Του Δημήτρη Τσαϊλά *
Την τελευταία πενταετία έχει παρατηρηθεί μια αξιοσημείωτη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ, του Ισραήλ της Ελλάδος και της Κύπρου, αφενός με στρατιωτική συνεργασία, αφετέρου με πολιτική και μετά τη πρόσφατη συνάντηση και συμφωνία των ηγετών των τριών χωρών, με οικονομική-ενεργειακή. Αυτό εν μέρει είναι το αποτέλεσμα ενός προσεκτικού σχεδιασμού, καθώς η τάση αυτή οφείλεται κυρίως στις περιφερειακές εξελίξεις στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο που οδήγησαν Ελλάδα και Κύπρο να θεωρούν ότι το Ισραήλ έχει την θέληση και την δυνατότητα να υποστηρίξει τα συμφέροντά τους.
Σύμφωνα με τη γεωγραφία της περιοχής, το νέο στρατηγικό τόξο από την Αίγυπτο στην Κύπρο, συνεχίζει στην Κρήτη και εκτείνεται στη βορειοδυτική Ελλάδα. Αυτή η περιοχή αυτή περιλαμβάνει ιστορικές αντιπαλότητες συμπεριλαμβανομένων της Ελληνο-τουρκικής «διαμάχης», της ισραηλινο-παλαιστινιακής διένεξης με εστίες αντιπαλότητας την Κύπρο-Αιγαίο και τη Γάζα αντίστοιχα, καθώς επίσης κάποιες ενδοαραβικές όπως αυτή μεταξύ του Λιβάνου και της Συρίας (βέβαια τώρα η Συρία έχει άλλα προβλήματα σοβαρότερα).
Στην Αίγυπτο, οι περιφερειακές αναταραχές, ιδιαίτερα οι εσωτερικοί κραδασμοί, καθώς και η επιδείνωση των οικονομικών της προβλημάτων τόνισαν τη σημασία της συνεργασίας με το Ισραήλ. Η συνεργασία αυτή, εκτιμάται ότι είναι ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια, κυρίως όσον αφορά τις προσπάθειες του καθεστώτος να καταπολεμήσει την τρομοκρατία που υποκινείται από εγχώρια και ξένα ισλαμικά κινήματα, ειδικά στη χερσόνησο του Σινά. Από την άλλη πλευρά, η καταπολέμηση της τρομοκρατίας στην Αίγυπτο αλλά και η ενίσχυση του καθεστώτος Αμπντούλ Φατάχ αλ-Σίσι είναι προς το συμφέρον του Ισραήλ. Η Αίγυπτος και το Ισραήλ έχουν κοινό συμφέρον όσον αφορά τη Λωρίδα της Γάζας, εφόσον μέχρι τώρα δεν έχουν καταφέρει να οικοδομήσουν μια κοινή στρατηγική για την αντιμετώπιση του φαινομένου της τρομοκρατίας που πηγάζει από τα ακραία στοιχεία της λωρίδας της Γάζας. Επιπλέον, διαφαίνεται η προσπάθεια να δημιουργήσουν μια οικονομική συνεργασία που θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως πλαίσιο για μια μακροπρόθεσμη λύση για την εν λόγω περιοχή.
Ένα ακόμη στοιχείο είναι η ανάγκη της Αιγύπτου να βρει συνεργάτες στην εκμετάλλευση φυσικού αερίου, αφού τα δικά της αποθέματα συνιστούν ισχυρό οικονομικό πλεονέκτημα. Η συνεργασία Αιγύπτου και Ισραήλ στον τομέα του φυσικού αερίου σε συνδυασμό με την σταθεροποίηση της κατάστασης στην Λωρίδα της Γάζας θα επιτρέψει επιπροσθέτως ην από κοινού εκμετάλλευση κοιτασμάτων υδρογονανθράκων που ενδεχομένως βρίσκονται στην οικονομική ζώνη της Λωρίδας της Γάζας.
Λόγω της αυξάνουσας σημασίας της πολιτικής εθνικής ασφάλειας (ΠΕΑ), όλων των κρατών της περιοχής, και της οικονομικής σημασίας του θαλασσίου χώρου της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, η γεωπολιτική αξία της Κύπρου έχει εκτιναχτεί στο ζενίθ. Το φυσικό αέριο είναι το βασικό θέμα των διμερών συνομιλιών, καθώς οι ισραηλινές εταιρείες συμμετέχουν σε αρκετές από τις γεωτρήσεις στην θαλάσσια περιοχή της Κύπρου, αφού το φυσικό αέριο διασχίζει το όριο μεταξύ των δύο αποκλειστικών οικονομικών ζωνών (ΑΟΖ). Εκτός από την ισραηλινο-κυπριακή συμφωνία για την εκμετάλλευση του φυσικού αερίου στον κοινό τους χώρο, η Κύπρος μπορεί να αξιοποιηθεί περεταίρω ως ένας βασικός βατήρας στην υποδομή μεταφοράς φυσικού αερίου από την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, λόγω της γειτνίασής της με την Ελλάδα που διαφαίνεται ότι διαθέτει αποθέματα φυσικού αερίου στην ΑΟΖ, συμπεριλαμβανομένης της Αιγύπτου, της Παλαιστινιακής Αρχής, του Λιβάνου και του Ισραήλ. Η ισχυρή σχέση μεταξύ Κύπρου και Ελλάδας θα βοηθήσει να παίξει το ρόλο του διανομέα της περιοχής.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) επίσης ενδιαφέρθηκε σφόδρα για την ένωση των ηλεκτρικών δικτύων της Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ ως ένα σημαντικό έργο υποδομών. Μια τέτοια σύνδεση θα επιτρέψει μια αμφίδρομη μεταφορά 2.000 MW, σε μια υποθαλάσσια διαδρομή 1.580 χιλιομέτρων. Στον κατάλογο των έργων ενέργειας της ΕΕ περιλαμβάνεται επίσης η κατασκευή ενός αγωγού φυσικού αερίου από την Κύπρο προς την Ελλάδα.
Η συμφωνίες αυτές δημιουργούνται με τη βασική προϋπόθεση, ότι η κατανομή των πόρων είναι η βάση για τη διασφάλιση της ειρήνης, της σταθερότητας και της ευημερίας. Η αρχή του «όλοι για έναν και ένας για όλους», που απηχεί η περίφημη γραφή του Αλεξάνδρου Δουμά στο μυθιστόρημα του “Οι Τρεις Σωματοφύλακες”, προσλαμβάνει ιδιαίτερη σημασία. Πρόσφατα, η ΕΕ έχει απλώσει τα φτερά της στην κοινή στρατηγική ανάμεσα στην Ελλάδα, Κύπρο και το Ισραήλ και με τις ευλογίες των ΗΠΑ. Η έννοια και η εφαρμογή της κοινής χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας δεν είναι κάτι νέο για την Ευρώπη. Υπάρχει παρόμοιο καλώδιο σύνδεσης μεταξύ της Βρετανίας και της Γαλλίας που κατασκευάστηκε στην υποθαλάσσια σιδηροδρομική σήραγγα που συνδέει τις δύο χώρες. Αυτό σημαίνει ότι η φθηνότερη ηλεκτρική ενέργεια ρέει προς τον καθένα κατά τις ώρες αιχμής της βιομηχανίας, ενώ οι χώρες βιώνουν μικρότερη εγχώρια ανάγκη. Ωστόσο, η συμφωνία ανάμεσα στην Ελλάδα, Κύπρο και το Ισραήλ είναι μοναδική γιατί το Ισραήλ δεν είναι μέλος της ΕΕ. Ωστόσο, η γεωγραφία των φυσικών πόρων της Μεσογείου έχουν ξεπεράσει αυτό το πολιτικό εμπόδιο καθόσον η συμφωνία αυτή θα προσδώσει οφέλη που αφορούν στην ασφάλεια και στην οικονομία όχι μόνο για τις τρεις εμπλεκόμενες χώρες, αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Βέβαια πρέπει να αναφέρουμε ότι η συμφωνία και οι εφαρμογές σε στρατηγικό επίπεδο περιλαμβάνουν αμφισβητήσεις από τρίτα μέρη και κινδύνους. Η Ελλάδα, η Κύπρος και το Ισραήλ θα πρέπει να εργαστούν από κοινού για την προστασία του καλωδίου ηλεκτρικής ενέργειας και των πεδίων φυσικού αερίου που βρίσκονται στην υποθαλάσσια ζώνη μεταξύ Κύπρου και Ισραήλ. Η Κύπρος και το Ισραήλ έχουν δικαιώματα σε αυτές της ζώνες, αλλά η Τουρκία αμφισβητεί το δικαίωμα της Κύπρου να εκμεταλλευτεί τα κοιτάσματα φυσικού αερίου και απείλησε ακόμη με στρατιωτική επέμβαση. Η συνεργασία του Ισραήλ με την Ελλάδα και την Κύπρο θεωρείται ως μια πρόκληση από την Τουρκία. Το Ισραήλ έχει αναβαθμίσει τη σχέση του με την Ελλάδα και την Κύπρο, ενώ οι σχέσεις με την Τουρκία έχουν επιδεινωθεί μετά την άνοδο του ισλαμιστή προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με αποκορύφωμα την προσβολή του στολίσκου που έπλεε προς την Γάζα το 2009.
Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι η Τουρκία μπλοκάρει κατά περίπτωση τη συμμετοχή του Ισραήλ στα προγράμματα συνεργασίας με το ΝΑΤΟ. Το γεγονός αυτό επηρεάζει έμμεσα και την συνεργασία της Ελλάδος-Ισραήλ στον Ελλαδικό χώρο κάτω από αυτό μέσα από τους μηχανισμούς της Συμμαχίας. Το Ισραήλ καθώς και άλλες χώρες στην περιοχή όπως η Αλγερία, η Τυνησία, Αίγυπτος, η Ιορδανία, η Μαυριτανία και το Μαρόκο, συμμετέχουν σε προγράμματα συνεργασίας του ΝΑΤΟ κάτω από τον λεγόμενο Μεσογειακό Διαλόγο.
Παρά το γεγονός αυτό η Ελλάδα και το Ισραήλ έχουν πλέον σταθερή σχέση ασφάλειας και συνεχίζουν τις κοινές αεροπορικές και ναυτικές ασκήσεις στην ανατολική Μεσόγειο, το βάρος της μεγαλύτερης ασφάλειας στην Ανατολική Μεσόγειο δεν θα είναι συμμετρικό. Η βελτιωμένη περιφερειακή ασφάλεια του θαλασσίου χώρου, των φυσικών πόρων και του υποθαλάσσιου καλωδίου είναι απαραίτητη για όλους καθώς η Ελλάδα και η Κύπρος αντιμετωπίζουν την τουρκική απειλή, ενώ το Ισραήλ αντιμετωπίζει την απειλή της τρομοκρατίας. Η κύρια ναυτική δύναμη στην περιοχή εξακολουθεί να είναι ο 6ος στόλος των ΗΠΑ. Ως εκ τούτου, οι ΗΠΑ είναι και πάλι ο κύριος παίκτης που αναλαμβάνει ενεργό ρόλο για την ασφάλεια της ΕΕ ειδικά στη σχέση με την Ελλάδα την Κύπρο, καθώς και το Ισραήλ.
*Ο Δημήτρης Τσαϊλάς είναι Υποναύαρχος ΠΝ ε.α.
