Του Δημήτρη Σούκερα*
Τα αεροπορικά ατυχήματα διαχρονικά ασκούν μια απίστευτη έλξη στην κοινωνία. Τι είναι όμως αυτό που ελκύει το ενδιαφέρον; Είναι η έκλυση των συναισθημάτων τόσο έντονη και το εύρος των ψυχικών φορτίων που τα συνοδεύει τόσο μεγάλη, που καθίστανται δύσκολα διαχειρίσιμα από τον μέσο άνθρωπο. Η συμμετοχή σε όλη αυτήν την διαδικασία είναι τόσο σαγηνευτική. Ήταν λίγο πριν το μεσημέρι της 11 Σεπτεμβρίου 2004 όταν η Ελληνική κοινή γνώμη συγκλονίστηκε από το τραγικό ατύχημα του μοιραίου Σινούκ που μετέφερε τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας και την συνοδεία του στο Άγιο Όρος, που τελικά κατέπεσε στην θαλάσσια περιοχή του Πόρτο Κουφό, λίγο πριν φτάσει στο τελικό προορισμό του, παρασύροντας μαζί του στον θάνατο 17 ψυχές, πέντε στρατιωτικών, των μελών του πληρώματος του ελικοπτέρου και 12 επιβατών.
Είναι κάθε αεροπορικό ατύχημα, που προκύπτει δυστυχώς, μια ευκαιρία για την κοινωνία, αφενός να αντιληφθεί τον καθημερινό κίνδυνο των ιπταμένων, και να συμμετάσχει ψυχικά, είναι η αλήθεια, στο πένθος των οικογενειών των θυμάτων, αλλά αφετέρου από την άλλη, αφορμή να δεχθεί την επίδραση της παρακολούθησης της εξέλιξης των θεωριών συνωμοσίας ή και όλων των ευφάνταστων σεναρίων που σχετίζονται με την διερεύνηση των αιτίων του κάθε ατυχήματος, που επιχειρείται σε χρόνους ΜΜΕ.
Ήταν φυσιολογικό το συγκεκριμένο ατύχημα λόγω και του αριθμού των θυμάτων, αλλά κυριότερα, της βαρύτητας της προσωπικότητας και της ιδιότητας του Πατριάρχη Πέτρου του Ζ,' να δημιουργήσει πολλά σενάρια που ενέπλεκαν τις αιτίες της πτώσης με ελλαττωματική παρτίδα πτερύγων των στροφείων του ελικοπτέρου ή κατ' άλλους με ηλεκτρομαγνητική παρεμβολή ή και έκρηξη στο ελικόπτερο από πύραυλο εδάφους αέρος;, ακόμη και με εμπλοκή των χειριστηρίων πτήσεων, από μια ενδεχόμενη ύπαρξη ανθρώπινου σώματος στην διαδρομή τους.
Όλες αυτές οι απόπειρες διερεύνησης ατυχήματος adhoc, όταν δεν υπηρετούν ανάγκες τηλεθέασης και βιωσιμότητας ΜΜΕ, εδράζονται στην ανθρώπινη φύση, μια απολύτως φυσιολογική αντίδραση, όπως λέει και ο Sydney Dekker(2006), αφού είμαστε δεκτικοί στην θεωρία της ανθρώπινης παντοδυναμίας, να πιστεύουμε πως μονίμως μπορούμε να διατηρούμε τον έλεγχο των πάντων, ακόμη και την δυνατότητα να κατανοούμε με την μορφή γραμμικών σχέσεων την λειτουργία πολύπλοκων υποσυστημάτων με όλες τις διασυνδέσεις τους. Έτσι με ευκολία, θεωρώντας πως τελικά οι άνθρωποι, έχουμε την δυνατότητα της συνειδητής επιλογής να πραγματοποιούμε ή όχι αβλεψίες, ανεξάρτητα από το περιβάλλον γύρω μας, αβίαστα κατηγορούμε τους άλλους για το λάθος τους και σχεδόν πάντα είμαστε έτοιμοι να επιβάλλουμε αυστηρές τιμωρίες.
Αποπειρώντας μια νηφάλια ανάλυση του ατυχήματος του Σινούκ του 2004 σήμερα, 13 χρόνια μετά, εύκολα θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε σε μια σειρά συμπερασμάτων, που δύσκολα η αλήθεια τους θα μπορούσε να αμφισβητηθεί:
- Τα γεγονότα απέδειξαν πως ενάντια στις διεθνείς πρακτικές για διερευνήσεις αεροπορικών ατυχημάτων με συντρίμμια που έχουν πέσει σε μεγάλα θαλάσσια βάθη, στην περίπτωση του Σινούκ, δεν φαίνεται να τηρήθηκε η έστω επιλεκτική ανέλκυση κρίσιμων συντριμμιών(πτερύγων στροφείων) αλλά και σημαντικών υποσυστημάτων(FADEC-DECU), σε συνδυασμό με την ανέλκυση και υπολογισμό εκατοστιαία του συνολικού βάρους του ελικοπτέρου που ανακτήθηκε. Αυτή η αδυναμία απαγόρευσε στην ουσία να μπορούν να εξεταστούν κρίσιμα τμήματα, που «κατηγορήθηκαν» για βλάβες και να αποδειχθεί ή η αξιοπλοΐα τους, όπως και να απορριφθούν τα σενάρια που σχετίζονταν με αυτά.
- Η Επιλογή των Ενόπλων Δυνάμεων να μην ανακοινώνουν οποιαδήποτε στοιχεία που σχετίζονται με τις όποιες διερευνήσεις αεροπορικών ατυχημάτων διενεργούν επιτρέπει την διασπορά διαφόρων σεναρίων που οι ίδιες θα πρέπει να αξιολογήσουν κατά πόσο τις διευκολύνουν να αιωρούνται στο διηνεκές.
- Από τα αποτελέσματα του δικαστικού αγώνα των μελών οικογενειών των θυμάτων και τις επιτυχίες του , αφού υπήρξε για το συγκεκριμένο ατύχημα θετική απόφαση που επιδίκαζε χρηματικά ποσά αποζημίωσης, εύκολα συμπεραίνουμε πως τελικά και το δικό μας Νομικό σύστημα μάλλον ήδη έχει ξεπεράσει τις πεπαλαιωμένες θεωρίες περί «ανθρώπινου λάθους» και πλέον υπάρχει πρόσφορο έδαφος για τα αεροπορικά ατυχήματα και τα ανθρώπινα λάθη, που σχετίζονται με αυτά, να αντιμετωπίζονται μόνο ως συμπτώματα και όχι ως αιτίες.
Η τελευταία διαπίστωση στην ουσία συμβαδίζει με την αντίληψη πως σε τέτοιους Οργανισμούς, όπως των Ενόπλων Δυνάμεων(του Στρατού Ξηράς στην περίπτωσή μας) όταν συμβαίνουν ατυχήματα, αυτά μπορεί να είναι μόνο συστημικά και οι αιτίες που συνδέονται με αυτά, με συνέπεια οι περιορισμένες αναλύσεις που σχετίζονται με την περιγραφή του ενδεχόμενου τελευταίου ανθρώπινου λάθους, στην ουσία να μην αποκαλύπτουν προυπάρχουσες παθογένειες, στο έδαφος των οποίων «καλλιεργήθηκε» το ατύχημα και να μην θεωρούνται επαρκείς.
Είναι πράγματι παρήγορο πως μόλις 2 ημέρες πριν την θλιβερή επέτειο του ατυχήματος του Σινούκ μετά από 13 χρόνια, η 1η Ταξιαρχία Αεροπορίας Στρατού , 19 χρόνια μετά την σύσταση του Όπλου, πραγματοποίησε την πρώτη της ανοικτή εκδήλωση προς το κοινό του Βόλου, που σχετίστηκε με θέματα και Ασφάλειας Πτήσεων, αποδεικνύοντας έμπρακτα πως αυτό που βιώνουμε πλέον στα όρια της κοινωνίας, είναι η διεύρυνση των ορίων της κουλτούρας του στρατεύματος, γεγονός που αναμφισβήτητα τελικά θα προάγει την αεροπορική ασφάλεια. Είναι ευνόητο πως κι αν στις πρώτες ανοικτές εκδηλώσεις θα είναι εύκολο ο Στρατός μόνο να μιλάει, στο τέλος θα μάθει και να ακούει. Μπορεί στην εκδήλωση να ακούστηκε πως η Αεροπορία Στρατού «είχε μόνο 7 μείζονα ατυχήματα σε 268.000 ώρες πτήσης των τελευταίων 19 ετών» αλλά μένει να διευκρινιστεί αν αυτός ο δείκτης ατυχημάτων ήταν αποδεκτός μόνον για την περίοδο που μόλις έληξε ή τελικά η νέα περίοδος που μόλις ξεκίνησε, θα σηματοδοτηθεί από νέες προσπάθειες στην βάση αποδοχής διαφορετικών, ακόμη πιο σύγχρονων προσεγγίσεων της αεροπορικής ασφάλειας.
Είναι και αυτές οι ψυχές που περιμένουν να δικαιωθούν, είναι και οι προσδοκίες του Ελληνικού λαού που περιμένουν κι εύχονται όλα τα παιδιά του να επιστρέφουν ασφαλώς στην βάση τους, μετά τις πτήσεις και να απουσιάζει η οδύνη.
*Ο κ. Δημήτριος Σούκερας είναι απόστρατος Αξιωματικός της Αεροπορίας Στρατού και χειριστής ελικοπτέρων, πλήρες μέλος της παγκόσμιας κοινότητας διερευνητών αεροπορικών ατυχημάτων ISASI και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του San Jose State University των ΗΠΑ που διδάσκει σε μεταπτυχιακούς φοιτητές αεροναυπηγικής διερεύνηση ατυχημάτων. Είναι κάτοχος MBA(ER) από το Πανεπιστήμιο του Leicester του Ηνωμένου Βασιλείου με πτυχιακή που σχετίζεται με την ασφάλεια των πτήσεων η οποία από το 2013 βρίσκεται στον δικτυακό τόπο του IHST(International Helicopter Safety Team), ενός διεθνούς οργανισμού για την μείωση του δείκτη των ελικοπτέρων παγκοσμίως.
