Του Πέτρου Γκάτζιου
Το διήμερo 14-15 Δεκεμβρίου περιελάμβανε τέσσερις διαφορετικές συναντήσεις με ποικίλες συνθέσεις και όπως θα δούμε παρακάτω, διάφορα επίπεδα διατυπώσεων: την «τακτική Σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (ΕΣ)», την «Συνάντηση Ηγετών για τη μετανάστευση», την «Συνάντηση του ΕΣ για το Brexit» και τη διευρυμένη «Σύνοδο του Ευρώ».
Από όλα τα υπό εξέταση ζητήματα, το «μεταναστευτικό» προκάλεσε την μεγαλύτερη συζήτηση και αντιπαράθεση.
Κατά τη γνώμη μου, αυτό οφείλεται κατά ένα μεγάλο ποσοστό, στην νέα προσέγγιση του Προέδρου του ΕΣ. κ. Tusk να εκδίδονται «σημειώσεις αποφάσεων», πριν την συνάντηση, με μεγάλη πιθανότητα η διαδικασία να προχωρήσει παρά την αντίρρηση κάποιων ηγετών.
Αυτό έγινε και στην άτυπη συνάντηση (17/11) Ηγετών στο Γκέτεμποργκ για θέματα εκπαίδευσης και πολιτισμού[1] χωρίς να δημιουργηθεί κάποιο θέμα, καθώς η συγκεκριμένη θεματική παρά τη σημασία της δεν δημιουργεί προβλήματα όπως κάποιοι άλλοι φάκελοι.
Τέτοια περίπτωση ήταν οι «σημειώσεις αποφάσεων» για το μεταναστευτικό[2], οι οποίες προκάλεσαν μεγάλη αναστάτωση σε Κράτη-Μέλη (Κ-Μ) και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή (εφεξής Επιτροπή).
Μεταναστευτικό= ΕΣ vs Ευρωπαϊκή Επιτροπή ή Ανατολή vs Δύση;
Σκοπός του σημειώματος ήταν να επεξεργαστεί πώς θα οικοδομηθεί ένα μεταρρυθμισμένο ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου, δεδομένων των εδραιωμένων εθνικών διαφωνιών σχετικά με το θέμα της μετεγκατάστασης των προσφύγων[3].
Το κείμενο μεταξύ άλλων ανέφερε: «οι υποχρεωτικές ποσοστώσεις -στην κατανομή των προσφύγων στα Κ-Μ- έχουν αποδειχθεί ότι είναι εξαιρετικά διχαστικές και αναποτελεσματικές». Αυτό που χρειάζεται είναι «σταθεροί» και «μακροπρόθεσμοι μηχανισμοί χρηματοδότησης», δηλαδή ένα «ειδικό χρηματοδοτικό μέσο», που θα έχει ως στόχο την εξάλειψη της παράνομης μετανάστευσης.
Για την Επιτροπή, το περιεχόμενο των προτάσεων ακύρωνε σε μεγάλο βαθμό τα πεπραγμένα της των δύο τελευταίων ετών.
Επί της ουσίας, το ΕΣ από τον περασμένο Οκτώβριο αναλαμβάνει μεγαλύτερο ρόλο αναφορικά με το μέλλον της ΕΕ –όχι πως δεν έχει καθοριστικό ρόλο- και αυτό δεν αρέσει στην Επιτροπή η οποία «ανέκαθεν έβλεπε τον εαυτό της στη θέση του οδηγού της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης» όπως σωστά ανέφεραν οι Financial Times (14/12)!
Άλλο πράγμα όμως το αποκλειστικό προνόμιο της νομοθετικής πρωτοβουλίας και άλλο πράγμα οι κατευθυντήριες γραμμές που λαμβάνει η Επιτροπή από το ΕΣ και στην πορεία πραγματοποιεί με τις νομοθετικές προτάσεις της[4].
Μετά την αντίδραση της Επιτροπής (12/12), και ορισμένων Κ-Μ, ο κ. Tusk προσήλθε στη συνάντηση προειδοποιώντας πως «σε ζητήματα μετανάστευσης υπάρχουν διχασμοί ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση (14/12)». Ακολούθησαν πολύωρες συζητήσεις χωρίς να επιτευχθεί συναίνεση, χωρίς παράλληλα να πραγματοποιηθεί αμέσως μετά κοινή συνέντευξη τύπου όπως συνηθίζεται.
Η τελευταία πραγματοποιήθηκε την επόμενη μέρα (15/12) με τις δύο πλευρές να επιχειρηματολογούν για την ορθότητα των προτάσεών τους.
Οι κκ. Juncker και Tusk ανακοίνωσαν πως αν μέχρι τον Ιούνιο του 2018-τον Μάρτιο αναμένονται πρόωρες εκλογές στην Ιταλία- σε ό,τι αφορά την επιβολή υποχρεωτικών ποσοστώσεων αποδοχής μεταναστών στα Κ-Μ δεν έχει προκύψει ομοφωνία, η απόφαση αναμένεται να ληφθεί με ειδική πλειοψηφία (QMV).
Ο κ. Juncker υπεραμύνθηκε των υποχρεωτικών ποσοστώσεων, τονίζοντας ότι είναι αποτελεσματικές (το 93% των δικαιούχων έχουν μετεγκατασταθεί) και εξήγησε ότι «το πρόβλημα δεν είναι η υποχρεωτικότητα, αλλά η ίδια η μετεγκατάσταση».
Από την άλλη, ο κ. Tusk ανέφερε πως ακόμα και το 100% να μετεγκατασταθεί, θα πρόκειται για μόλις 2% όσων έχουν αιτηθεί άσυλο στην ΕΕ!
Σε όλα τα παραπάνω υπάρχουν αρκετά παράδοξα και ενστάσεις.
Πρώτον, μετά την συνάντηση δεν υπήρξαν γραπτά συμπεράσματα όπως τον Οκτώβριο. Έχει σημασία; Φυσικά και έχει καθώς αυτά λαμβάνονται ομόφωνα και θέτουν το πλαίσιο σε Επιτροπή και Κ-Μ.
Δεύτερον, στην «Έκθεση για την Ατζέντα των ηγετών» δύο μήνες πριν, ο κ. Tusk ανέφερε πως το προσφυγικό έχει προχωρήσει αρκετά και βρίσκεται σε καλό δρόμο. Τι άλλαξε ξαφνικά και οι υποχρεωτικές ποσοστώσεις σε θέματα μετεγκατάστασης είναι αναποτελεσματικές;
Τρίτον και σε συνέχεια του προηγούμενου, στο περασμένο ΕΣ δεν γινόταν καμία αναφορά για μετεγκατάσταση αλλά τονιζόταν το εργαλείο της επανεγκατάστασης. Είχε προηγηθεί πρόταση της Επιτροπής (22/09) να μην συνεχίσει την υποχρεωτική μετεγκατάσταση και αντ''αυτού επέλεξε τα Κ-Μ να συνεργάζονται εθελοντικά με ένα νέο πρόγραμμα επανεγκατάστασης 50.000 προσφύγων τα επόμενα δύο χρόνια[5].
Τέταρτον, η Επιτροπή αντέδρασε αμέσως στις προτάσεις Tusk, από την άλλη όμως δέχεται πανηγυρικά (14/12) από την ομάδα Βίσεγκραντ (Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία και Σλοβακία) προσφορά 35 εκατ. ευρώ στην Ιταλία για να υποστηριχθούν προγράμματα στη Λιβύη για το μεταναστευτικό ζήτημα, με σκοπό την μείωση των ροών προς την Ευρώπη.
Σημειώνω πως η ομάδα Βίσεγκραντ είναι η μόνη που στηρίζει τις προτάσεις Tusk, ενώ στις 07/12 η Επιτροπή παρέπεμψε Τσεχία, Ουγγαρία και Πολωνία στο Δικαστήριο ΕΕ για την μη νομική συμμόρφωσή τους στην μετεγκατάσταση.
Ασφάλεια και Άμυνα
Το ΕΣ αποτέλεσε και την αφετηρία για μία φιλόδοξη και χωρίς αποκλεισμούς μόνιμη διαρθρωμένη συνεργασία (PESCO) στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας.
Όπως πολύ γλαφυρά είχε αναφέρει τον περασμένο Ιούνιο ο κ. Juncker, «ήρθε η ώρα να ξυπνήσουμε την Ωραία Κοιμωμένη της Συνθήκης της Λισαβόνας: τη μόνιμη διαρθρωμένη συνεργασία».
25 Κ-Μ (εκτός ΗΒ, Δανίας, Μάλτας) ξεκινούν μόνιμη διαρθρωμένη συνεργασία στον τομέα της άμυνας, ενώ έχουν ήδη υπογράψει (11/12) δήλωση σχετικά με την προπαρασκευή των πρώτων συνεργατικών έργων σε τομείς όπως η δημιουργία ευρωπαϊκού ιατρικού κέντρου, η θαλάσσια επιτήρηση, τα μη επανδρωμένα υποβρύχια και η κυβερνο-άμυνα.
Τίθενται λοιπόν οι βάσεις μιας Ευρωπαϊκής Αμυντικής Ένωσης;
Σίγουρα αποτελεί ένα μεγάλο βήμα, ιδιαίτερα αν αναλογιστεί κανείς πως για έξι δεκαετίες, δεν υπήρχε ενότητα σε αυτό το ζήτημα. Η εφαρμογή των πρώτων έργων θα δείξει που βρισκόμαστε και καλό είναι να μην έχουμε μεγάλες απαιτήσεις ακόμα. Ένα βήμα κάθε φορά.
Σύνοδος Ευρώ
Πριν αρχίσει η Σύνοδος, ο κ. Tusk είχε πει και πως σε θέματα ευρώ υπάρχουν διχασμοί μεταξύ Βορείων και Νοτίων, χωρίς όμως να δημιουργηθεί κάποιο θέμα, όπως στο μεταναστευτικό.
Λίγες μέρες (06/12) πριν, η Επιτροπή υπέβαλε δέσμη πρωτοβουλιών για το μέλλον της ΟΝΕ[6].
Αυτές περιελάμβαναν έναν χάρτη πορείας για την εμβάθυνση της ΟΝΕ, ορίζοντας συγκεκριμένα μέτρα που πρέπει να ληφθούν τους επόμενους 18 μήνες και μια σειρά πρωτοβουλιών που αποσκοπούν, μεταξύ άλλων:
1) στην ίδρυση Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου, 2) στην ενσωμάτωση της Συνθήκης για την Σταθερότητα, τον Συντονισμό και τη Διακυβέρνηση της ΟΝΕ στο κοινοτικό κεκτημένο, 3) τη δημιουργία νέων δημοσιονομικών μέσων για μια σταθερή ζώνη του ευρώ και 4) τον ορισμό των πιθανών λειτουργιών ενός Ευρωπαίου Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών, ο οποίος θα μπορούσε να λειτουργήσει ως αντιπρόεδρος της Επιτροπής και πρόεδρος της Ευρω-ομάδας.
Με το τέλος της συνάντησης όπου ούτε εδώ είχαμε γραπτά συμπεράσματα, ο κ. Tusk ανέφερε (15/12) πως «τα πρώτα βήματα ενίσχυσης της ΟΝΕ αφορούν τη σταδιακή πρόοδο σε θέματα όπως η ολοκλήρωση της Τραπεζικής Ένωσης και η μετατροπή του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας στο λεγόμενο Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο.
Οι συζητήσεις θα συνεχιστούν και σε άλλες ιδέες, οι οποίες όμως χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να ωριμάσουν και να έχουν μια πιο μακροπρόθεσμη προοπτική».
Για αυτούς τους λόγους τον Μάρτιο θα συνεχιστεί αυτή η συζήτηση σε νέα Σύνοδο του ευρώ, με τον Ιούνιο να αποτελεί κατά τον ίδιο καλή περίοδο για τη λήψη των πρώτων αποφάσεων.
Σημειώνω πως Macron-Merkel ανακοίνωσαν πως αποσκοπούν μέχρι τον Μάρτιο να καταθέσουν κοινή θέση σχετικά με τη μεταρρύθμιση της ευρωζώνης!
Όπως καταλαβαίνετε, Ο Ιούνιος θα είναι συναρπαστικός με τις αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν (μεταναστευτικό-ΟΝΕ)!
Brexit
Στη συνάντηση του ΕΣ για το Brexit ήταν φανερό πως θα δοθεί το πράσινο φως για την έναρξη της επόμενης φάσης των διαπραγματεύσεων (συμφωνία κας May και Juncker 08/12, ενώ ο κ. Tusk και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκριναν 12/12 και 13/12 αντίστοιχα). Όλοι περιμέναμε λοιπόν τον τρόπο που θα διατυπωνόταν αυτό.
Στις κατευθυντήριες γραμμές[7] αναφέρεται πως η πρόοδος που επιτεύχθηκε κατά την πρώτη φάση, είναι επαρκής για την έναρξη της δεύτερης φάσης που αφορά τη μετάβαση και το πλαίσιο για τη μελλοντική σχέση.
Ωστόσο, «οι διαπραγματεύσεις κατά τη δεύτερη φάση μπορούν να προχωρήσουν μόνο στον βαθμό που όλες οι υποχρεώσεις που αναλήφθηκαν κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης γίνουν πλήρως σεβαστές και μεταφραστούν πιστά σε νομικούς όρους το ταχύτερο δυνατόν»
«Όσον αφορά τη μετάβαση, το ΕΣ σημειώνει την πρόταση του Ηνωμένου Βασιλείου για μεταβατική περίοδο περίπου δύο ετών, και συμφωνεί να διαπραγματευτεί μεταβατική περίοδο που θα καλύπτει το σύνολο του κεκτημένου της ΕΕ, ενώ το ΗΒ, ως τρίτη χώρα, δεν θα συμμετέχει πλέον στα θεσμικά όργανα της ΕΕ, δεν θα προτείνει υποψηφιότητες ούτε θα εκλέγει μέλη αυτών, ούτε θα συμμετέχει στη διαδικασία λήψης αποφάσεων των οργάνων και οργανισμών της Ένωσης».
«Δεδομένου ότι το ΗΒ θα εξακολουθεί να συμμετέχει στην τελωνειακή ένωση και στην ενιαία αγορά (συμπεριλαμβανομένων και των τεσσάρων ελευθεριών) κατά τη διάρκεια της μετάβασης, πρέπει να εξακολουθεί να συμμορφώνεται με την εμπορική πολιτική της ΕΕ, να εφαρμόζει το δασμολόγιο της ΕΕ και να συλλέγει δασμούς της ΕΕ, καθώς και να διασφαλίζει ότι στα σύνορα διενεργούνται όλοι οι έλεγχοι της ΕΕ έναντι άλλων τρίτων χωρών».
«Παρότι η συμφωνία για τη μελλοντική σχέση μπορεί να διατυπωθεί οριστικά και να συναφθεί μόνον αφότου το ΗΒ καταστεί τρίτη χώρα, η Ένωση θα είναι έτοιμη να συμμετάσχει σε προκαταρκτικές και προπαρασκευαστικές συζητήσειςμε στόχο τη διαμόρφωση συνολικής συναντίληψης για το πλαίσιο της μελλοντικής σχέσης, μόλις εγκριθούν πρόσθετες κατευθυντήριες γραμμές για τον σκοπό αυτόν».
«Η συναντίληψη αυτή θα πρέπει να προσδιορίζεται σε πολιτική δήλωση που θα συνοδεύει τη συμφωνία αποχώρησης και θα αναφέρεται σε αυτήν».
Και καταλήγει πως «το ΕΣ επιβεβαιώνει ότι είναι έτοιμο να οικοδομήσει εταιρικές σχέσεις σε τομείς που δεν σχετίζονται με το εμπόριο και την οικονομική συνεργασία, ιδιαίτερα στους τομείς της καταπολέμησης της τρομοκρατίας και του διεθνούς εγκλήματος, καθώς και της ασφάλειας, της άμυνας και της εξωτερικής πολιτικής».
«Ζητεί τέλος από το Ηνωμένο Βασίλειο να αποσαφηνίσει περαιτέρω τη θέση του επί του πλαισίου για τη μελλοντική σχέση».
Χωρίς να μειώνω καθόλου τη σημασία της έναρξης της φάσης 2, υπάρχει πολύ δουλειά ακόμη και αυτό φαίνεται και στην αναφορά που γίνεται για πρόοδο και όχι ολοκλήρωση των ζητημάτων.
Η «πρόοδος» που αναφέρεται στις κατευθυντήριες συμφωνίες, δεν αποτελεί την τελική συμφωνία. Οι δύο διαπραγματευτικές ομάδες κατέληξαν σε ευρεία συμφωνία σχετικά με τα σημαντικά θέματα που κυριαρχούσαν στον πρώτο γύρο συνομιλιών: το νομοσχέδιο Brexit, τα δικαιώματα των πολιτών και το ζήτημα των συνόρων της Ιρλανδίας.
Αυτό που συμφωνήθηκε επίσης αποτελεί τη βάση για τη μελλοντική συμφωνία απόσυρσης.
Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε ακόμη τι θα συνεπάγεται αυτή η συμφωνία στην πράξη.
Θα ακολουθήσουν τώρα συζητήσεις για το εμπόριο. Τον Μάρτιο θα γνωρίζουμε περισσότερα σχετικά με την μελλοντική εμπορική συμφωνία καθώς το ΗΒ δεν αποτελεί ακόμα τρίτο μέρος και θεωρητικά, μόνο όταν μπούμε στη μεταβατική περίοδο μπορούμε να ξεκινήσουν συζητήσεις για την μελλοντική σχέση. Για αυτό και πρέπει να περιμένουμε τις κατευθυντήριες γραμμές που θα δοθούν τον Μάρτιο.
Τι είδους σχέση θα είναι αυτή επίσης; Σύμφωνα με τον Βρετανό Υπουργό για το Brexit κ. Davis, το επιθυμητό μοντέλο είναι μία συμφωνία τύπου Καναδά +++, αφού επιθυμεί να μην υπάρχουν δασμοί αλλά και συμφωνία για τις υπηρεσίες καθώς και σε άλλους τομείς.
Στα θέματα των δικαιωμάτων η συμφωνία της 08/12 αναφέρει πως το Δικαστήριο της ΕΕ θα έχει κάποιο έμμεσο ρόλο στην υπεράσπιση των πολιτών της ΕΕ στο ΗΒ, κάτι που δεν συνάδει με τη θέση της ΕΕ για τις τέσσερις ελευθερίες!
Στο δημοσιονομικό, δεν υπάρχει στο κείμενο κάποιο νούμερο, δεν θα μπορούσε άλλωστε, αντ''αυτού και σωστά κατά την άποψή μου, η αναφορά περί υποχρέωσης του ΗΒ να συνεισφέρει μέχρι το τέλος του 2020.
Προβληματισμό προκαλεί όμως η αναφορά της κας May (11/12) πως θα πληρώσει 35 με 39 δισεκατομμύρια λίρες[8], υπό την προϋπόθεση να καταλήξει η συμφωνία για τη μελλοντική σχέση ΕΕ-ΗΒ.
Τέλος, στις 13/12 η Βουλή των Κοινοτήτων (ΗΒ) ενέκρινε ορθώς τροπολογία, βάσει της οποίας οποιαδήποτε τελική συμφωνία με την ΕΕ πρέπει να τεθεί προς ψήφιση στη Βουλή. Γεγονός όμως που μπορεί να πετάξει στον κάλαθο των αχρήστων την όποια τελική συμφωνία.
Πέρασαν μόλις λίγες εβδομάδες μετά το πρώτο και δεύτερο επεισόδιο και όπως βλέπουμε οι εξελίξεις ήταν καταιγιστικές. Εν αναμονή λοιπόν του επόμενου επεισοδίου!
*Ο Πέτρος Γκάτζιος είναι Αναλυτής στο Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων, Απόφοιτος του Πολιτικού Τμήματος Νομικής Αθηνών και κάτοχος τριών Μεταπτυχιακών Διπλωμάτων Ειδίκευσης: «Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών», «Πολιτικής Επιστήμης και Κοινωνιολογίας» και «Πολιτικών Σπουδών» από το Πολιτικό Τμήμα της Νομικής Αθηνών και του American World University.
Πηγές
[1] http://www.consilium.europa.eu/media/31544/en_leaders-agenda-note-on-education-and-culture.pdf
[2]http://www.consilium.europa.eu/media/32083/en_leaders-agenda-note-on-migration_.pdf
[3] Η Επιτροπή πρότεινε τον Μάιο του 2016 την αναθεώρηση του κανονισμού του Δουβλίνου, ώστε να υπάρξει αλληλεγγύη προς τις χώρες της πρώτης γραμμής, μέσω ποσοστώσεων προσφύγων, όταν δέχονται έντονες πιέσεις. Η πρόταση βρίσκεται στο Συμβούλιο, γιατί οι χώρες Βίσεγκραντ την μπλοκάρουν.
[4] Βλ. για παράδειγμα τις νομοθετικές προτεραιότητες της ΕΕ για τη διετία 2018-19 που πρότεινε στις 14/12/17 όπου και οι επτά τομείς που προτείνει αφορούν κατά τη γνώμη μου το αποτέλεσμα προηγούμενων ΕΣ:
http://europa.eu/rapid/press-release_IP-17-5266_el.htm
[5] http://europa.eu/rapid/press-release_IP-17-3406_el.htm.
[6] http://europa.eu/rapid/press-release_IP-17-5005_el.htm
[7] http://data.consilium.europa.eu/doc/document/XT-20011-2017-INIT/el/pdf
[8] Περίπου στη μέση μεταξύ αυτού που πρότεινε στη Φλωρεντία (20 δις ευρώ) και στον υπολογισμό που έχει κάνει εξαρχής ο κ. Γιούνκερ (60 δις ευρώ).
