(Φωτ.: Η διεύρυνση του ορίου της Αιγιαλίτιδας Ζώνης, από το υφιστάμενο όριο των 6νμ σε αυτό των 12νμ, αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα για την Ελλάδα βάσει του διεθνούς συμβατικού και εθιμικού δικαίου θάλασσας.)
Των Πέτρου Σιούσιουρα και Γεωργίου Χρυσοχού*
Εισαγωγή
Είναι ευρέως γνωστό το ζήτημα του casus belli (αιτία/αφορμή για πόλεμο) που προβάλλεται έντονα την τελευταία εικοσαετία από την τουρκική πλευρά σε περίπτωση αύξησης από την Ελλάδα των χωρικών της υδάτων από τα 6 στα 12 ναυτικά μίλια (νμ). Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα ανάλυση επιχειρεί να διευκρινίσει το τοπίο αναφορικά με το εύρος της Αιγιαλίτιδας Ζώνης της Ελλάδας και το αναφαίρετο δικαίωμά της για επέκταση αυτού σύμφωνα με τις προβλέψεις του διεθνούς δικαίου.
Ορισμός και εύρος της Αιγιαλίτιδας Ζώνης
Αιγιαλίτιδα Ζώνη ή χωρικά ύδατα ή χωρική θάλασσα είναι η θαλάσσια ζώνη που αποτελεί την προέκταση της ξηράς στη θάλασσα. Ένας άλλος σωστός ορισμός είναι ότι η αιγιαλίτιδα ζώνη είναι η θαλάσσια ζώνη που ακολουθεί τα εσωτερικά ύδατα, μετρούμενη από τις γραμμές βάσης, εντός της οποίας το παράκτιο κράτος ασκεί πλήρη κυριαρχία (εκτελεστική - νομοθετική - δικαστική). Το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχία στην αιγιαλίτιδα ζώνη και στον υπερκείμενο εναέριο χώρο που ευρίσκεται άνωθεν αυτής, καθώς επίσης στον βυθό και το υπέδαφος της. Κάθε σημείο της αιγιαλίτιδας ζώνης απέχει από το πλησιέστερο σημείο της γραμμής βάσης απόσταση ίση με το πλάτος ή εύρος αυτής. Επιπλέον, και πιο σημαντικό, σύμφωνα με τη Σύμβαση Δικαίου Θάλασσας (ΔΘ) του 1982 (United Nations Convention on the Law Of the Sea: UNCLOS): «[κ]άθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίσει το εύρος της χωρικής του θάλασσας, [το οποίο] δεν [μπορεί] να υπερβαίνει τα 12 ναυτικά μίλια, μετρούμενα από τις γραμμές βάσεως…». Έτσι, στην πρώτη παράγραφο της εν λόγω διάταξης εκφράζεται η αρχή σύμφωνα με την οποία ο καθορισμός των ορίων των ζωνών εθνικής κυριαρχίας και δικαιοδοσίας έχει κατ' ανάγκη έναν χαρακτήρα μονομερή και εθνικό, εφόσον, όπως είχε ήδη δηλώσει το Δικαστήριο των Ηνωμένων Εθνών το 1951, μόνος αρμόδιος να προβεί σε αυτόν είναι το παράκτιο κράτος.1 To δεύτερο σκέλος της διατύπωσης του εν λόγω άρθρου της Σύμβασης ΔΘ αναφέρεται στους περιορισμούς στους οποίους πρέπει να υπακούει η μονομερής πράξη με την οποία το παράκτιο κράτος ασκεί το δικαίωμά του βάσει του πρώτου σκέλους.
Συνεπώς, η Αιγιαλίτιδα Ζώνη δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 12νμ, πράγμα που σημαίνει ότι ένα κράτος μπορεί να εξαντλήσει το εύρος αυτό. Επίσης, η μέτρηση του εύρους αυτού γίνεται με βάση τις επιταγές της Σύμβασης ΔΘ σχετικά με τον ορισμό των γραμμών βάσεως, οι οποίες αποτελούν την αφετηρία για τον ορισμό της Αιγιαλίτιδας Ζώνης, της Συνορεύουσας Ζώνης καθώς και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Κατά αυτόν τον τρόπο, η κωδικοποίηση του κανόνα στο εν λόγο άρθρο της Σύμβασης ΔΘ είχε ως αποτέλεσμα την εναρμόνιση του συμβατικού με το εθιμικό δίκαιο, ώστε σήμερα να μην αμφισβητεί κανείς ότι ο κανόνας των 12νμ έχει αποκτήσει εθιμικό χαρακτήρα, ήτοι εφαρμόζεται και ισχύει και στις σχέσεις ανάμεσα σε κράτη μη μέρη της Σύμβασης ΔΘ καθώς και ανάμεσα σε κράτη μέρη στη Σύμβαση και σε κράτη που δεν είναι συμβαλλόμενα σε αυτή. Σήμερα, πάνω από 140 παράκτια κράτη έχουν υιοθετήσει το όριο των 12νμ, από τα οποία τα 106 είναι συμβαλλόμενα στη Σύμβαση ΔΘ. Από τα συμβαλλόμενα στη Σύμβαση κράτη μόνο τρία εξ' αυτών διεκδικούν χωρική θάλασσα ευρύτερη των 12νμ.
Οριοθέτηση της αιγιαλίτιδας ζώνης
Σύμφωνα με τη UNCLOS, «στην περίπτωση που οι ακτές δύο κρατών κείνται έναντι αλλήλων ή συνορεύουν, κανένα από τα δύο κράτη δεν δικαιούται, ελλείψει αντιθέτου συμφωνίας μεταξύ τους, να εκτείνει τη χωρική θάλασσά του πέραν της μέσης γραμμής, της οποίας όλα τα σημεία βρίσκονται σε ίση απόσταση από τα εγγύτερα σημεία των γραμμών βάσεως, από τις οποίες μετράται το εύρος της χωρικής θάλασσας καθενός από τα δύο κράτη». Η παραπάνω διάταξη όμως δεν εφαρμόζεται, όπου λόγου ιστορικού τίτλου ή άλλων ειδικών περιστάσεων, παρίσταται ανάγκη να οριοθετηθούν τα χωρικά ύδατα των δύο κρατών κατά διαφορετικό τρόπο. Η εν λόγω διάταξη είναι σχεδόν πανομοιότυπη με την αντίστοιχη διάταξη της Σύμβασης της Γενεύης για την Αιγιαλίτιδα Ζώνη, δημιουργώντας κατά αυτόν τον τρόπο εθιμικό κανόνα, ο οποίος και ενισχύεται από το γεγονός ότι στη μεγάλη πλειοψηφία τους οι διμερείς συμφωνίες οριοθέτησης καθιερώνουν την αρχή της μέσης γραμμής / ίσης απόστασης ως τη βασική μέθοδο οριοθέτησης της χωρικής θάλασσας κρατών με αντικείμενες ή παρακείμενες ακτές.
Συνεπώς, ο βασικός κανόνας που θεσπίζει το Άρθρο 15 της UNCLOS είναι ότι η οριοθέτηση και μόνο –και όχι η εκμετάλλευση του πλήρους εύρους που αποδίδεται από το διεθνές δίκαιο– της Αιγιαλίτιδας Ζώνης μεταξύ γειτονικών κρατών θα γίνεται κατ' αρχήν με συμφωνία μεταξύ τους και όχι μονομερώς. Σε περίπτωση μη επίτευξης μιας τέτοιας συμφωνίας, τότε επιτάσσεται η εφαρμογή της μεθόδου μέσης γραμμής / ίσης απόστασης με τις εξαιρέσεις που προβλέπονται για ιστορικούς τίτλους (historical titles) και ειδικές περιστάσεις (special circumstances).
Το εύρος της ελληνικής Αιγιαλίτιδας Ζώνης σε θάλασσα και αέρα
Η ελληνική Αιγιαλίτιδα Ζώνη εκτείνεται στα 6νμ από τη φυσική ακτογραμμή. Σε ορισμένες περιπτώσεις το εύρος αυτό μπορεί να είναι μικρότερο από 6νμ, σύμφωνα με την εφαρμογή του κανόνα της μέσης γραμμής ή συναφείς συμβατικές ρυθμίσεις. Δύο είναι τα νομοθετήματα τα σχετικά με την Αιγιαλίτιδα Ζώνη της Ελλάδας. Πρώτο εξ' αυτών ο Αναγκαστικός Νόμος (Α.Ν.) 230/1936 «Περί καθορισμού Αιγιαλίτιδος Ζώνης της Ελλάδας», όπου έχει ορισθεί ότι «η έκτασις της Αιγιαλίτιδας Ζώνης καθορίζεται εις έξι ναυτικά μίλια από την ακτή, μη θιγομένων των εν ισχύι διατάξεων των αφοροσών εις ειδικάς περιπτώσεις, καθ''ας η Αιγιαλίτις Ζώνη ορίζεται μείζων ή ελάσσων των έξι ναυτικών μιλίων». Προφανώς, στο πεδίο των εξαιρέσεων που αναγράφει ο εν λόγω Νόμος εμπίπτει το Προεδρικό Διάταγμα (ΠΔ) του 1931 περί του καθορισμού του πλάτους των χωρικών υδάτων αναφορικά με τα ζητήματα Αεροπορίας και Αστυνομίας αυτής, με το οποίο ορίστηκε το πλάτος της ζώνης χωρικών υδάτων που αναφέρονται στο Άρθρο 2 του Ν.5017/31 σε 10νμ από τις ακτές τις επικράτειας. Το εν λόγω ΠΔ, δηλαδή, αναφέρεται σε ειδική περίπτωση και συγκεκριμένη λειτουργία (αεροπορία και αστυνομία αυτής) σε μια ζώνη που εκτείνεται μέχρι 10νμ από τις ακτές. Το καθεστώς αυτό των 10νμ εφαρμόσθηκε ομοιόμορφα, χωρίς οποιαδήποτε διαμαρτυρία όσον αφορά στη νομική του βάση εκ μέρους τρίτων χωρών, ακόμα και από την Τουρκία μέχρι το 1975. Έκτοτε υπήρξαν διαμαρτυρίες από την πλευρά της, οι οποίες εμπίπτουν στη γενικότερη επιδίωξη της τουρκικής πολιτικής για αναθεώρηση του status quo στο Αιγαίο.2
Ωστόσο, η κύρωση της Σύμβασης ΔΘ του 1982 από ελληνικής πλευράς με τον κυρωτικό Ν.2321/1195 έχει δώσει το αναφαίρετο δικαίωμα στην Ελλάδα για επέκταση της Αιγιαλίτιδας Ζώνης αυτής μέχρι αποστάσεως των 12νμ από τις Γραμμές Βάσης, ενώ, επιπλέον, στο ελληνικό έγγραφο επικύρωσης της Σύμβασης Δικαίου Θάλασσας του 1982 που κατατέθηκε στο Γεν. Γραμματέα των Η.Ε., έχει επισήμως αναγραφεί ότι ο χρόνος και ο τρόπος άσκησης του εν λόγω δικαιώματος από την Ελλάδα αποτελεί ζήτημα που απορρέει από την εθνική της στρατηγική, χωρίς τούτο να σημαίνει ούτε κατ' ελάχιστον απεμπόληση εκ μέρους της των εν λόγω δικαιωμάτων. Η εν λόγω δήλωση, αλλά και η προαναφερθείσα κύρωση της Σύμβασης ΔΘ με τον ελληνικό κυρωτικό Νόμο του 1995, έχει εισέτι προκαλέσει την αντίδραση της Τουρκίας, η οποία και χαρακτηρίζει μια τέτοια επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων ως αφορμή πολέμου μεταξύ των δύο κρατών (casus belli).3 Είναι, δε, χαρακτηριστικό το ψήφισμα που εξέδωσε η Τουρκική Εθνοσυνέλευση στις 8 Ιουνίου 1995, λίγες μέρες μετά την επικύρωση της UNCLOS από το Ελληνικό Κοινοβούλιο (31-5-95), με το οποίο εκχωρεί στην τουρκική κυβέρνηση όλες τις αρμοδιότητες, συμπεριλαμβανομένων και των στρατιωτικών, για τη διατήρηση και υπεράσπιση των ζωτικών συμφερόντων της Τουρκίας. Το εν λόγω ψήφισμα βρίσκεται πάντα εν ισχύ, η δε Τουρκία δεν έχει ανακαλέσει την πολιτική της αυτή. Βέβαια, από την άλλη πλευρά, η Τουρκία με τον Ν.2674/1982 έχει ορίσει εύρος χωρικής θάλασσας στην περιοχή του Αιγαίου 6νμ, ενώ με την υπ' αρ. 8/4672 απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου του 1982 καθόρισε αντίστοιχο εύρος 12νμ σε Μαύρη Θάλασσα και Μεσόγειο, ήδη εφαρμοστέο από το 1964.
Επίλογος
Η διεύρυνση του ορίου της Αιγιαλίτιδας Ζώνης, από το υφιστάμενο όριο των 6νμ σε αυτό των 12νμ, αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα για την Ελλάδα βάσει του διεθνούς συμβατικού και εθιμικού δικαίου θάλασσας. Ωστόσο, μια τέτοια κίνηση από ελληνικής πλευράς θα προσκρούσει στην έντονη αντίδραση της τουρκικής πλευράς. Παρόλα ταύτα, το δικαίωμα της Ελλάδας για διεύρυνση της Αιγιαλίτιδας Ζώνης της θα πρέπει να αποτελεί επί συνεχή βάση μοχλό πίεσης και θεμέλιο εμπιστοσύνης στις σχέσεις Ελλάδος και Τουρκίας, εν όψει τόσο μιας μελλοντικής επίλυσης του Κυπριακού Ζητήματος αλλά και της ευρωπαϊκής πορείας της Τουρκίας. Επιπλέον, θα πρέπει να συσχετιστεί άμεσα με το διμερές ζήτημα οριοθέτησης της Υφαλοκρηπίδας μεταξύ των δύο κρατών, υπό το σκεπτικό ότι προκειμένου να πάμε σε οριοθέτηση της Υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, πρώτα απ' όλα θα πρέπει να έχει διευρυνθεί η ελληνική Αιγιαλίτιδα Ζώνη. Ακόμα και στην περίπτωση που από τουρκικής πλευράς θα τεθούν επιπλέον ζητήματα διαφορών και προστριβών, όπως η αμφισβήτηση κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας σε μικρονήσους του Αιγαίου ή η αποστρατιωτικοποίηση ορισμένων εκ των νήσων του Βόρειου και Ανατολικού Αιγαίου, η Ελλάδα δεν έχει να φοβηθεί τίποτε, παραπέμποντας τις υποθέσεις σε ένα διεθνές δικαστήριο, καθόσον τα θέματα των τίτλων κυριαρχίας είναι αδιαπραγμάτευτα. Το σίγουρο είναι ότι τη λύση του διεθνούς δικαστηρίου δεν τη θέλει η Τουρκία…
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
1 Βλ. Υπόθεση Αλιείας μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και Νορβηγίας, ICJ, 1951, σελ.118.
2 Αξίζει να σημειωθεί ότι η Τουρκία ενώ μέχρι το 1975 και για 44 συνεχή έτη ανεγνώριζε και σεβόταν τη ρύθμιση αυτή των 10νμ, έκτοτε προβάλλει αμφισβητήσεις της, προβαίνοντας σε συνεχείς παραβιάσεις του Ελληνικού Εναέριου Χώρου. Μάλιστα, σχηματισμοί Τουρκικών μαχητικών, συχνότατα οπλισμένων, όχι μόνο παραβιάζουν το αμφισβητούμενο πλέον από την Τουρκία τμήμα του ελληνικού εναερίου χώρου μεταξύ 10 και 6νμ, αλλά διεισδύουν σε μεγάλο βάθος, και πέραν των 6νμ,εντός δηλαδή του τμήματος του ελληνικού εναερίου χώρου που η Τουρκία αναγνωρίζει, ενώ συχνά σημειώνονται υπερπτήσεις του εδάφους των ελληνικών νήσων.
3 Αναφορές σε casus belli, που θα προκαλούσε η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων, υφίστανται από το 1979, όπου και εδραιώνεται η στρατηγική αμφισβήτησης των κυριαρχικών ελληνικών δικαιωμάτων στο Αιγαίο από πλευράς Τουρκίας, με αποκορύφωμα τη σχετική με αυτό δήλωση της Τούρκου Πρωθυπουργού Ciller το 1994. Βλ. τουρκική Εφημερίδα Milliyet, 8 Ιουνίου 1994. Πέραν της ως άνω προκλητικής στάσης της Τουρκίας έναντι των κανόνων διεθνούς δικαίου, η απειλή χρήσης βίας (casus belli) παραβιάζει το άρθρο 2 παρ. 4 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών που απαγορεύει στα κράτη μέλη την απειλή ή τη χρήση βίας στις διεθνείς σχέσεις.
* Ο κ. Πέτρος Σιούσιουρας είναι καθηγητής του Τμήματος Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών του Πανεπιστημίου Αιγαίου και ο κ. Γεώργιος Χρυσοχού είναι διδάκτωρ του ιδίου Τμήματος.
