Του Γιώργου Κουλούρη *
Στις 15 Φεβρουαρίου 2016 έλαβε χώρα στις Βρυξέλλες η Τριμερής Συνάντηση ανάμεσα στους Υπουργούς Εξωτερικών της Ελλάδας, της Κύπρου και του Λιβάνου. Η πραγματοποιηθείσα συνάντηση αποτελεί συνέχεια των προηγουμένων Τριμερών Συναντήσεων μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου, Αιγύπτου και Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ.
Η ανάδυση της Ανατολικής Μεσογείου στο επίκεντρο του διεθνολογικού ενδιαφέροντος καθιστά αναγκαία την διαμόρφωση συνεργασιών ώστε να διαφυλαχθεί η ασφάλεια και η σταθερότητα στην περιοχή. Η επικείμενη εμβάθυνση στις σχέσεις των τριών χωρών συμβάλλει τόσο στην περάτωση του συγκεκριμένου στόχου όσο και στην δημιουργία ευκαιριών συνεργασίας. Πληθώρα ζητημάτων όπως ενεργειακά, προσφυγικό, τρομοκρατία, τουρισμός αποτελούν τις μεταβλητές που θα διαμορφώσουν την προσεχή τριμερή συμμαχία. Θα επιχειρήσουμε μία ανάλυση των συγκεκριμένων πτυχών συνεννόησης και συνεργασίας ανάμεσα στα ενδιαφερόμενα κράτη-δρώντες της Ανατολικής Μεσογείου.
Συνεργασία στον ενεργειακό τομέα
Ένας από τους βασικότερους άξονες που ωθεί σε συνεργασίες στην Ανατολική Μεσόγειο είναι η ανεύρεση κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην περιοχή. Σε μία περίοδο που οι εισαγωγές της Ευρώπης στο φυσικό αέριο ανέρχονται στο 55% , με το 34% να προέρχεται από την Ρωσία η αναζήτηση νέων προμηθευτών καθίσταται αναγκαία. Παράλληλα έως το 2020 αναμένεται να αυξηθεί η ζήτηση φυσικού αερίου στην Ευρώπη κατά 225 δις κ.μ. Σε αυτό το πλαίσιο η συνεργασία Ελλάδας-Κύπρου-Λιβάνου μπορεί να βρει πρόσφορο έδαφος.
Μέχρι πρότινος ο Λίβανος βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις εισαγωγές για να καλύψει τις ενεργειακές του ανάγκες. Το 2010 η χώρα εισήγε 120,000 βαρέλια πετρελαίου την ημέρα , που κάλυπταν το 90% τω ενεργειακών της αναγκών. Όμως η ανακάλυψη κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην θαλάσσια περιοχή του αναμένεται να τον μετατρέψει από εξαρτώμενη χώρα σε εξαγωγέα. Συγκεκριμένα υπολογίζεται πως ο Λίβανος διαθέτει περισσότερα από 120 τρις κ.μ φυσικό αέριο.
Η ανεύρεση των κοιτασμάτων έρχεται σε μία περίοδο που παρατηρείται κινητικότητα στις ενεργειακές συμμαχίες. Επιπλέον η Βυρηττός συμμετέχει στον «Arab Gas Pipeline» που διασχίζει την Αίγυπτο έως τα συροτουρκικά σύνορα. Ωστόσο λόγω του συριακού εμφύλιου αλλά και της ασταθούς εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας η χρήση του συγκεκριμένου αγωγού δεν είναι ασφαλής, θέτοντας σε κίνδυνο την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας. Συνεπώς ο Λίβανος βλέπει την Ελλάδα και την Κύπρο ως ιδανικούς συμμάχους στην προσπάθεια εξαγωγής του φυσικού αερίου. Η άμεση σύνδεση του Λιβάνου με την Μεσόγειο Θάλασσα δίνει την δυνατότητα μεταφοράς του φυσικού αερίου εκτός από αγωγό και με LNG, ενώ η έλλειψη υποδομών του μπορεί να αντικατασταθεί από την Ρεβυθούσα και τον Βασιλικό αντίστοιχα.
Κύπρος και Λίβανος έχουν οριοθετήσει ΑΟΖ το 2007, όμως ο Λίβανος δεν την έχει επικυρώσει ακόμα λόγω θαλάσσιων διαφορών με το Ισραήλ. Ο Λίβανος θεωρεί πως το Ισραήλ επεμβαίνει παράνομα στην δική του ΑΟΖ, μίας θαλάσσιας περιοχής 860 χλμ. Ελλάδα και Κύπρος θα μπορούσαν να γεφυρώσουν το χάσμα μέσω της συνεργασίας που έχουν αναπτύξει και με τις δύο χώρες. Επίσης η Κύπρος λόγω των ενεργειακών πόρων που βρίσκονται στο κοίτασμα Αφροδίτη, ύψους 4 τρις κ.μ, μπορεί να προμηθεύει τον Λίβανο έως ότου ξεκινήσουν οι γεωτρήσεις.
Συνεργασία σε προσφυγικό
Εκτός από την προοπτική συνεργασίας στον ενεργειακό τομέα, ένας άλλος τομέας σύγκλισης μεταξύ Ελλάδας-Κύπρου και Λιβάνου είναι η προσφυγική κρίση. Η συνεργασία για το συγκεκριμένο ζήτημα είναι βαρύνουσας σημασίας καθώς επηρεάζει άμεσα και τις τρείς χώρες.
Απόρροια της συριακής κρίσης είναι οι μεγάλες προσφυγικές ροές τόσο προς τον Λίβανο όσο και προς την Ελλάδα με κατεύθυνση την Ευρώπη. Ο Λίβανος ,μία χώρα 4,4 εκ κατοίκων, είναι η χώρα που έχει επηρεαστεί περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη καθώς έχει δεχθεί περισσότερο από 1εκ πρόσφυγες. Τα 2/3 των Σύρων προσφύγων που διαμένουν στον Λίβανο ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Το 70% ζουν με λιγότερα από 3,49 δολάρια την ημέρα και υπάρχουν δυσχέρειες για την κάλυψη βασικών αναγκών όπως τροφή και υγειονομική περίθαλψη.
Επηρεασμένη από την συριακή κρίση είναι και η Ελλάδα καθώς αποτελεί δίοδο προς την Ευρώπη για τους πρόσφυγες. Όπως δήλωσε ο Επίτροπος μεταναστευτικής πολιτικής Δημήτρης Αβραμόπουλος μόνο τον Μάρτιο αναμένεται να φθάσουν στην Ελλάδα 100,000 μετανάστες και πρόσφυγες. Περισσότεροι από 800.000 πρόσφυγες και μετανάστες έχουν διασχίσει το Αιγαίο από την Τουρκία για να φθάσουν στην Ελλάδα, αριθμώντας το 80% του συνόλου των ανθρώπων που έφθασαν φέτος στην Ευρώπη από θαλάσσης. Συνολικά 1εκ μετανάστες και πρόσφυγες έχουν περάσει στην Ευρώπη λόγω των συρράξεων στην Μέση Ανατολή.
Το προσφυγικό ζήτημα αναμένεται να απασχολήσει ιδιαίτερα την Τριμερή καθώς η συνεργασία στο συγκεκριμένο θέμα καθίσταται καίριας σημασίας, ώστε να αντιμετωπιστούν οι προσφυγικές ροές. Συν τοις άλλοις Ελλάδα και Κύπρος αναμένεται να αποτελέσουν δίαυλο επικοινωνίας της Βυρηττού με την Ε.Ε η οποία έχει διανέμει 552εκ. ευρώ για βοήθεια στον Λίβανο.
Kαταπολέμηση τρομοκρατίας
Όσον αφορά την τρομοκρατία, το τελευταίο διάστημα στον Λίβανο έχουν παρατηρηθεί επιθέσεις. Συγκεκριμένα τον Νοέμβριο 2015 στο νότια Βυρηττό σημειώθηκε πολύνεκρη βομβιστική επίθεση , 41 νεκροί, την οποία ανέλαβε το Ισλαμικό Κράτος. Η περιοχή θεωρείται προπύργιο της Χεζμπολάχ. Οι δύο οργανώσεις βρίσκονται αντιμέτωπες στη συριακή σύγκρουση. Παράλληλα η διαφαινόμενη συνεργασία Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας ενάντια στο σιιτικό Ιράν ενδέχεται να επιδεινώσει τις ήδη τεταμένες σχέσεις του Τελ Αβίβ με τον Λίβανο οδηγώντας σε νέα κλιμάκωση στην Ανατολική Μεσόγειο. Σημαντικές εξελίξεις αναμένονται και από τη αντιπαλότητα ανάμεσα σε Ιράν και Σαουδική Αραβία στον Λίβανο η οποία εγκυμονεί κινδύνους για την σταθερότητα στην περιοχή.
Για την αποφυγή της αποσταθεροποίησης της περιοχής αλλά και διαφύλαξης της σταθερότητας αναμένεται στρατιωτική συνεργασία μεταξύ των κρατών της Τριμερούς. Συγκεκριμένα στις 14 Φεβρουαρίου 2016 Κύπρος και Λίβανος υπέγραψαν συμφωνία διμερούς στρατιωτικής συνεργασίας. Η Κύπρος με αυτή τη συμφωνία διευρύνει το πεδίο συνεργασιών της , καθώς συμφωνίες έχει υπογράψει τόσο με Ισραήλ όσο και με Αίγυπτο. Η συμφωνία υπεγράφη από τους Υπουργούς Άμυνας. Η Κύπρος θα συμβάλλει στην εκπαίδευση και στη δημιουργία υποδομών στο Λίβανο. Επιπλέον ο Λίβανος σε μία ενδεχόμενη συμμετοχή της Ελλάδας στην στρατιωτική συνεργασία θα επωφεληθεί από το ναυτικό της Ελλάδας καθώς έχει έλλειψη φρεγατών, υποβρυχίων και άλλων πολεμικών πλοίων.
Οικονομικές Σχέσεις
Στον πυρήνα της συνεργασίας των τριών κρατών βρίσκεται και ο τομέας των οικονομικών σχέσεων, τόσο σε ζητήματα εμπορίου όσο και τουρισμού. Αν και οι οικονομίες των χωρών δεν έχουν υψηλούς δείκτες ανάπτυξης, ωστόσο μέσα από την συνεργασία αναμένεται να αποκομίσουν οφέλη. Ο Λίβανος το 2015 σημείωσε ανάπτυξη 2%, η Κύπρος 0,45% ενώ η Ελλάδα ύφεση -2,2%
Η Ελλάδα είναι η 9η χώρα ως προς τις εισαγωγές χώρες του Λιβάνου, με το σύνολο του εμπορίου να αγγίζει τα 849 εκ δολάρια. Καλές εμπορικές σχέσεις υπάρχουν μεταξύ Λιβάνου και Κύπρου, όπου επιστέγασμα είναι η δημιουργία του «The Cyprus Trade Center» στον Λίβανο, για την προώθηση των κυπριακών προϊόντων. Επίσης το εμπορικό ισοζύγιο ανέρχεται στα 23,7εκ ευρώ το 2013. Μέσω Ελλάδας και Κύπρου ο Λίβανος διατηρεί τον δίαυλο επικοινωνίας με την Ε.Ε, η οποία το 2012 κάλυπτε το 34% του εμπορίου του Λιβάνου. Παράλληλα, ως μέλος της Ευρωμεσογειακής Συνεργασίας μπορεί να συμβάλλει στην περιφερειακή οικονομική συνεργασία από κοινού με Ελλάδα και Κύπρο αναβαθμίζοντας έτσι τον ρόλο τους στην περιοχή.
Εκτός από το εμπόριο και ο τουρισμός αποτελεί σημαντικό πεδίο συνεργασίας. Ο τουρισμός αποτελεί το 20% του ΑΕΠ του Λιβάνου. Το 2010 εισήλθαν 2.168.000 τουρίστες στη χώρα, ωστόσο λόγω της ασταθούς περιοχής και των πολέμων στην περιοχή οι κρατήσεις μειώνονται. Σε αυτό συμβάλλει και η απαγόρευση από την Σαουδική Αραβία και τα κράτη του Κόλπου να ταξιδεύουν στον Λίβανο λόγω των διαφορών με την Χεζμπολάχ. Αντίθετα στην Ελλάδα το 2013 ήρθαν σχεδόν 18εκ τουρίστες, ενώ στην Κύπρο 2εκ 405 χιλιάδες δείχνοντας πως ο τουρισμός έχει μείνει ανεπηρέαστος έως τώρα από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Σε αυτό συμβάλλει και η ασταθής συμπεριφορά της Τουρκίας, που πλέον δεν αποτελεί ιδανικό τουριστικό προορισμό. Γίνεται αντιληπτό ότι η συνεργασία στον τουρισμό, που βασίζονται και οι 3 οικονομίες είναι ιδιαίτερα σημαντική.
Επίλογος
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω η συνεργασία μεταξύ Ελλάδας-Κύπρου-Λιβάνου αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο μέλλον καθώς περικλείει τομείς που επηρεάζονται από το γενικότερο κλίμα στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Ο Λίβανος μέσω των δύο χωρών βρίσκει σημαντικούς εταίρους ώστε να αποτελέσουν δίαυλο επικοινωνίας με την Ευρώπη σε μία περίοδο που η Μέση Ανατολή μαστίζεται από αστάθεια λόγω του συριακού εμφυλίου. Αντίθετα Ελλάδα και Κύπρος συνεχίζοντας την πολυσχιδή εξωτερική πολιτική συνάπτουν σχέσεις με μία ακόμα χώρα που θα συμβάλλει στην διαφύλαξη της ειρήνης και της σταθερότητας στην περιοχή αλλά και στην ανάπτυξη σχέσεων με οφέλη σε καίρια ζητήματα όπως ενέργεια και οικονομία. Οι επόμενες συναντήσεις των τριών κρατών αναμένονται με μεγάλο ενδιαφέρον και χρήζουν ιδιαίτερης παρατήρησης για την συνεργασία στην περιοχή, ιδίως η προγραμματισμένη για το καλοκαίρι συνάντηση μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου, Λιβάνου , Ιορδανίας και Αιγύπτου.
*Ο Γιώργος Κουλούρης είναι απόφοιτος του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιά και ερευνητικό μέλος του Παρατηρητηρίου Ανατολικής Μεσογείου του ΤΟ.ΡΕ.ΝΕ-ΙΔΙΣ
