Των Αλέξανδρου Δρίβα και Δημήτρη Τσαϊλά*
Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί μια αξιοσημείωτη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ, του Ισραήλ της Ελλάδος και της Κύπρου, αφενός με στρατιωτική συνεργασία, αφετέρου με πολιτική και οικονομική. Αυτό εν μέρει είναι το αποτέλεσμα ενός προσεκτικού σχεδιασμού, καθώς η τάση αυτή οφείλεται κυρίως στις περιφερειακές εξελίξεις στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο που οδήγησαν τον Ελληνισμό (Ελλάδα-Κύπρος) να πιστεύουν ότι το Ισραήλ έχει την ικανότητα να προωθήσει τα συμφέροντά μας. Σύμφωνα με τη γεωγραφία της περιοχής, το νέο στρατηγικό τόξο από την Αίγυπτο στην Κύπρο, συνεχίζει στην Κρήτη και εκτείνεται στη βορειοδυτική Ελλάδα. Αν και η περιοχή αυτή περιλαμβάνει ιστορικές έχθρες, συμπεριλαμβανομένων της Ελληνο-τουρκικής διαμάχης της ισραηλινο-παλαιστινιακής διένεξης με εστίες αντιπαλότητας την Κύπρο, το Αιγαίο και τη Γάζα, καθώς και την αραβο-ισραηλινή διαμάχη, ιδιαίτερα μεταξύ του Λιβάνου και της Συρίας.
Στην Αίγυπτο, οι περιφερειακές αναταραχές, ιδιαίτερα οι εσωτερικοί κραδασμοί, καθώς και η επιδείνωση των οικονομικών δεινών της, τόνισαν τη σημασία της συνεργασίας με το Ισραήλ. Η συνεργασία αυτή, εκτιμάται ότι είναι ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια, κυρίως όσον αφορά τις προσπάθειες του καθεστώτος να καταπολεμήσει την τρομοκρατία που υποκινείται από εγχώρια και ξένα ισλαμικά κινήματα, ειδικά στη χερσόνησο του Σινά. Καταπολεμώντας την τρομοκρατία στην Αίγυπτο αλλά και με την ενίσχυση του καθεστώτος Αμπντούλ Φατάχ αλ-Σίσι είναι προς το συμφέρον του Ισραήλ.
Η Αίγυπτος και το Ισραήλ έχουν κοινό συμφέρον όσον αφορά τη Λωρίδα της Γάζας, εφόσον μέχρι τώρα δεν έχουν καταφέρει να οικοδομήσουν μια κοινή στρατηγική για την αντιμετώπιση του φαινομένου της τρομοκρατίας που πηγάζει από τη Γάζα. Επιπλέον, διαφαίνεται η προσπάθεια να δημιουργήσουν μια οικονομική συνεργασία που θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως πλαίσιο για μια μακροπρόθεσμη λύση για την εν λόγω περιοχή. Ένα ακόμη στοιχείο είναι η ανάγκη της Αιγύπτου να βρει συνεργάτες στην προμήθεια φυσικού αερίου, αφού τα δικά της αποθέματα φυσικού αερίου είναι ισχυρό οικονομικό πλεονέκτημα. Η συνεργασία στον τομέα του φυσικού αερίου μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ, καθώς και σχετικά με τις οικονομικές λύσεις για τη Λωρίδα της Γάζας θα επιτρέψει επίσης την από κοινού χρήση του φυσικού αερίου που βρίσκεται στην οικονομική ζώνη της Λωρίδας της Γάζας.
Λόγω της αύξουσας σημασίας της πολιτικής εθνικής ασφάλειας, όλων των κρατών της περιοχής, και της οικονομικής σημασίας του θαλασσίου χώρου της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, η γεωπολιτική αξία της Κύπρου έχει εκτιναχτεί στο ζενίθ. Το φυσικό αέριο είναι το βασικό θέμα των διμερών συνομιλιών, καθώς οι ισραηλινές εταιρείες συμμετέχουν σε αρκετές από τις γεωτρήσεις στην θαλάσσια περιοχή της Κύπρου, αφού το φυσικό αέριο διασχίζει το όριο μεταξύ των δύο αποκλειστικών οικονομικών ζωνών (ΑΟΖ).
Εκτός από την ισραηλινο-κυπριακή συμφωνία για την εκμετάλλευση του φυσικού αερίου στον κοινό τους χώρο, η Κύπρος μπορεί να αξιοποιηθεί περεταίρω ως ένας βασικός βατήρας στην υποδομή μεταφοράς φυσικού αερίου από την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, λόγω της γειτνίασής της με την Ελλάδα που διαφαίνεται ότι διαθέτει αποθέματα φυσικού αερίου στην ΑΟΖ, συμπεριλαμβανομένης της Αιγύπτου, της Παλαιστινιακής Αρχής, του Λιβάνου και του Ισραήλ. Η ισχυρή σχέση μεταξύ Κύπρου και Ελλάδας θα βοηθήσει να παίξει το ρόλο του διανομέα της περιοχής. Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) επίσης ενδιαφέρθηκε σφόδρα για την ένωση των ηλεκτρικών δικτύων της Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ ως ένα σημαντικό έργο. Μια τέτοια σύνδεση θα επιτρέψει μια αμφίδρομη μεταφορά 2.000 MW, σε μια υποθαλάσσια διαδρομή 1.580 χιλιομέτρων.
Στον κατάλογο των έργων ενέργειας της ΕΕ περιλαμβάνεται επίσης η κατασκευή ενός αγωγού φυσικού αερίου από την Κύπρο προς την Ελλάδα.
Η συμφωνίες αυτές δημιουργούνται με τη βασική προϋπόθεση, ότι η κατανομή των πόρων είναι η βάση για τη διασφάλιση της ειρήνης, της σταθερότητας και της ευημερίας. Η αρχή του «όλοι για έναν και ένας για όλους», που απηχεί η περίφημη γραφή του Αλεξάνδρου Δουμά στο μυθιστόρημα του “Οι Τρεις Σωματοφύλακες”, προσλαμβάνει ιδιαίτερη σημασία. Πρόσφατα, η ΕΕ έχει απλώσει τα φτερά της στην κοινή στρατηγική ανάμεσα στην Ελλάδα, Κύπρο και το Ισραήλ με την αμερικανική βοήθεια. Η έννοια και η εφαρμογή της κοινής χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας δεν είναι νέα για την Ευρώπη. Υπάρχει παρόμοιο καλώδιο σύνδεσης μεταξύ της Βρετανίας και της Γαλλίας που κατασκευάστηκε στην υποθαλάσσια σιδηροδρομική σήραγγα που συνδέει τις δύο χώρες. Αυτό σημαίνει ότι η φθηνότερη ηλεκτρική ενέργεια ρέει προς τον καθένα κατά τις ώρες αιχμής της βιομηχανίας, ενώ οι χώρες βιώνουν μικρότερη εγχώρια ανάγκη. Ωστόσο, η συμφωνία ανάμεσα στην Ελλάδα, Κύπρο και το Ισραήλ είναι μοναδική γιατί το Ισραήλ δεν είναι μέλος της ΕΕ. Ωστόσο, η γεωγραφία των φυσικών πόρων της Μεσογείου έχουν ξεπεράσει αυτό το πολιτικό εμπόδιο. Αυτή η συμφωνία θα βελτιώσει τα οφέλη στην ασφάλεια και την οικονομία όχι μόνο για τις τρεις εμπλεκόμενες χώρες, αλλά θα είναι πανευρωπαϊκή.
Η συμφωνία και οι εφαρμογές στρατηγικών περιλαμβάνουν και κινδύνους. Η Ελλάδα, η Κύπρος και το Ισραήλ θα πρέπει να εργαστούν από κοινού για την προστασία του καλωδίου ηλεκτρικής ενέργειας και των πεδίων φυσικού αερίου που βρίσκονται στην υποθαλάσσια ζώνη μεταξύ Κύπρου και Ισραήλ. Η Κύπρος και το Ισραήλ έχουν δικαιώματα σε αυτές της ζώνες, αλλά η Τουρκία αμφισβητεί το δικαίωμα της Κύπρου να εκμεταλλευτεί τα κοιτάσματα φυσικού αερίου και απείλησε ακόμη με στρατιωτική επέμβαση. Η συνεργασία του Ισραήλ με την Ελλάδα και την Κύπρο θεωρείται ως μια πρόκληση από την Τουρκία. Το Ισραήλ έχει αναβαθμίσει τη σχέση του με την Ελλάδα και την Κύπρο, ενώ οι δεσμοί τους με την Τουρκία αμφιταλαντεύονται μετά την άνοδο του ισλαμιστή προέδρου ΡετζέπΤαγίπΕρντογάν.
Η Ελλάδα και το Ισραήλ έχουν μια μακρά και σταθερή σχέση ασφάλειας και συνεχίζουν τις κοινές αεροπορικές και ναυτικές ασκήσεις στην ανατολική Μεσόγειο. Ωστόσο, το βάρος της μεγαλύτερης ασφάλειας στην Ανατολική Μεσόγειο δεν θα είναι συμμετρικό. Η βελτιωμένη περιφερειακή ασφάλεια του θαλασσίου χώρου, των φυσικών πόρων και του υποθαλάσσιου καλωδίου είναι απαραίτητη για όλους καθώς η Ελλάδα και η Κύπρος αντιμετωπίζουν την τουρκική απειλή, ενώ το Ισραήλ αντιμετωπίζει την απειλή της τρομοκρατίας.
Η κύρια ναυτική δύναμη στην περιοχή εξακολουθεί να είναι ο 6ος στόλος των ΗΠΑ. Ως εκ τούτου, οι ΗΠΑ είναι και πάλι ο κύριος παίκτης που αναλαμβάνει ενεργό ρόλο για την ασφάλεια της ΕΕ ειδικά στη σχέση με την Ελλάδα την Κύπρο, καθώς και το Ισραήλ.
Το ΝΑΤΟ ακολουθεί την παρακμή κάθε διεθνούς οργανισμού στο σύγχρονο διεθνές σύστημα. Οι ΗΠΑ έχουν δείξει πως ρέπουν στην τάση σύναψης (από πλευράς τους) διμερών συμμαχιών με τρίτα κράτη ή προς την δημιουργία περιφερειακών συμμαχιών. Ελλάδα, Κύπρος, Ισραήλ και Αίγυπτος, συμπληρώνουν τέλεια μια γεωγραφική «ασπίδα» ασφάλειας με τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία. Αυτή η «ασπίδα» έχει διττό στόχο. Πρώτον την τοποτήρηση της Εγγύς και Μέσης Ανατολής. Δεύτερον, την ανάσχεση της ρωσικής καθόδου προς τη Μεσόγειο Θάλασσα. Εντός των δύο αυτών στόχων, εγκιβωτίζεται και η Τουρκία η οποία έχει αναβαθμισμένες σχέσεις με τη Ρωσία (τηρουμένων των αναλογιών σχέσεων μεταξύ νατοϊκής χώρας με τη Ρωσία). Αν προσθέσουμε την Πολωνία η οποία βρίσκεται στη βορειοανατολική Ευρώπη και βόρεια της Ουκρανίας, μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα πως το τετράγωνο Λιβύη-Συρία-Ουκρανία-Ιράν, είναι εκείνο που εμπεριέχει τα ζωτικά συμφέροντα των ΗΠΑ. Γι αυτόν ακριβώς άλλωστε τον λόγο, στην άσκηση Ηνίοχος συμμετείχαν τόσο η Ιταλία όσο και τα ΗΑΕ.
Η κάθοδος της Ρωσίας νότια του μαλακού της υπογαστρίου και η ενεργή εμπλοκή της στη Μέση Ανατολή, εμφανίστηκε σαν επιταχυντής των εξελίεξων στην ευρύτερη περιοχή η οποία αν δεν αποκτήσει μια σταθερότητα που να ανταποκρίνεται στους συσχετισμούς ισχύος, (κυρίως μεταξύ ΗΠΑ-Ρωσίας) οι ΗΠΑ δε θα δύνανται να ασχοληθούν με τη νέα «καρδιά» του πλανήτη που βρίσκεται στην Κίνα και ανατολική Ασία. Οι ασκήσεις Noble Dina και Ηνίοχος (η δεύτερη ήδη έλαβε χώρα) αυτή τη στιγμή μπορούν να θεωρηθούν ως οιωνοί για το εγγύς μέλλον. Η δυσκολία συντονισμού του ΝΑΤΟ και οι αποκλίσεις συμφερόντων μεταξύ των νατοϊκών συμμάχων, αναγκάζουν τις ΗΠΑ να αναζητήσουν πιο ευέλικτα μοντέλα ασφαλείας με χώρες που έχουν άμεση ανάγκη την θωράκισή τους.
Η Ελλάδα συγκεκριμένα, αν δε δώσει βάρος σε αυτό το momentum θα βγει χαμένη καθώς είναι η καλύτερη δυνατή περίοδος να «γεωπολιτικοποιήσει» κάθε μείζον ζήτημα που την αφορά, ιδίως αναφορικά με την οικονομία. Έτσι και αλλιώς, πάντα η πολιτική προηγείται της οικονομίας. Σκεφτείτε αν η Ελλάδα είχε μια αδιάφορη γεωγραφική θέση πόσο πιο πριν θα είχε επέλθει μια οικονομική κατάρρευση δεδομένων των παθογενειών στην οικονομία της σε συνδυασμό με τις εγγενείς δυσλειτουργίες της ΕΖ.
* Ο Δημήτρης Τσαϊλάς είναι Υπονάυαραχος ε.α. και ο Αλέξανδρος Δρίβας είναι υποψήφιος Δρ Διεθνών Σχέσεων, Συντονιστής της Ομάδας Ανατολικής Μεσογείου στο ΤΟ.ΡΕ.ΝΕ.
Photo by Γ.Τ. Πρωθυπουργού | Andrea Bonetti.
