Του Ιπποκράτη Δασκαλάκη*
Ολοκληρώθηκε με μια κοινή δήλωση 139 παραγράφων η Σύνοδος Κορυφής των αρχηγών των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ στη Βαρσοβία στις 8 και 9 Ιουλίου 2016. Οι ηγέτες των 28 μελών περιέγραψαν, σε πάντα κομψή και διπλωματική γλώσσα, τις θέσεις, επιδιώξεις και ενέργειες της Ατλαντικής Συμμαχίας. Βέβαια, τυχόν δομικές αδυναμίες, ασυμφωνίες ανάληψης κοινής δράσεως, απροθυμία εμπλοκής και αναλήψεως επιπρόσθετων βαρών και υποχρεώσεων κρύβονται, όπως πάντα, πίσω από περίτεχνες διπλωματικές εκφράσεις. Η φυσιολογική μη επίτευξη προόδου σε αριθμό θεμάτων περιγράφεται με επίκληση διεθνών συμφωνιών, παράθεση ευχολογίων και εκφράσεις ευαρέσκειας για τη σημειωθείσα πρόοδο.
Παράλληλα στις πολυάριθμες παραγράφους, ο προσεκτικός αναγνώστης διακρίνει τις βασικές κατευθύνσεις και προθέσεις της Συμμαχίας στο σύνολο των διεθνών θεμάτων. Ενίοτε οι «στρογγυλοποιημένες» αυτές εκφράσεις είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιων διαπραγματεύσεων σε ατελείωτες συσκέψεις βαρετών επιτροπών και υποεπιτροπών που φέρουν συνήθως εντυπωσιακές γραφειοκρατικές ονομασίες κάτω από δυσκολοπροφερόμενα και δυσκολομνημονευόμενα αρχικά. Οι ίδιες αυτές επιτροπές, συνεπικουρούμενες από νεοσύστατες ομάδες εργασίας και ειδικές υποεπιτροπές, θα αναλάβουν την υλοποίηση των αποφάσεων που ελήφθησαν.
Σε αυτήν την κοπιαστική και ανιαρή διαδικασία και με τους υπηρεσιακούς πρωταγωνιστικούς παράγοντες της Συμμαχίας (θέσεις κλειδιά) να ανήκουν στα ισχυρά κράτη-μέλη, τα τελευταία επιτυγχάνουν τη σταδιακή προώθηση των θέσεων τους. Μικρότερα έθνη που με συνέχεια και συνέπεια παρακολουθούν και συμμετέχουν στις δαιδαλώδεις διεργασίες επιτυγχάνουν μια αναλογική επίτευξη των στόχων ή τουλάχιστον αποφεύγουν τις δυσάρεστες εκπλήξεις. Έθνη ενθουσιώδη, χωρίς στρατηγικό σχεδιασμό, με αδύναμη πολιτική και στρατιωτική παρουσία (σε επίπεδο συνέχειας, προετοιμασίας, μεθοδικότητας και παρουσίας) αναγκάζονται να δίνουν μάχες οπισθοφυλακών και να παρακολουθούν τις εξελίξεις ασθμαίνοντας και επιζητώντας αποδιοπομπαίους τράγους (κυρίως στους «κακούς» συμμάχους) για τις αποτυχίες τους.
Ας επανέλθουμε στη Σύνοδο Κορυφής, που από αρκετά διεθνή κυρίως μέσα ενημέρωσης χαρακτηρίστηκε, υπερβολικά κατά τη γνώμη μου, ως η σημαντικότερη μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου. Τα 139 σημεία της κοινής δήλωσης μάλλον δεν κρύβουν εκπλήξεις, ούτε υπήρξε κάποια σημαντική τριβή ή εντυπωσιακή αντιπαράθεση πίσω από τα παρασκήνια και τις λαμπερές συνεντεύξεις. Γνωστές έννοιες επανελήφθησαν κάτω από προσεκτικές διατυπώσεις: συλλογική άμυνα, αποτροπή, χειρισμός κρίσεων, αλληλεγγύη, επίκληση άρθρου 5 της Συνθήκης της Washington, απειλές από ανατολή και νότο, από κρατικούς και μη δρώντες, από ένοπλες δυνάμεις αλλά και από τρομοκράτες, έγκαιρη προειδοποίηση, συλλογή πληροφοριών και διανομή τους, κυβερνοπόλεμος, υβριδικές συγκρούσεις, μια ανακάμπτουσα και επιθετική ρωσική «αρκούδα» που περιφρονεί το διεθνές δίκαιο και τις διεθνείς συμφωνίες, αλλά και μικρότεροι «άτακτοι» κυβερνητικοί δρώντες, καθεστώτα και οργανώσεις που αποσταθεροποιούν τον πλανήτη.
Ξεκάθαρα προκύπτει ότι ο ρόλος της Συμμαχίας είναι πλέον παγκόσμιος και όλα αυτά τα ανακοινωθέντα «ζωγραφίζουν» το συνεχώς (και αναπόφευκτα) διευρυνόμενο φάσμα των ενδιαφερόντων και εμπλοκών της. Ο ρόλος του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν θα συνεχιστεί, το ίδιο και η παρουσία στο Ιράκ και τα διάφορα προγράμματα υποστήριξης των ταλαίπωρων αυτών κρατών. Το θέμα της Λιβύης είναι πάντα ανοικτό, ενώ ενθαρρύνεται η νέα κυβέρνηση εθνικής ενότητος στην ανοικοδόμηση της χώρας, στην αντιμετώπιση των τζιχαντιστών και στον έλεγχο των μεταναστών. Νατοϊκά αεροσκάφη έγκαιρης προειδοποίησης (AWACS) θα ενισχύσουν τις ικανότητες του παγκόσμιου συνασπισμού (Global Coalition) κατά του ISIS στη Συρία και Ιράκ, παρακολουθώντας ταυτόχρονα και τις ρωσικές κινήσεις (το τελευταίο δεν αναφέρεται στο ανακοινωθέν). Οι συμμαχικές ναυτικές δυνάμεις στη Μεσόγειο αναλαμβάνουν ήδη σταδιακά διευρυμένο ρόλο και η επιχείρηση Active Endeavour αναβαθμίζεται, ενώ ο έλεγχος των μεταναστευτικών ροών και παράνομης διακίνησης εμφανίζεται πλέον στη λίστα των αποστολών. Σημειωτέον ότι κράτη που σύρθηκαν στην αποδοχή της νατοϊκής παρουσίας αρχίζουν να την «καλοβλέπουν» σε αντίθεση με τους γείτονες τους!
Ο κατάλογος των δράσεων του ΝΑΤΟ είναι ατελείωτος. Στην παράγραφο 131 γίνεται αναφορά στην εφαρμογή της απόφασης UNSCR 1325 για τις «Γυναίκες, Ειρήνη και Ασφάλεια» (Women, Peace and Security-WPS) και το αντίστοιχο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που προσφέρει το ΝΑΤΟ σε προσωπικό κρατών μελών και μη. Αν αναρωτηθείτε για τη σκοπιμότητα αυτού του προγράμματος, αβίαστα θα σας απαντήσω ότι η Συμμαχία, μέσω πληθώρας προγραμμάτων, περισσότερο ή λιγότερο επιτυχημένων, απευθύνεται κυρίως σε μη μέλη και προσπαθεί να επηρεάσει και αναμορφώσει το προσωπικό τους ώστε να τους καταστήσει μελλοντικά ευνοϊκά διακείμενους (ακόμη και «διαχειρίσιμους») προς τις στοχεύσεις της. Ένα από αυτά τα κράτη, το Μαυροβούνιο, βλέπει την πόρτα της εισόδου στο ΝΑΤΟ να ανοίγει, ενώ τα υπόλοιπα φαίνεται ότι θα περιμένουν για αδιευκρίνιστο ακόμη διάστημα, αρκούμενα επί του παρόντος σε προτροπές και επαίνους για τις καταβαλλόμενες προσπάθειες τους.
Εκτενής αναφορά έγινε και στην απόφαση συγκρότησης και αποστολής 4 πολυεθνικών ταγμάτων σε Πολωνία, Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία ως αναγκαίας προβολής ισχύος και κυρίως αποφασιστικότητας για την αντιμετώπιση της ρωσικής επιθετικότητας μετά και από αγωνιώδεις αιτήσεις των κρατών αυτών. Αντίστοιχα τονίστηκε και η πρόοδος που σημειώθηκε στην αντιβαλλιστική άμυνα που τόσο έχει προκαλέσει τις ρωσικές αντιδράσεις. Μέσα σε αυτό το κλίμα έντασης καλωσορίστηκε παράλληλα και η επόμενη συνάντηση του NATO-Russia Council (NRC) στις 13 Ιουλίου.
Η ελληνική παρουσία υπήρξε ρεαλιστική και οι θέσεις της συνταυτίστηκαν με την κοινή γραμμή των υπολοίπων μελών. Ακόμη και η μετριοπαθής ελληνική στάση έναντι της Ρωσίας είχε τη σιωπηρά αποδοχή και άλλων σημαντικών δυνάμεων της Ευρώπης. Η «πρώτη φορά αριστερά» κυβέρνηση, παρά τις μικρές και ανώδυνες λεκτικές διαφοροποιήσεις κατά τη διάρκεια των δηλώσεων, συνταυτίστηκε πλήρως (και ορθώς) με τις νατοϊκές κοινές αποφάσεις.
Ο υπουργός Εθνικής Άμυνας, Πάνος Καμμένος, στο πλαίσιο της συμμετοχής του στη Σύνοδο, είχε και διμερή συνάντηση με την υπουργό Άμυνας της Νορβηγίας, Ine Marie Eriksen Soreide. Συμφώνησαν στην επαύξηση της αμυντικής συνεργασίας των δύο χωρών σε στρατιωτικό επίπεδο και σε επίπεδο αμυντικών βιομηχανιών.
Τελικά το ΝΑΤΟ διατύπωσε για άλλη μια φορά ομόφωνα τις βασικές κατευθύνσεις, τις στοχεύσεις του για τα επόμενα χρόνια και την αποφασιστικότητα του για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει. Συγχρόνως και οι σχέσεις του ΝΑΤΟ με την Ευρωπαϊκή Ένωση παρουσιάστηκαν «ιδανικές», με τους δύο οργανισμούς να επιδιώκουν μια ευρύτερη και αποδοτικότερη αγαστή συνεργασία και αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων και μέσων. Το Brexit ήταν στις σκέψεις όλων, αλλά προτίμησαν να μην κάνουν καμία αναφορά γνωρίζοντας την ιδιομορφία των αγγλοαμερικανικών σχέσεων αλλά και την ευαισθησία των μελλοντικών εξελίξεων.
* Ο κ. Ιπποκράτης Δασκαλάκης είναι Υποστράτηγος (εα).
- Πτυχιούχος τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου
- Μεταπτυχιακό στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
- Διευθυντής Μελετών του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ)
- Συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ)
- Διαλέκτης στη Σχολή Εθνικής Αμύνης (ΣΕΘΑ)
