Του Δημήτρη Τσαϊλά*
Είναι πλέον σαφές ότι ο Erdogan προτίθεται να οικειοποιηθεί “δικτατορικές” εξουσίες για τον εαυτό του, που να έχουν επικυρωθεί από μια υποταγμένη πολιτική τάξη, και να παραμείνει στην εξουσία για τα επόμενα χρόνια. Αυτό δεν φαινόταν δυνατό μόλις το πριν από τρία περίπου χρόνια. Στα τέλη του 2013, ο Erdogan φάνηκε να στριμώχνεται για μια στιγμή στα σχοινιά του πολιτικού ρινγκ, καθώς είχε εμπλακεί σε ένα σκάνδαλο τόσο ο ίδιος όσο και ο γιος του ο Μπιλάλ. Κινούμενος πονηρά κατάφερε να αποφύγει τις κατηγορίες και μάλιστα να αντιστρέψει αυτές κατά των κατηγόρων του. Στη συνέχεια, τον περασμένο Ιούλιο, του ήρθε ως ένα πολιτικό θεόσταλτο δώρο από τον ουρανό, η προσπάθεια του τουρκικού στρατού να ανατρέψουν την κυβέρνησή του με πραξικόπημα. Ο Erdogan χωρίς κάποια στοιχεία, κατηγόρησε αμέσως για την απόπειρα πραξικοπήματος το κίνημα του Fethullah Gulen, ενός μουσουλμάνου ιεροκήρυκα ο οποίος ζει εξόριστος στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Μετά την επιτυχή καταστολή του πραξικοπήματος, ξεκίνησε μια σαρωτική εκστρατεία, που είναι ακόμη σε εξέλιξη, για την καταστροφή της δημοκρατικής αντιπολίτευσης της χώρας. Από τον Ιούλιο, περισσότεροι από σαράντα χιλιάδες άτομα έχουν συλληφθεί, και εκατό χιλιάδες δημόσιοι υπάλληλοι, συμπεριλαμβανομένων δικαστών, εισαγγελέων, στρατιωτικών και ακαδημαϊκών, έχουν διωχθεί. Δεκάδες χιλιάδες παραμένουν στη φυλακή, συμπεριλαμβανομένων και εκατοντάδων δημοσιογράφων. Η κυβέρνηση έχει κλείσει τις εφημερίδες, τηλεοπτικούς σταθμούς και ιστοσελίδες που πιστεύει ότι δεν συμπορεύονται. Είναι άκρως επικίνδυνο και ανθυγιεινό να έχεις αντίθετη άποψη στην Τουρκία του Erdogan.
Στις 16 Απριλίου οι Τούρκοι ψηφοφόροι θα κληθούν να εγκρίνουν μια σειρά αλλαγών στο σύνταγμα που σκοπό έχουν να οπλίσουν με έκτακτες εξουσίες τον Erdogan. Στα χαρτιά, η Τουρκία εξακολουθεί να έχει ένα κοινοβουλευτικό σύστημα, με σημαντικές αρμοδιότητες που απορρέουν από τον πρωθυπουργό, το κοινοβούλιο και το δικαστικό σώμα. Το δημοψήφισμα προτείνει να αλλάξει ριζικά αυτό το σύστημα, εξαλείφοντας τις αρμοδιότητες του πρωθυπουργού, περιορίζοντας δραστικά τις εξουσίες του κοινοβουλίου, ελαχιστοποιώντας την ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας, και κατοχυρώνοντας σαρωτικές εξουσίες στην προεδρία. Επιπλέον, το νέο σύνταγμα θα δώσει στον Erdogan το δικαίωμα να θέσει υποψηφιότητα για δύο πενταετείς θητείες, ενδεχομένως δίνοντάς του μια ακόμη δεκαετία στην εξουσία.
Το δημοψήφισμα έρχεται, κατ' ουσία, ως μια προσπάθεια να μετατρέψει την τουρκική δημοκρατία σε μια επικυρωμένη αυταρχική εξουσία με δημοκρατικό μανδύα που ο Erdogan έχει ήδη αναλάβει την τελευταία δεκαετία. Ωστόσο, και παρά των κινήσεων εκφοβισμού, δεν είναι καθόλου σαφές ότι οι Τούρκοι ψηφοφόροι θα δώσουν το ποθητό για τον πρόεδρό τους «ΝΑΙ» στο δημοψήφισμα. Ο Erdogan, αντιλαμβάνεται το υψηλό διακύβευμα, γι' αυτό προσπαθεί να ισοπεδώσει κάθε αντίθεσή στη πορεία προς την ημέρα της ψηφοφορίας.
Εν τω μεταξύ οι Τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις που θα μπορούσαν με επιτυχίες να δώσουν έναν πολιτικό αέρα νίκης, είναι κολλημένες στα βορειο-ανατολικά της πόλης του Χαλεπίου και δεν έχουν δυνατότητα να κινηθούν πιο νότια, ανατολικά ή δυτικά. Έτσι το όνειρο του Erdogan να ελέγξει τη Ράκκα και το Χαλέπι φαίνεται να το έχουν αποκλείσει οι μεγάλοι δρώντες, ΗΠΑ και Ρωσία. Αδιαμφισβήτητο γεγονός είναι η εισβολή των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων σε ένα κομμάτι της Συρίας που δίνει στον Erdogan μικρό ρόλο στις διαπραγματεύσεις, αλλά δυνητικά και ένα πολύ μεγάλο πονοκέφαλο.
Ένας ακόμη πονοκέφαλος του Erdogan είναι η όξυνση της κρίσης της Τουρκίας με την Ευρώπη και η επιθυμία του να ενισχύσει τη σύσφιξη των δεσμών με τη Ρωσία. Η Άγκυρα θέλει να δείξει σαφώς ότι διαθέτει ισχυρό σύμμαχο και ότι μπορεί να μειώσει την εξάρτησή της από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη. Αυτό λειτουργεί επίσης προς όφελος της Μόσχας, δεδομένων των προβλημάτων της με τη Δύση και της κρυφής επιθυμίας να υπονομεύσει το ΝΑΤΟ. Προς το παρόν, η Άγκυρα και η Μόσχα φαίνεται να μην είναι διατεθειμένοι να παραμερίσουν τις διαφορές τους, χωρίς να έχει σημασία πόσο σοβαρές είναι αυτές, παρόλο που τα σύννεφα δεν επηρεάζουν τη θετική ατμόσφαιρα που προβάλλεται σχετικά με τους δεσμούς τους. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι τα αγκάθια στις σχέσεις τους δεν θα οδηγήσουν σε νέους μώλωπες που εκτιμάται ότι θα φουντώνουν προϊόντος του χρόνου.
Ο Erdogan είναι ο αδιαμφισβήτητος ισχυρός άνδρας της Τουρκίας. Αλλά δίνει την εικόνα ενός ισχυρού που ανησυχεί για το κεφάλι του, μια οξύμωρη κατάσταση. Η ανησυχία του τροφοδοτείται από τη μία πλευρά από ένα δυνητικά μη συμμορφούμενο και κουρασμένο στρατό και από την άλλη από ένα λαό που μπορεί να απορρίψει την προεδρική προσφορά του. Αναλύοντας όσο μπορούμε τον Τουρκικό τύπο αλλά και από επικοινωνία με συναδέλφους και φίλους Τούρκους, αντιλαμβάνομαι ότι οι μεν δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το δημοψήφισμα θα έχει την οριακή υποστήριξη του πενήντα τοις εκατό των Τούρκων ψηφοφόρων, οι δε φιλοευρωπαίοι, αριστεροί, Κούρδοι και Κεμαλιστές υποστηρίζουν το όχι. Εάν επικρατήσει το «όχι» στη ψηφοφορία, που μάλλον είναι δύσκολο, θα είναι μια συντριβή για τον Τούρκο Πρόεδρο, και σε σύντομο χρονικό διάστημα θα μπορούσε να προκαλέσει μια βίαιη αντίδραση που πιθανό να έχει αντίκτυπο και προς την πλευρά μας. Οπότε πολύ καλώς πράττουν οι Ένοπλες Δυνάμεις μας και βρίσκονται σε εγρήγορση με σκοπό να αποφύγουμε οποιοδήποτε αιφνιδιασμό. Όσον αφορά το εσωτερικό της Τουρκίας, αν οι Τούρκοι είναι σοβαροί και θέλουν να αποτρέψουν τη «δικτατορία του Erdogan», αυτό το δημοψήφισμα μπορεί να είναι η τελευταία τους ευκαιρία.
* Ο κ. Δημήτρης Τσαϊλάς είναι Υποναύαρχος ΠΝ ε.α.
