(Photo by Sooc)
Του Δρ. Χρήστου Μπαξεβάνη*
Εισαγωγικά: 2013-2015
Η Ελληνική Πολιτεία το διάστημα 2013-2015 προχώρησε στην αναδιάρθρωση και τον εξορθολογισμό των κρατικών λειτουργιών της γύρω από την απονομή του ασύλου και τη διαχείριση των ροών παρανόμως εισερχομένων. Η ίδρυση τριών νέων δόμων με το νόμο 3907/11, ήτοι της Υπηρεσίας Ασύλου, της Υπηρεσίας Πρώτης Υποδοχής και της Αρχής Προσφυγών, και η στελέχωσή τους με ειδικό επιστημονικό προσωπικό εξειδικευμένο στις απαιτήσεις του ασύλου σε συνδυασμό με την αποκέντρωση του συστήματος συνιστούν πρωτοβουλίες που ανέτρεψαν πρακτικές δεκαετιών στον τομέα αυτό και δημιούργησαν τις προϋποθέσεις έτσι ώστε να μιλάμε για μια νέα εποχή στην ελληνική πολιτική ασύλου.
Οι ανυπέρβλητες, ωστόσο, ιδεολογικές αγκυλώσεις της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και η επίμονη αλλοίωση της εξωτερικής πραγματικότητας, προκειμένου να τραφεί ο αδηφάγος λαϊκισμός της, θέτουν σε κίνδυνο την εξυγίανση του συστήματος ασύλου και τα ορατά αποτελέσματα που επετεύχθησαν τα προηγούμενα έτη. Η Ελλάδα κατέστη πολύ γρήγορα δυστυχώς όχι απλώς μέρος του προβλήματος, αλλά ένας παρίας που εκλιπαρεί την αλληλεγγύη φίλων και εταίρων με τους οποίους αρχικά συγκρούστηκε και στη συνέχεια (χωρίς καμία έκπληξη) απομονώθηκε, αποτέλεσμα μιας εν πολλοίς ανακόλουθης, άρρυθμης και ασυνάρτητης εξωτερικής πολιτικής.
Φύλαξη συνόρων και ανάσχεση ροών
Η ελληνική κυβέρνηση εξάντλησε την πολιτική της σε επικοινωνιακά τρικ και σε μια ανέξοδη ρητορεία περί «ανθρωπισμού», περνώντας πολύ γρήγορα τα λάθος μηνύματα προς όλες τις κατευθύνσεις. Αντί μιας στρατηγικής ανάσχεσης των μεταναστευτικών ροών, υιοθετήθηκε μια πολιτική ανοικτών συνόρων, όπου πρόσφυγες και μετανάστες αρχικά «λιάζονται» και στη συνέχεια «εξαφανίζονται», σύμφωνα με την τότε αναπληρώτρια υπουργό Μεταναστευτικής Πολιτικής, Τασία Χριστοδουλοπούλου. Έτσι φτάσαμε, όταν στη Βουλγαρία οι ροές για το 2015 σημείωναν αύξηση μόλις 20% εν συγκρίσει προς το 2014, στην Ελλάδα να έχουμε ξεπεράσει το 1.000%. Την ίδια στιγμή και ενώ μειωνόταν ο όγκος του περάσματος προς Ιταλία, το δικό μας αυξανόταν ραγδαία. Αρκεί κανείς να αναφέρει ότι, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το 2014 η κατανομή των ροών μεταξύ Ιταλίας και Ελλάδας ήταν 68% και 32%, αντίστοιχα, ενώ το 2015 μόλις το 7% προσφύγων και μεταναστών επέλεγαν την Ιταλία και 93% την Ελλάδα.
Διαχωρισμός και καταγραφή εισερχομένων
Αντί μιας στρατηγικής υποδοχής και διαχωρισμού των ροών, υποστηρίχθηκε η επιπόλαιη και εν πολλοίς ιδεοληπτική άποψη ότι όλοι οι εισερχόμενοι ήταν πρόσφυγες, παραγνωρίζοντας η ελληνική κυβέρνηση ότι μεταξύ των Σύρων προσφύγων συνέρρεαν και χιλιάδες παράτυποι (οικονομικοί) μετανάστες. Ακολούθως, η αδυναμία/απροθυμία της ελληνικής πλευράς να καταγράψει τους εισερχομένους (σύμφωνα με τα στοιχεία της Κομισιόν, το κρίσιμο διάστημα Σεπτεμβρίου - Νοεμβρίου 2015, η καταγραφή των εισερχομένων στην Ελλάδα ήταν μόλις στο 8% ) οδήγησε από το φθινόπωρο του 2015 μια σειρά κρατών να επαναφέρουν προσωρινά τους ελέγχους στα εσωτερικά τους σύνορα. Το κλείσιμο του βαλκανικού διαδρόμου οδήγησε στο σφράγισμα των βορείων συνόρων της Ελλάδος, εγκλωβίζοντας πάνω από 60.000 πρόσφυγες και μετανάστες στην ενδοχώρα.
Υποδοχή και φιλοξενία
Η κλιμάκωση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών προς την Ελλάδα οδήγησε τη χώρα σε ένα διαχειριστικό αδιέξοδο το οποίο ανέδειξε τις ανεπαρκείς υποδομές και την οργανωτική ολιγωρία της διοίκησης. Αντί να επεκτείνει τα Κέντρα Κράτησης και τα ΚΕΠΥ (Κέντρα Πρότυπης Υποδοχής/hotspots), η ελληνική κυβέρνηση επέλεξε να καταργήσει κάθε υποδομή διαχείρισης προσφύγων και μεταναστών. Η εξαθλίωση της Ειδομένης, το χάος του Πειραιά, το Ελληνικό (η «Ειδομένη» της Αττικής), οι συγκρούσεις στη Χίο και αλλού, η άρνηση των προσφύγων/μεταναστών να μεταβούν σε οργανωμένους καταυλισμούς, οι καταλήψεις και οι αποκλεισμοί δρόμων και λιμανιών, όλα αυτά παραπέμπουν σε ασύντακτη πολιτεία χωρίς στρατηγικό σχεδιασμό. Η πλήρης απουσία του κράτους δημιούργησε πρόσφορο έδαφος ώστε να παρεισφρήσουν οι γνωστοί άγνωστοι «αλληλέγγυοι».
Στην περιοχή της Ειδομένης έλαβε χώρα ένα πείραμα κοινωνικής μηχανικής, ήτοι η αμφισβήτηση της έννοιας του «συνόρου» και της κρατικής κυριαρχίας σε συνδυασμό με τη μετατροπή (ύστερα από καθοδήγηση) των κατατρεγμένων και εξαθλιωμένων προσφύγων και μεταναστών σε εργαλείο κοινωνικής ανατροπής και σπινθήρα επανάστασης. Τελικός στόχος η ενότητα των αδικημένων από το καπιταλιστικό σύστημα και τον ιμπεριαλισμό, οι οποίοι δεν έχουν τίποτα να χάσουν παρά μόνο τις αλυσίδες τους. Το αποτέλεσμα, ωστόσο, ήταν να παραμένουν χιλιάδες απελπισμένοι άνθρωποι σε χώρους δίχως τις στοιχειώδεις συνθήκες στέγασης, σίτισης, υγιεινής και ασφάλειας, να εντείνονται τα αισθήματα δυσαρέσκειας και διαμαρτυρίας των τοπικών κοινωνιών και, τελικώς, να ενισχυθούν έτι περισσότερο ξενοφοβικές και ρατσιστικές τάσεις που συχνά, υπό την καθοδήγηση ακραίων στοιχείων, καταλήγουν σε βίαιες αντιδράσεις. Σήμερα, αυτό που συμβαίνει στη Μυτιλήνη και στα άλλα νησιά είναι η μεγαλύτερη απόδειξη, μεταξύ άλλων, της διαχειριστικής αποτυχίας της σημερινής Κυβέρνησης. Οι άνθρωποι που μας κυβερνούν ούτε θέλουν, ούτε ξέρουν, ούτε μπορούν να λύνουν τα προβλήματα.
Νατοϊκή παρουσία στο Αιγαίο
Από την πρώτη στιγμή είχε επισημανθεί στην κυβέρνηση ότι η διαχείριση της προσφυγικής κρίσης συνδέεται για την Ελλάδα με το Κυπριακό, τις ελληνοτουρκικές σχέσεις στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, με την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, καθώς και με τις σχέσεις Ε.Ε. - πΓΔΜ, άρα και με τις διμερείς σχέσεις Ελλάδας - πΓΔΜ, εφόσον η χώρα αυτή αποτελούσε, έστω μέχρι πρότινος, τμήμα της χερσαίας διαδρομής προσφύγων. Η Ελλάδα βρέθηκε τελικώς με κλειστά τα βόρεια και επιτηρούμενα τα ανατολικά θαλάσσια σύνορά της. Η απόφαση σε επίπεδο υπουργών Άμυνας του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες για την επιχειρησιακή συνδρομή της Ευρωατλανικής Συμφωνίας εξακολουθεί να συναντά έντονες αμφισβητήσεις τόσο για την σκοπιμότητα όσο και για την αποτελεσματικότητά της. Η πραγματικότητα είναι ότι η νατοϊκή επιχείρηση ελάχιστα συνέβαλε μέχρι στιγμής στην ανακοπή των ροών. Αντίθετα, άδραξε την ευκαιρία η Τουρκία προκειμένου να αναδείξει ακόμα πιο έντονα τις διεκδικήσεις αναφορικά με το καθεστώς των νήσων του Αιγαίου, τον Εθνικό Εναέριο Χώρο, το FIR Αθηνών, την «αποστρατικοποίηση των νησιών», καθώς και την οριοθέτηση της ευθύνης των περιοχών Έρευνας και Διάσωσης που βρίσκονται σε περιοχές ελληνικής κυριαρχίας. Στα παραπάνω έρχεται να προστεθεί η πρωτοφανής κλιμάκωση της έντασης στο Αιγαίο, οι διαρκείς παραβιάσεις του ελληνικού εναερίου χώρου και οι επανειλημμένες υπερπτήσεις. Όλα αυτά επηρεάζουν κατ' επέκταση και την εφαρμογή της ευρωτουρκικής συμφωνίας για το προσφυγικό.
Ευρωτουρκική Συμφωνία για το Προσφυγικό
Το σχέδιο που συμφωνήθηκε στις 18 Μαρτίου 2016 μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Τουρκίας έχει τον φιλόδοξο στόχο να σταματήσει τις προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές από την Τουρκία στην Ελλάδα/Ε.Ε. μέσα από ένα επικίνδυνο θαλάσσιο ταξίδι που έχει οδηγήσει χιλιάδες ανθρώπους στον θάνατο, και την ίδια στιγμή να αποτρέψει την κατάρρευση της ζώνης Σένγκεν. Η πραγματικότητα, ωστόσο, κατέδειξε ότι η εφαρμογή της συμφωνίας αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα υλοποίησης για μια σειρά από νομικούς, πολιτικούς και υλικοτεχνικούς λόγους, καθώς πρόκειται για μια συμφωνία που χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα πολύπλοκη, τεχνικά εξαιρετικά δυσχερής, με ασάφειες και αμφιλεγόμενα σημεία. Η υλοποίηση της συμφωνίας από την ελληνική πλευρά απαιτεί την κινητοποίηση ενός τεράστιου γραφειοκρατικού μηχανισμού (δικαστικοί, αστυνομικοί, μεταφραστές διερμηνείς), τον όποιο μέχρι σήμερα δεν φρόντισε να εξασφαλίσει η ελληνική κυβέρνηση. Η κλιμάκωση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών προς την Ελλάδα οδήγησε τη χώρα σε ένα διαχειριστικό αδιέξοδο το οποίο ανέδειξε τις ανεπαρκείς υποδομές και την οργανωτική ολιγωρία της διοίκησης. Χωρίς απολύτως καμία πρόβλεψη για τους εγκλωβισμένους στην ελληνική επικράτεια, με την μετεγκατάσταση προσφύγων στην Ευρώπη να είναι πενιχρή (συνολικά, έχουν μετεγκατασταθεί 10,894 άτομα: 7,977 από την Ελλάδα και 2,917 από την Ιταλία) και με την απόφαση των πρώην Ανατολικών κρατών για το κλείσιμο του βαλκανικού διαδρόμου σε ισχύ, προκαλεί τουλάχιστον έκπληξη η θριαμβολογία για τη Συμφωνία και οι δηλώσεις περί «μεγάλης διπλωματικής επιτυχίας», ίδιον του πρωθυπουργού που βλέπει νίκες ύστερα από κάθε Σύνοδο.
«Διαλογή» στους μετανάστες που στέλνει στην Ελλάδα κάνει η Τουρκία.
Τους τελευταίους μήνες έχει παρατηρηθεί, σε αντίθεση με το παρελθόν, πως οι περισσότεροι που φτάνουν από τα παράλια της Τουρκίας στην Ελλάδα δεν είναι πρόσφυγες αλλά οικονομικοί μετανάστες. Ενδεικτικό είναι πως σύμφωνα με τα στοιχεία των Αρχών υπάρχουν ημέρες που ακόμα και το 80-90% των αφιχθέντων είναι οικονομικοί μετανάστες. Οι αρμόδιοι αξιωματούχοι αναφέρουν πως αυτή η «προεπιλογή» οφείλεται στον υπόγειο ρόλο δουλεμπόρων που κρατάνε επί τουρκικού εδάφους τους υπηκόους Συρίας και επιλέγουν να στείλουν στην Ελλάδα μετανάστες που είναι πιο δύσκολα διαχειρίσιμοι, σε μία προσπάθεια να δημιουργήσουν μεγαλύτερη πίεση προς τη χώρα μας. Το αποτέλεσμα είναι ένα ποσοστό των ανθρώπων αυτών να παραμένει τελικά στην Ελλάδα.
Δραματική καθυστέρηση των επιστροφών στην Τουρκία από την Ελλάδα
Με εξαιρετικά αργούς ρυθμούς εκδίδονται οι αποφάσεις από τις δευτεροβάθμιες επιτροπές εξέτασης των αιτημάτων ασύλου, με αποτέλεσμα να υπολειτουργεί η συμφωνία Ε.Ε. - Τουρκίας ως προς το σκέλος των επιστροφών. Το γεγονός ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την παραμονή χιλιάδων ανθρώπων επί μήνες στα νησιά όπου υπάρχουν τα hotspots και κατά συνέπεια για τις απαράδεκτες συνθήκες διαμονής. Συγκεκριμένα, το 2016 σύμφωνα με στοιχεία της Υπηρεσίας Ασύλου αναγνωρίστηκε το καθεστώς πρόσφυγα σε 2.711 άτομα σε πρώτο βαθμό αλλά μόνο 275 σε δεύτερο βαθμό. Το θέμα είναι εξαιρετικά σοβαρό, καθώς ειδικά μετά την υπογραφή της συμφωνίας Ευρωπαϊκής Ένωσης - Τουρκίας μετανάστες που φτάνουν στα ελληνικά νησιά και των οποίων το αίτημα ασύλου απορρίπτεται σε πρώτο βαθμό –αφού δεν προέρχονται από χώρες με προσφυγικό προφίλ– προσφεύγουν στις δευτεροβάθμιες επιτροπές, προκειμένου να κερδίσουν χρόνο παραμονής στην Ελλάδα για να σχεδιάσουν τις επόμενες κινήσεις τους, με αποτέλεσμα να δημιουργείται το αδιαχώρητο στα νησιά. Το 2016 η Υπηρεσία Ασύλου κατέγραψε 51.091 αιτήσεις διεθνούς προστασίας, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται σε αυτές οι περίπου 15.000 αιτήσεις των οποίων η πλήρης καταγραφή θα γίνει το 2017. Η μεγαλύτερη αύξηση αιτημάτων παρατηρείται στη Θεσσαλονίκη (1.514,1%), στη Λέσβο (824,1%) και στη Θράκη (402,5%), ενώ σχετικά μικρή ήταν η αύξηση των αιτημάτων στην Αττική (62,3%). Το πρώτο τρίμηνο του έτους καταγράφηκαν 5.586 αιτήσεις, ενώ το τελευταίο 20.609 αιτήσεις. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της EUROSTAT, το τρίτο τρίμηνο του 2016 η Ελλάδα είχε το μεγαλύτερο αριθμό αιτούντων άσυλο κατ' αναλογία με τους κατοίκους της χώρας μετά τη Γερμανία. Ενώ σε ολόκληρη την ΕΕ αντιστοιχούσαν 702 αιτούντες άσυλο σε ένα εκατομμύριο κατοίκους, στην Ελλάδα αντιστοιχούσαν 1.152 αιτούντες σε ένα εκατομμύριο κατοίκους.
Απορρόφηση και Αξιοποίηση Κονδυλίων – Ζητήματα Διαφάνειας
Το ελληνικό εθνικό πρόγραμμα για τη χρηματοδότηση των δράσεων που αφορούν τους μετανάστες και πρόσφυγες (2014-2020), ύψους 509 εκατομμυρίων ευρώ (από τη Γενική Διεύθυνση DG Home), εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Ενωση τον Ιούλιο του 2015. Έκτοτε έχει τροποποιηθεί και έχει ταξιδέψει Αθήνα - Βρυξέλλες και τούμπαλιν πολλές φορές. Το ποσοστό των χρημάτων που έχει καταφέρει να απορροφήσει η χώρα από την τακτική χρηματοδότηση για τους μετανάστες και πρόσφυγες της Ε.Ε. είναι ελάχιστο, της τάξης του 2%, από το ταμείο AMIF (ταμείο για το άσυλο, τη μετανάστευση και την ένταξη των προσφύγων, σε σύνολο 294,6 εκατομμυρίων ευρώ). Από το ISF (ταμείο για την εσωτερική ασφάλεια, σε σύνολο 214,8 εκατομμυρίων) έχει απορροφηθεί περίπου το 25% του ποσού. Η πασίδηλη κυβερνητική ανεπάρκεια στον τρόπο διαχείρισης του Προσφυγικού-Μεταναστευτικού προκαλεί για ακόμη μία φορά καταγγελίες και υποδείξεις από παγκόσμιους Οργανισμούς, που εκθέτουν και διασύρουν διεθνώς τη χώρα μας. Τελευταία, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ που, μετά την αρμόδια Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έρχεται και στηλιτεύει τον τρόπο διαχείρισης των υψηλών κονδυλίων που έχει στη διάθεσή της η χώρα μας για την αντιμετώπιση του εν λόγω ζητήματος.
Επανέρχεται ο κίνδυνος εξόδου από τη Σένγκεν;
Πράσινο φως για μια νέα, τρίμηνη παράταση των ελέγχων στα σύνορα ορισμένων κρατών του χώρου Σένγκεν έδωσε η Κομισιόν. Η Γερμανία, η Αυστρία, η Δανία, η Σουηδία και η Νορβηγία θα πάρουν έτσι μια νέα παράταση εξαίρεσης από τους κανόνες της ελεύθερης κυκλοφορίας, μέχρι τα μέσα Μαΐου. Το 2015, με αφορμή τη μεταναστευτική κρίση, είχαν επαναφέρει εκτάκτως τους ελέγχους στα σύνορά τους. Τον Μάιο του 2016 η Επιτροπή είχε δεχτεί για πρώτη φορά μια έκτακτη παράταση της επαναφοράς των ελέγχων, πέραν του χρονικού ορίου που καθορίζεται από τη συνθήκη Σένγκεν υπό φυσιολογικές συνθήκες. Είχε προειδοποιήσει ωστόσο ότι το μέτρο αυτό είναι έκτακτο και έθεσε ως στόχο την επιστροφή στην ομαλότητα, χωρίς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα, μέχρι τον Δεκέμβριο του 2016. Τον Οκτώβριο όμως έδωσε μια πρώτη τρίμηνη παράταση και τώρα συμφώνησε να παρατείνει το μέτρο για άλλους τρεις μήνες. Η Επιτροπή θεωρεί ότι δεν πληρούνται ακόμη στο σύνολό τους οι όροι του χάρτη πορείας "Αποκατάσταση του χώρου Σένγκεν", οι οποίοι καθιστούν δυνατή την επιστροφή στην ομαλή λειτουργία του χώρου Σένγκεν. Η Επιτροπή θεωρεί πως ο σημαντικός αριθμός παράτυπων μεταναστών και αιτούντων άσυλο που εξακολουθεί να παραμένει στην Ελλάδα και η εύθραυστη κατάσταση στη διαδρομή των Δυτικών Βαλκανίων, δημιουργούν κίνδυνο «δευτερογενών ροών». Εξέλιξη που επιβεβαιώνει ότι η ασφάλεια των συνόρων δεν έχει εδραιωθεί ικανοποιητικά και η Ελλάδα δεν είναι πειστική ότι ελέγχει αποτελεσματικά τα σύνορά της. Στα ανωτέρω θα πρέπει να προστεθεί και η σταθερή στάση των χωρών της ανατολικής Ευρώπης να απομονωθεί η Ελλάδα μέσω του «σφραγίσματος» των βορείων συνόρων με την πΓΔΜ και τη Βουλγαρία.
Επιστρέφει το Δουβλίνο;
Το τέλος στην εξαίρεση της Ελλάδας από τους κανονισμούς του Δουβλίνου φαίνεται πως πλησιάζει φέρνοντας ένα ακόμα «πονοκέφαλο» στην διαχείριση του μεταναστευτικού προβλήματος στην χώρα μας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε πρόσφατα «Σύσταση σχετικά με τις Προϋποθέσεις για την επανέναρξη των μεταφορών αιτούντων άσυλο στην Ελλάδα», η οποία διευκρινίζεται βέβαια ότι δεν θα έχει αναδρομική ισχύ, θα αφορά όσους εισέλθουν παράτυπα στην Ελλάδα μετά τις 15 Μαρτίου 2017, ενώ θα εξαιρούνται οι ασυνόδευτοι ανήλικοι. Αν και αφορά το διάστημα από τον επόμενο Μάρτιο, έρχεται σε μία συγκυρία όπου είναι σε εκκρεμότητα η συνέχιση της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας, καθώς οι Βρυξέλλες θεωρούν ότι δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις για τη χορήγηση βίζας στην Τουρκία και η τουρκική ηγεσία έχει απειλήσει απερίφραστα ότι θα πλημμυρίσει την Ευρώπη με πρόσφυγες.
Επιλογικά: Ο Βασιλιάς είναι γυμνός
Δύο χρόνια μετά της ανάληψη της διακυβέρνησης από το ιδιότυπο μόρφωμα ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, οι μάσκες έπεσαν και αποκάλυψαν ότι ο «ανθρωπισμός» που επαγγελλόταν η «Πρώτη Φορά Αριστερά» εξαντλείται σε απευθείας αναθέσεις έργων, απεριόριστες προσλήψεις υπαλλήλων και ευθείες παρεμβάσεις στη σύνθεση και λειτουργία των οργάνων του Ελληνικού Συστήματος Ασύλου, με πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό των Επιτροπών Προσφυγών, του αρμοδίου οργάνου να εξετάζει σε δεύτερο βαθμό τα αιτήματα διεθνούς προστασίας.
Είναι πλέον σαφές ότι η οριστική έξοδος της χώρας από την προσφυγική (και όχι μόνο) κρίση δεν περνά μέσα από τον εθνολαϊκισμό, αλλά μέσα από μια ολοκληρωμένη εθνική στρατηγική. Ακολούθως, μια εθνική στρατηγική απαιτεί προτάσεις, σχέδιο και χειροπιαστά αποτελέσματα και όχι τακτικισμούς, γενικόλογες τοποθετήσεις και υψηλούς τόνους αντιπαράθεσης. Απαιτεί προγραμματισμό, ιεράρχηση στόχων και συντονισμό δράσης, κυρίως, όμως πολιτική ηγεσία πρόθυμη να θυσιάσει το βραχυπρόθεσμο όφελος χάρη του μακροπρόθεσμου οφέλους. Μια εθνική στρατηγική που βρίσκεται σε ρήξη με την επιδίωξη της «μικράς εντίμου Ελλάδος», αλλά αντίθετα ανοίγει την Ελλάδα στην Ευρώπη και τον κόσμο με αυτοπεποίθηση και με γνώση των δυνατοτήτων της και των στόχων που μπορεί να πετύχει, αποτελεί εγγύηση για την οριστική έξοδο της χώρας από την κρίση.
* Ο Δρ. Χρήστος Μπαξεβάνης είναι Διεθνολόγος
