Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι τα όσα συμβαίνουν στην γειτονική μας Τουρκία δεν ενδιαφέρουν μόνο τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες της χώρας μας αλλά και την ελληνική κοινή γνώμη. Και είναι εύλογο αυτό το ενδιαφέρον από την στιγμή που ο δύστροπος και αναθεωρητικός γείτονας μας δημιουργεί κλίμα έντασης αμφισβητώντας κατοχυρωμένα κυριαρχικά δικαιώματα και διοικητικές αρμοδιότητες της Ελλάδος που έχουν εκχωρηθεί από Διεθνείς Οργανισμούς. Είχαμε θέσει εμφατικά τον προβληματισμό μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου 2016 για το «που και πως το πάει η Τουρκία του Erdogan». Σήμερα δύο μήνες μετά το τουρκικό δημοψήφισμα και λαμβάνοντας επίσης υπόψη και την αδιέξοδη εμπλοκή της Τουρκίας στα προβλήματα της Μέσης Ανατολής ο παραπάνω προβληματισμός γίνεται ακόμα πιο βασανιστικός. Ο αναλυτής –συγγραφέας κ. Χρήστος Μηνάγιας ο οποίος παρακολουθεί σε επαγγελματικό επίπεδο την Τουρκία για πολλά χρόνια και συνεπώς γνωρίζει όσο λίγοι την γειτονική χώρα αποδέχτηκε για ακόμα μία φορά την πρόσκληση του liberal.gr να αναλύσει την κατάσταση λεπτομερώς, απαντώντας στις σχετικές ερωτήσεις μας και για αυτό τον ευχαριστούμε πολύ και πάλι. Η αναλυτική αυτή συνέντευξη δημοσιεύεται λόγω της αναπόφευκτα μεγάλης της έκτασης της σε δύο μέρη με το 2ο μέρος της αύριο 13 Ιουνίου.
Κωνσταντίνος Λουκόπουλος
Ερώτηση 1η: Ακούσαμε πολλές αναλύσεις και απόψεις για το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για τις συνταγματικές αλλαγές στη Τουρκία. Ποια είναι η δική σας άποψη σχετικά με το πως θα προχωρήσει την «σουλτανοποίηση» της Τουρκίας ο Erdogan; Θα είναι αρκετά ισχυρός για να ολοκληρώσει το όραμα του;
Απάντηση 1η: Όλες οι εξουσίες της τουρκικής κυβέρνησης, του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ και εν γένει της πολιτικο-κοινωνικής ζωής της Τουρκίας συγκεντρώθηκαν σε ένα άτομο, τον Recep Tayyip Erdogan, με αποτέλεσμα αυτός να διοικεί τη χώρα με υπέρμετρα μεγάλες αρμοδιότητες. Γεννάται λοιπόν το ερώτημα: «Ο Erdogan είναι δικτάτορας, ολιγάρχης ή τύραννος;». Σύμφωνα με τον Τούρκο ακαδημαϊκό και αρθρογράφο Ahmet Insel, ο Erdogan είναι ένας «εκλεγμένος δικτάτορας» και το καθεστώς που αυτός εγκαθιδρύει είναι μια «Συνταγματική Δικτατορία».
Συνακόλουθα δε, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη το πολιτικό και κοινωνικό βαρόμετρο του πρόσφατου δημοψηφίσματος της 16ης Απριλίου, το οποίο ανέδειξε εμφανέστατα πέντε κύρια συμπεράσματα.
Πρώτον, άμεσα η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να ακολουθεί καθυστερημένα, αναγνώρισαν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος παρά τις καταγγελίες που υπήρχαν για νοθεία. Τούτο εκλαμβάνεται ως μια πράξη νομιμοποίησης του Tayyip Erdogan διεθνώς. Μάλιστα, η εν λόγω νομιμοποίηση θα προβληθεί ακόμη περισσότερο στις 15-07-2017 από τις εκδηλώσεις μνήμης εν όψει της πρώτης επετείου του πραξικοπήματος που θ πραγματοποιηθούν σε όλη τη χώρα με την παρουσία του Τούρκου προέδρου.
Το δεύτερο συμπέρασμα αφορά στις διαχρονικές πολιτιστικές, κοινωνικο-οικονομικές και δημογραφικές ιδιαιτερότητες της χώρας, η οποία εμφανίζεται τριχοτομημένη. Τούτο αποτυπώνεται εμφανώς στους ακόλουθους χάρτες των εκλογικών αποτελεσμάτων από το 2014 έως το 2017, βάσει των οποίων στη Θράκη, στα Μικρασιατικά Παράλια και στις μητροπόλεις, όπως στην Άγκυρα και την Κωνσταντινούπολη, υπερίσχυσε το ΟΧΙ. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, η αστικοποίηση αφενός διαπλάθει πολίτες με ελεύθερη σκέψη προσαρμοσμένη στα δυτικά πρότυπα, αφετέρου διόγκωσε τα προβλήματα της καθημερινότητας λόγω της μεγάλης εσωτερικής μετανάστευσης και της οικονομικής κρίσης που διέρχεται η χώρα.
Σύμφωνα με το τρίτο συμπέρασμα, τα εθνικιστικά και σοβινιστικά συναισθήματα είναι πιο ισχυρά στην κεντρική Τουρκία και στις περιοχές του Εύξεινου Πόντου, όπου τυγχάνουν πλήρους αποδοχής η στρατηγική της τουρκικής κυβέρνησης για τη Συρία, καθώς επίσης οι πολιτικές έντασης με την Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλες χώρες. Από την άλλη πλευρά, οι εν λόγω πολιτικές δημιουργούν έντονη ανησυχία στη δυτική Τουρκία και στα Μικρασιατικά Παράλια.
Το τέταρτο συμπέρασμα, αφορά στους κουρδικούς νομούς. Παρόλο που υπερίσχυσε το ΟΧΙ στους περισσότερους εξ αυτών, διαπιστώθηκε αύξηση των εκλογικών ποσοστών του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ κατά 416.880 ψήφους και μείωση των αντίστοιχων ποσοστών του κουρδικού κόμματος HDP κατά 322.482 ψήφους, σε σύγκριση με τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 2015. Σύμφωνα με την τουρκική εταιρεία δημοσκοπήσεων KONDA, η οποία πραγματοποίησε την εν λόγω έρευνα, τα ποσοστά αυτά αφενός οφείλονται στην ψυχολογία που δημιούργησε το περιβάλλον έντασης και συγκρούσεων στη νοτιοανατολική Τουρκία, αφετέρου στην ανεπαρκή προεκλογική εκστρατεία των Κούρδων λόγω του ό,τι η ηγετική τους ομάδα είχε φυλακισθεί κατηγορούμενη για διασυνδέσεις με το ΡΚΚ. Συνεπώς, το δόγμα Erdogan «κερδίζω πολλαπλασιάζοντας την ένταση και τις συγκρούσεις» φαίνεται ότι πέτυχε εν μέρει τον σκοπό του στις κουρδικές περιοχές.
Τέλος το πέμπτο συμπέρασμα έχει να κάνει με το γεγονός ότι, η ιδεολογική ηγεμονία του συντηρητισμού (σ.σ. ο συντηρητισμός στην Τουρκία έχει δύο πολιτικές πτέρυγες: τον ισλαμικό συντηρητισμό που εκπροσωπείται από το κυβερνόν κόμμα ΑΚΡ και τον εθνικιστικό συντηρητισμό που εκπροσωπείται από το εθνικιστικό κόμμα MHP) νίκησε τα υπόλοιπα κόμματα, των οποίων η ηγεμονία είναι αμφισβητήσιμη και αρκείται μόνο στην τακτική της «πολιτικής ανυπακοής». Αναλυτικότερα, σύμφωνα με Τούρκους ακαδημαϊκούς που δεν έχουν φυλακισθεί ακόμη, η «πολιτική ανυπακοή» είναι δικαίωμα και καθήκον του κάθε πολίτη της χώρας, οριοθετώντας τη δράση τους στα εξής: α. Καθιστικές διαμαρτυρίες. β. Καταλήψεις. γ. Συγκεντρώσεις υπογραφών. δ. Δημοσιοποίηση καταγγελιών. ε. Απεργία πείνας. στ. Διαφυγή σε άλλες χώρες ως πολιτικοί πρόσφυγες και συνέχιση του αγώνα από το εξωτερικό.
Αναφορικά δε με την απάντηση στο ερώτημα σας εάν ο Erdogan θα είναι αρκετά ισχυρός για να ολοκληρώσει το όραμα του για την Τουρκία κρίνω σκόπιμο να σας παραπέμψω σε πρόσφατο κείμενο της τουρκικής εφημερίδας Milliyet όπου αναγράφεται το εξής: «Ποιος είναι πιο ισχυρός; Το λιοντάρι ή ο κυνηγός; Μέχρι να μάθει το λιοντάρι να γράφει, η κάθε ιστορία και το κάθε αφήγημα θα συνεχίζει να εξυψώνει τον κυνηγό.».
Με δεδομένο λοιπόν ότι, στην Τουρκία δεν υπάρχει κάποια άλλη ηγετική προσωπικότητα ικανή να συσπειρώσει όλες τις ανομοιογενείς κοινωνικο-πολιτικές δυνάμεις που τάσσονται κατά του Erdogan και στη συνέχεια αυτή να αντιπαρατεθεί πολιτικά εναντίον του, θεωρώ ότι ο Τούρκος πρόεδρος θα συνεχίσει να κατέχει τη θέση του «κυνηγού» στην εσωτερική πολιτική της χώρας του, εκτός και εάν υπάρξει κάποια αιματηρή εξέλιξη (πραξικοπηματική ή μη). Μάλιστα οι μήνες Ιούνιος και Ιούλιος είναι πρόσφοροι για κάτι τέτοιο.
Συγχρόνως, ένας προβληματισμός από ελληνικής πλευράς αναφορικά με «το λιοντάρι και τον κυνηγό» κρίνεται αναγκαίος, προκειμένου να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο τα εσωτερικά προβλήματα της Τουρκίας να μετατραπούν σε ελληνοτουρκικά προβλήματα. Ενδεικτικά σας παραθέτω δύο παραδείγματα. α. Σε έκθεση πληροφοριών που διαβιβάσθηκε σε αρμόδιους κρατικούς Φορείς της Τουρκίας στις 26 Μαΐου 2017 αναγράφηκε ότι, ο Muhammed Fethullah Gulen έδωσε εντολή στα μέλη του κινήματος τους να εγκαταλείψουν την Τουρκία. Επίσης, βάσει της εν λόγω έκθεσης, οι γκιουλενιστές έχουν συμφωνήσει με δίκτυα δουλεμπόρων να τους βγάλουν από τη χώρα έναντι του ποσού των 5.000 ευρώ ανά άτομο. Μάλιστα, εδόθη η οδηγία στους γκιουλενιστές να μην μιλούν τουρκικά μέχρι να διαφύγουν στο εξωτερικό, ώστε να εκλαμβάνονται ως πρόσφυγες. Πέραν τούτου έχουν ετοιμασθεί και πλαστά διαβατήρια κόστους 5.000 ευρώ έκαστο. Κατόπιν τούτου, εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς ότι, το θέμα των Τούρκων που θα αιτούνται πολιτικό άσυλο όχι μόνο θα συνεχισθεί, αλλά μεταξύ αυτών θα περιλαμβάνονται και υψηλόβαθμα στελέχη του τουρκικού κρατικού μηχανισμού. Στην εκτίμηση αυτή συνηγορεί η σύλληψη του στρατηγού ε.α. Galip Mendi στις 2 Ιουνίου 2017 από τμήματα της 54 Μηχανοκίνητης Ταξιαρχίας στα ελληνοτουρκικά σύνορα πλησίον της Αδριανούπολης τη στιγμή που αυτός επιχειρούσε να περάσει παράνομα στην Ελλάδα. Σημειωτέον ότι, ο Mendi ήταν αρχηγός της στρατοχωροφυλακής και αποστρατεύθηκε αμέσως μετά το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016. β. Στα πλαίσια της δικαστικής διαδικασίας για την επιχείρηση σύλληψης του Erdogan στη Μαρμαρίδα, οι εισαγγελίες της Άγκυρας και της Mugla διερευνούν την υπόθεση ενός αεροσκάφους της ελβετικής αεροπορικής εταιρείας Albinati, το οποίο το βράδυ του πραξικοπήματος στις 15 Ιουλίου προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο Dalaman με επιβάτες τους Dario Paolo Mordasini, Piera Denise Walther και Benedikt Kissling. Το αεροσκάφος αυτό απογειώθηκε τα ξημερώματα της επομένης ημέρας στις 06.00 χωρίς να επιβαίνουν σε αυτό τα εν λόγω άτομα, τα οποία σύμφωνα με τους Τούρκους μετέβησαν στην Ελλάδα με θαλαμηγό. Αυτό που προκαλεί «εντύπωση» στις τουρκικές δικαστικές αρχές είναι ότι, οι σχετικές διαδικασίες για την προσγείωση και απογείωση του αεροσκάφους στο Dalaman δρομολογήθηκαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες πριν από τρεις μήνες, ενώ η ημερομηνία και η ώρα άφιξης και αναχώρησης του τροποποιήθηκε πολλές φορές.
Ερώτηση 2η: Μετά την διαπιστωμένη απόκλιση συμφερόντων με τις ΗΠΑ στο «συριακό πρόβλημα» αλλά και τις γεωπολιτικές ακροβασίες με την Ρωσία του Πούτιν πιστεύετε ότι η Τουρκία με τον Erdogan θα διατηρήσει την υψηλή αξία της στο γεωπολιτικό «χρηματιστήριο»;
Απάντηση 2η: Το νέο δόγμα του Erdogan είναι «και στο πεδίο των επιχειρήσεων και στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων». Όταν λοιπόν η Τουρκία διαπίστωσε ότι είχε απομονωθεί στη Συρία, διεξήγαγε την επιχείρηση Ασπίδα του Ευφράτη (F?rat Kalkan?), θέτοντας ως νομική βάση το άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτη του Ο.Η.Ε. αναφορικά με το δικαίωμα αυτοάμυνας, η οποία της έδωσε μια θέση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Σε πρώτη Φάση, η επιχείρηση αυτή αφορούσε στη δημιουργία μιας Ασφαλούς Περιοχής (Guvenli Βolge) κατά μήκος των τουρκο-συριακών συνόρων δυτικά του Ευφράτη ποτ., διήρκεσε 198 ημέρες από τις 24-08-2016 μέχρι τις 29-03-2017, ενώ τέθηκαν υπό τον έλεγχο της Τουρκίας 243 κατοικημένοι τόποι και 2.015 τετραγωνικά χλμ. του συριακού εδάφους. Κατά τη δεύτερη Φάση, η Άγκυρα έχοντας ως modus operanti τη δημιουργία και έλεγχο του ψευδοκράτους στην Κύπρο, έχει θέσει σε εφαρμογή τα εξής: α. Υλοποιείται ο σχεδιασμός συγκρότησης αστυνομικής δύναμης, βάσει του οποίου θα εκπαιδευθούν 5.000 Σύριοι στην Τουρκία σε θέματα αστυνόμευσης και εσωτερικής ασφάλειας. Ήδη οι πρώτοι 500 αστυνομικοί ανέλαβαν τα καθήκοντα τους. β. Αποφασίσθηκε να αποσταλεί στη βόρεια Συρία μια (μόνιμη;) τουρκική δύναμη εσωτερικής ασφάλειας 4.000 ατόμων, αποτελούμενη από Μονάδες Ειδικών Επιχειρήσεων (JOH) της στρατοχωροφυλακής και Μονάδες Eιδικών Επιχειρήσεων (POH) της αστυνομίας. Η αποστολή της δύναμης αυτής θα αφορά, αφενός στην εκκαθάριση της περιοχής από εναπομείναντες τζιχαντιστές, αφετέρου στη διευκόλυνση επιστροφής Σύριων προσφύγων από την Τουρκία στη Συρία. γ. Η Διοίκηση Ειδικών Δυνάμεων του τουρκικού Γενικού Επιτελείο Ενόπλων Δυνάμεων (Bordo Bereli) υλοποιεί ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Σύριων αντικαθεστωτικών σε στρατόπεδα πλησίον των συνόρων με τη Συρία, με αντικειμενικό σκοπό να συγκροτηθεί ένας τακτικός στρατός δύναμης 10.000 ατόμων. Σημειωτέον ότι, οι Τούρκοι αξιολόγησαν τα τρωτά επιχειρησιακά σημεία που προέκυψαν από τη συμμετοχή των αντικαθεστωτικών στην επιχείρηση Ασπίδα του Ευφράτη και με την εκπαίδευση που προαναφέρθηκε επιδιώκουν την πλήρη εξάλειψη τους. δ. Οι μουφτείες των τουρκικών νομών Gaziantep και Kilis (σ.σ. βρίσκονται στα τουρκο-συριακά σύνορα) ανέλαβαν την εκπαίδευση 467 Σύριων ιμάμηδων, οι οποίοι θα αναλάβουν καθήκοντα στη Συρία. Υπόψη ότι, έχει ολοκληρωθεί η εκπαίδευση 21 ιμάμηδων στο Gaziantep και 40 ιμάμηδων στην Καισάρεια, ενώ βρίσκεται στο στάδιο της ολοκλήρωσης η συγκρότηση ενός μόνιμου Κέντρου Εκπαίδευσης Ιμάμηδων στο Gaziantep δυναμικότητας 100 εκπαιδευομένων. Παράλληλα, έχει ανατεθεί σε 4 Τούρκους μουφτήδες ο συντονισμός της αποκατάστασης των ζημιών που προκάλεσαν οι τζιχαντιστές στα τζαμιά στην Ασφαλή Περιοχή (Guvenli Βolge) που δημιουργήθηκε από την Τουρκία. Ήδη, πριν το Ραμαζάνι ολοκληρώθηκαν οι εργασίες σε 60 τζαμιά και συνεχίζονται οι εργασίες σε 42 ακόμη. ε. Συνεχίζεται η επιστροφή Σύριων προσφύγων από την Τουρκία στη Συρία. Ο μέχρι τώρα αριθμός τους ανήλθε στους 37.949. στ. Το τουρκικό υπουργείο Δικαιοσύνης ανέλαβε τη συγκρότηση των δικαστικών αρχών εκπαιδεύοντας ανάλογα Σύριους νομικούς. Για το λόγο αυτό απεστάλησαν στη Συρία 7 Τούρκοι δικαστικοί. ζ. Ο συντονισμός των θεμάτων εκπαίδευσης και υγείας πραγματοποιείται από Τούρκους εκπαιδευτικούς και ιατρούς. η. Βρίσκεται σε εξέλιξη πρόγραμμα αποκατάστασης των προβλημάτων ύδρευσης και ηλεκτροδότησης που υφίστανται. Συνεκτιμώντας όλα αυτά διαπιστώνεται ότι, οι Τούρκοι εισήλθαν στη Συρία για να μείνουν αφενός δημιουργώντας κρατικές δομές ελεγχόμενες πλήρως από την Άγκυρα, αφετέρου αποκόπτοντας τον κουρδικό διάδρομο της βόρειας Συρίας.
Στο ερώτημα σας αναφορικά με την απόκλιση συμφερόντων μεταξύ Τουρκίας και ΗΠΑ στη Συρία, η τουρκική στρατηγική δεν αποσκοπεί σε άμεσα και μεγαλεπήβολα αποτελέσματα. Οι Τούρκοι ξέρουν να περιμένουν και προβαίνουν σε μικρά βήματα κάθε φορά. Στην παρούσα Φάση σας προανέφερα τι πέτυχαν. Σε ό,τι έχει να κάνει με τις ΗΠΑ, η Άγκυρα προς το παρόν αρκείται στη δήλωση του Αμερικανού προέδρου Τραμπ αναφορικά με τη χορήγηση στην Τουρκία τους εξοπλισμούς που αυτή επιθυμεί. Ειδικότερα, ο Erdogan έθεσε στους Αμερικανούς ως θέμα άμεσης προτεραιότητας τη συμπλήρωση των πολεμικών αποθεμάτων της χώρας του σε πυρομαχικά πυροβολικού και έξυπνων βομβών (αέρος-εδάφους), τα οποία ελαττώθηκαν σημαντικά λόγω των πολύμηνων επιχειρήσεων εναντίον των τζιχαντιστών και εναντίον των Κούρδων. Τούτο κρίνεται σκόπιμο να τύχει ιδιαίτερης προσοχής από ελληνικής πλευράς.
Σε ό,τι έχει να κάνει με τις σχέσεις της Ρωσίας με την Τουρκία θεωρώ ότι, ο Πούτιν γνωρίζει πολύ καλά τον Erdogan, αλλά και ο Erdogan γνωρίζει πολύ καλά τον Πούτιν. Ωστόσο, και οι δύο ηγέτες έχουν βρει ένα modus vivendi και δεν διαφαίνεται μια πιθανή διάρρηξη των σχέσεων τους στο εγγύς μέλλον.
Το 2ο Μέρος της Συνέντευξης με ακόμα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία δημοσιεύεται αύριο Τρίτη 13 Ιουνίου.
