ρωσία έχει αγκαλιάσει την Τουρκία και μέσω αυτής εξυπηρετεί το σημαντικότερο κομμάτι της στρατηγικής της στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Στο Κυπριακό έδειξε καθαρά τις διαθέσεις της, όπου θέλει την Κύπρο αδύναμη και φινλανδοποιημένη από την Τουρκία. Στα Βαλκάνια παίζει το δικό της παιχνίδι υποδαυλίζοντας αναθεωρητισμούς κόντρα σε άλλους, δυτικά υποστηριζόμενους, αναθεωρητισμούς. Στα ζητήματα της Θρησκείας ασκεί ασύμμετρο πόλεμο εναντίον του Ελληνορθόδοξου κεφαλαίου, και αυτό έγινε εξόχως φανερό τη χρονιά που πέρασε.
Αν και εσχάτως επιχειρήθηκε μια σύγκλιση και αποκατάσταση των σχέσεων, γίνεται φανερό πως το Κρεμλίνο απαιτεί από τη χώρα μας πράγματα που άπτονται σοβαρών κυριαρχικών μας δικαιωμάτων, χωρίς να έχουν να μας προσφέρουν κάτι ως αντάλλαγμα πάρα μόνο ίσως περισσότερο χάος…
Ελλάδα, ΝΑΤΟ και ο κίνδυνος απαξίωσης της Συμμαχίας…
Η έλλειψη ενδιαφέροντος του Λευκού Οίκου να στηρίξει αποφασιστικά τις ευρωατλαντικές δομές ασφάλειας, ευτελίζοντας την ιστορική αυτή σχέση σε απλό λογιστικό φύλλο, και τους ευρωπαίους να μη λένε να ωριμάσουν αναλαμβάνοντας το δικό τους μερίδιο στη σχέση αυτή, έχει φέρει το ΝΑΤΟ σε κρίση. Πιθανή απαξίωση της Συμμαχίας μπορεί να αποδειχθεί πιο επικίνδυνη και από το Δόγμα Λούνς για τα Ελληνικά συμφέροντα.
Βαλκάνια
Το 2018 είχαμε επανεμφάνιση των Βαλκανικών αναθεωρητισμών και ίσως μας ταλαιπωρήσουν καθοριστικά τη νέα χρονιά.
Η Αλβανία αποτελεί πρόβλημα και εν δυνάμει σύμμαχο ταυτόχρονα. Είναι πρόβλημα σε ότι αφορά τις αναθεωρητικές της διαθέσεις. Αποτελεί εν δυνάμει σύμμαχο σε ότι αφορά τα συμφέροντά μας απέναντι στον Ρωσικό, Σερβικό και Βουλγαρικό αναθεωρητισμό στα Βαλκάνια. Οι συγκρουόμενοι ανταγωνισμοί Δύσης – Ρωσίας στην περιοχή μπορούν να οξύνουν ακόμη περισσότερο τις Ελληνο-Αλβανικές σχέσεις.
Με τα Σκόπια οι σχέσεις μας μετά την Συμφωνία των Πρεσπών έχουν γίνει εξαιρετικά περίπλοκες και επικίνδυνες για την εσωτερική σταθερότητα και των δύο κρατών. Τα λάθη από Ελληνικής πλευράς ξεκινούν σωρευτικά από τα χρόνια μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν είναι ούτε χθεσινά, ούτε σημερινά.
Ωστόσο, η Συμφωνία των Πρεσπών βαραίνει τη σημερινή κυβέρνηση. Αυτό που θα πρέπει να απαντήσει πειστικά η κυβέρνηση – και δεν το έχει κάνει – είναι τι κερδίσαμε από τη Συμφωνία των Πρεσπών. Και αυτό που θα πρέπει να απαντήσει ειλικρινά το 70% του Ελληνικού λαού – και δεν το έχει κάνει – είναι το μέχρι ποιού σημείου είναι διατεθειμένοι να αγωνιστούν ώστε να κλείσει αυτή η υπόθεση ευνοϊκά για την Ελλάδα.
Ελληνο-Τουρκικά και Κυπριακό
Ο τουρκικός αναθεωρητισμός αποτελεί μόνιμη πραγματικότητα. Το 2018 είδαμε το πνεύμα της «Μαδρίτης» στο Αιγαίο να απλώνεται και στην Ανατολική Μεσόγειο. Από αδυναμία και ιδεοληψίες φαίνεται να χάνουμε και αυτό το τρένο το 2019. Στον αντίποδα προβάλλεται η μπανανόφλουδα της ΑΟΖ. Όχι γιατί νομικά δεν είναι καλή προοπτική, αλλά γιατί πρακτικά δεν μπορούμε να την υποστηρίξουμε. Έτσι, Τουρκία και διεθνείς καλοθελητές περιμένουν ανυπόμονα το λάθος που θα μας καθίσει σε ένα τραπέζι συνολικής διευθέτησης των Ελληνο-Τουρκικών διαφορών.
Στο Κυπριακό, αφού αναβαθμίσαμε την τουρκοκυπριακή κοινότητα σε ισότιμο συνομιλητή της Κυπριακής Δημοκρατίας και αφού κτίστηκαν ανώγεια και κατώγεια με τις προσδοκίες από τα πετρέλαια, ίσως το 2019 προσγειωθούμε σε μια άλλη πραγματικότητα, με ζωντανές τις επιζήμιες διεθνοπολιτικές επιλογές και εξανεμισμένες τις προσδοκίες πλουτισμού από τους Υ/Α…
Τριμερείς Συνεννοήσεις
Επαφές και συναντήσεις άνευ πρακτικής σημασίας για τη χώρα μας. Η όσμωση συμφερόντων μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου, Αιγύπτου και Ισραήλ θα πρέπει να έχει αποτελέσματα για όλα τα μέρη της Συνεννόησης για να είναι βιώσιμη. Οι διμερείς συνεργασίες σε θέματα στρατιωτικής και ενεργειακής ασφάλειας δεν επαρκούν για να δικαιολογήσουν το εγχείρημα, ενώ υπάρχουν σαφώς αντικρουόμενα συμφέροντα και στοχεύσεις μεταξύ των μερών της Συνεννόησης. Ενδεχομένως μια νέα Ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να σχεδιάσει μια νέα στρατηγική βιωσιμότητας και ωφελειών για τη χώρα από αυτή την πρωτοβουλία στην περιοχή μας.
Συμπεράσματα
Το 2019 είναι προεκλογική χρονιά για την χώρα μας, και οι όποιες εξελίξεις στις διεθνείς μας υποθέσεις θα δεσμεύουν μια νέα κυβέρνηση. Δεν θα πρέπει να έχουμε αυταπάτες. Οι συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές, τα δεδομένα μας δεν εμπνέουν καμία αισιοδοξία και υπάρχουν ελάχιστα περιθώρια ελιγμών.
Τη νέα χρονιά, για να επιβιώσουμε αξιοπρεπώς των προκλήσεων, θα πρέπει να εφαρμόσουμε έξυπνες βυζαντινές συνταγές ελιγμών μεταξύ συμμάχων και αντιπάλων. Στόχος θα πρέπει να είναι να κερδίσουμε χρόνο χωρίς να καταγράψουμε άλλες απώλειες, μέχρι να καταφέρουμε επαρκώς να ενισχύσουμε τους σημαντικότερους παράγοντες ισχύος μας. Δεν μπορούμε να αποτρέψουμε το μοιραίο που έρχεται στην περιοχή μας. Μπορούμε ωστόσο να κερδίσουμε χρόνο και δυνάμεις!
* Ο Βασίλης Κοψαχείλης είναι διεθνολόγος.
