Στην Ελλάδα «ανακαλύψαμε» την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) κάπου το 2010, μόλις... 38 ολόκληρα χρόνια μετά την υπογραφή της Σύμβασης του Δικαίου της Θαλάσσης (United Nations Convention on the Law of the Sea UNCLOS III-Montego Bay, 1982) που την καθιέρωσε νομικά, και 23 από την κύρωσή της από την ελληνική Βουλή (21 Αυγ. 1995), όταν η Κυπριακή Δημοκρατία, μετά τη συμφωνία οριοθέτησης AOZ με το Ισραήλ, αρχίζει έρευνες για υδρογονάνθρακες.
Το ακρωνύμιο ΑΟΖ εισέρχεται στη ζωή μας, γράφονται πολλά και ακούγονται ακόμα περισσότερα, ο μέσος πολίτης, που «βομβαρδίζεται» από ειδικούς και μη, μπερδεύεται, ενώ κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν ότι απλά και μόνο με την κήρυξή της θα βρούμε τη λύση στο... οικονομικό μας πρόβλημα!
Τους επόμενους 2-3 μήνες θα ειπωθούν πολλά, αφενός μεν λόγω κινητικότητας στην Κυπριακή ΑΟΖ, αφετέρου επειδή εκτιμάται ότι θα προχωρήσει ο λεγόμενος «ελληνοτουρκικός διάλογος» και πάνω σε αυτό το θέμα. Με αυτό το άρθρο «δεν κομίζουμε γλαύκα εις Αθήνας», αλλά επιχειρούμε να συνοψίσουμε χωρίς «ευσεβο-ποθισμούς» και με απλά λόγια τι ισχύει και τι όχι, για να διευκολύνουμε τους αναγνώστες μας στην κατανόηση βασικών εννοιών.
Τι είναι ΑΟΖ
Στο 5o μέρος (V) της Σύμβασης των Η.Ε. για το ΔΘ-UNCLOS (Άρθρα 55-75) καθορίζεται το νομικό καθεστώς της ΑΟΖ, ενώ σε άλλα μέρη βρίσκουμε σχετιζόμενα θέματα που αφορούν τη διευθέτηση των διαφορών, τη θαλάσσια έρευνα και την προστασία του περιβάλλοντος.
ΑΟΖ είναι η θαλάσσια περιοχή πέρα από την παρακείμενη αιγιαλίτιδα ζώνη (χωρικά ύδατα), εκτεινόμενη μέχρι 200 ναυτικά μίλια από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετριέται το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης. Να υπενθυμίσουμε ότι Υφαλοκρηπίδα είναι ο θαλάσσιος βυθός και το υπέδαφός του που εκτείνεται πέραν των χωρικών υδάτων έως 200 ν.μ. ή και πέραν αυτών (εξαρτάται από το υφαλοπρανές), μετρούμενα από τις γραμμές βάσης.
Στη Σύμβαση αναφέρεται ρητά (Άρθρο 121) ότι όλα τα νησιά διαθέτουν ΑΟΖ και ότι η ΑΟΖ και η Υφαλοκρηπίδα ενός νησιού καθορίζονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που καθορίζονται και για τις ηπειρωτικές περιοχές.
Το παράκτιο κράτος ασκεί μέσα στην ΑΟΖ ειδικά κυριαρχικά δικαιώματα σε θέματα που έχουν σχέση με την εξερεύνηση, την εκμετάλλευση, τη διατήρηση και τη διαχείριση των φυσικών πηγών, των υδάτων, του βυθού και του υπεδάφους της θάλασσας, καθώς και δικαιώματα που αναφέρονται στην εξερεύνηση και την οικονομική εκμετάλλευση των ρευμάτων και των υπερκείμενων της θάλασσας και των ανέμων.
Δεν συνιστούν δηλαδή εδαφική κυριαρχία όπως συμβαίνει στα χωρικά ύδατα που για την Ελλάδα είναι ακόμα 6 ν.μ. (σ.σ. λόγω του casus belli της Άγκυρας αλλά και άλλων παραγόντων, η Ελλάδα δεν ασκεί το δικαίωμα που της δίνει η Σύμβαση για επέκταση στα 12 ν.μ.)
Διαφορές ΑΟΖ - Υφαλοκρηπίδας
Η ΑΟΖ είναι καθαρά νομικός-οικονομικός όρος, χωρίς γεωλογικό χαρακτήρα. Η υφαλοκρηπίδα ξεκίνησε ως γεωλογική έννοια και μετά απέκτησε και νομική διάσταση.
Η υφαλοκρηπίδα υπάρχει εξαρχής («ab initio») και αυτοδικαίως («ipso facto»), ενώ η ΑΟΖ πρέπει να ανακηρυχθεί («ipso jure»).
Η υφαλοκρηπίδα εμπεριέχεται στην ΑΟΖ και, κατά συνέπεια, υπερκαλύπτεται από αυτήν, παρ'' όλα αυτά διατηρούν «την αυτονομία τους».
Η υφαλοκρηπίδα αναφέρεται μόνο στον ορυκτό πλούτο του βυθού και του υπεδάφους, ενώ η ΑΟΖ, εκτός από αυτό, συμπεριλαμβάνει αλιεία και εναέριο χώρο για αιολική ενέργεια.
Κρίσιμα χαρακτηριστικά-πλεονεκτήματα
Υπάρχει λοιπόν ελληνική Υφαλοκρηπίδα αλλά όχι ελληνική ΑΟΖ, καθόσον πολύ απλά αυτή δεν έχει... κηρυχθεί! Σε ό,τι αφορά στην εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου του βυθού και του υπεδάφους (υδρογονάνθρακες) η Υφαλοκρηπίδα μας καλύπτει πλήρως, με την προϋπόθεση να οριοθετηθεί με τις παρακείμενες χώρες. Η κήρυξη της ΑΟΖ δεν πρέπει όμως να συγχέεται με την επέκταση των χωρικών μας υδάτων, όπως συχνά πυκνά κάνει ο... ΥΕΘΑ Πάνος Καμμένος!
Η ΑΟΖ, ως οικονομική και όχι γεωλογική έννοια, ισχυροποιεί νομικά την Ελλάδα στο θέμα των νησιών, καθόσον εξασθενεί το επιχείρημα της Τουρκίας που επισημαίνεται ότι επιμένει διαρκώς για το Αιγαίο στην Υφαλοκρηπίδα, ότι τα νησιά (σ.σ.: πάντα τα αναφέρει ως νησιά του Αιγαίου και όχι ως ελληνικά) δεν έχουν Υφαλοκρηπίδα, διότι επικάθονται σε αυτή της Ανατολίας.
Επισημαίνεται ότι η ΑΟΖ ως «πολυλειτουργική» δίνει νέες δυνατότητες στην αλιεία, που είναι παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης, με τη διασφάλιση των αλιευτικών πηγών, ενώ προσφέρει προοπτική οικονομικής εκμετάλλευσης πέραν της αιγιαλίτιδας ζώνης, όπως παραγωγή ενέργειας από ρεύματα, ύδατα και ανέμους. Τέλος, θεωρείται ότι διασφαλίζει την πολιτική και οικονομική ενότητα της ηπειρωτικής και της νησιωτικής Ελλάδας.
Η μονομερής ανακήρυξη ΑΟΖ είναι ένα σημαντικό βήμα, αλλά δεν δίνει αυτομάτως την κυριότητα, δεν οριστικοποιεί την έκτασή της και, επομένως, δεν... «ανοίγει αυτόματα τους κρουνούς παροχής υδρογονανθράκων», όπως ίσως κάποιοι θέλουν να νομίζουν.
Απαιτείται σύναψη συμφωνιών οριοθέτησης με τα γειτονικά κράτη και, σε περίπτωση ασυμφωνίας, εύρεση δίκαιης λύσης με βάση τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου (Άρθρο 74 της Σύμβασης και Άρθρο 38 του Καταστατικού του Διεθνούς Δικαστηρίου). Τότε μόνο νομιμοποιούμαστε να προχωρήσουμε σε οικοπεδοποίηση και μετά σε αδειοδότηση έρευνας και εξόρυξης.
Οριοθέτηση ΑΟΖ - Υφαλοκρηπίδας, το Καστελόριζο
Ενώ οι κανόνες οριοθέτησης τόσο της ΑΟΖ όσο και της Υφαλοκρηπίδας είναι ίδιοι, επισημαίνεται ότι όσα κράτη προσφεύγουν όμως στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης επικαλούνται την ΑΟΖ. Σε περίπτωση που έχει προηγηθεί οριοθέτηση Υφαλοκρηπίδας, η γραμμή οριοθέτησης της ΑΟΖ δεν διαφέρει ουσιαστικά. Η Ελλάδα δυστυχώς δεν έχει οριοθετήσει Υφαλοκρηπίδα - ΑΟΖ με καμία γειτονική χώρα, πλην της Ιταλίας, και αυτό αποτελεί αρνητικό στοιχείο (η συμφωνία με την Αλβανία ακυρώθηκε).
Το μεγάλο πρόβλημα όμως είναι η οριοθέτηση με την Τουρκία. Μεταξύ χωρών που έχουν παρακείμενες ακτές χρησιμοποιείται πρωτίστως, σύμφωνα με τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου (Άρθρο 74, παρ. 1), η αρχή με εθιμική ισχύ της «μέσης γραμμής», με απλά λόγια «στα ίσα» και αυτό υποστηρίζεται από τη χώρα μας!
Η Άγκυρα όμως απορρίπτει αυτή την αρχή λόγω «ειδικών περιστάσεων» και «τοπικών ιδιομορφιών» και προτείνει οριοθέτηση με βάση την αρχή της «ευθυδικίας» και της «αναλογικότητας». Όμως η Τουρκία, η οποία δεν έχει κυρώσει τη Σύμβαση για το Δίκαιο των Θαλασσών, θέσπισε ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα, την οποία οριοθέτησε με τη Σοβιετική Ένωση και κατόπιν με Βουλγαρία και Ρουμανία, με βάση την αρχή της μέσης γραμμής, έστω και αν της δίνει άλλο όνομα!
Το νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελόριζου είναι το κλειδί για την οριοθέτηση της Υφαλοκρηπίδας - ΑΟΖ και αποτελεί για την Τουρκία ένα «αγκάθι στο μάτι» της. Αν μπορούσε, θα το εξαφάνιζε από τον... χάρτη και ο λόγος είναι ότι με πλήρη επήρεια επιτρέπει στις Υφαλοκρηπίδες Ελλάδος και Κύπρου να συνορεύουν.
Οι Τούρκοι διαχρονικά υποστηρίζουν με προκλητικότητα ότι και αυτό δεν έχει Υφαλοκρηπίδα, καθόσον επικάθεται στην Υφαλοκρηπίδα της Ανατολίας. Και επειδή σε περίπτωση ΑΟΖ δεν υπεισέρχεται η γεωλογική διάσταση, ισχυρίζεται με βάση την «αναλογικότητα» ότι το μέγεθος του νησιώτικου αυτού συμπλέγματος δεν επιτρέπει ίσα δικαιώματα με την ηπειρωτική Τουρκία, η οποία διαθέτει πολλαπλάσια σε μέγεθος ακτογραμμή.
Πώς διευθετείται η «διαφορά»
Η ελληνοτουρκική διαφορά για την Υφαλοκρηπίδα πάει πίσω στον Νοέμβριο 1973, όταν δημοσιεύεται στην τουρκική Εφημερίδα της Κυβερνήσεως απόφαση παραχώρησης στην τουρκική εταιρεία πετρελαίων TRAO του δικαιώματος εξερεύνησης του βυθού στο Β.Α. Αιγαίο για εντοπισμό υδρογονανθράκων. Αργότερα σε αυτούς χάρτες συμπεριλήφθηκαν περιοχές στο τρίγωνο Λήμνου, Λέσβου, Χίου. Έκτοτε, δύο φορές τουλάχιστον φθάσαμε στα πρόθυρα πολεμικής σύρραξης για το θέμα αυτό.
Η Ελλάδα αναγνωρίζει τη διαφορά ως νομική, όπως και είναι άλλωστε, ενώ η Τουρκία επιθυμεί την πολιτική διευθέτηση μέσω διμερών συνομιλιών, προφανώς για να χρησιμοποιεί εκβιαστικά την ισχύ της. Το ζήτημα μπορεί να παραπεμφθεί είτε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης είτε στο Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας στο Αμβούργο (μόνο μία περίπτωση όμως εξετάσθηκε σε αυτό). Όχι όμως διμερείς συνομιλίες, με την απειλή χρήσης στρατιωτικής ισχύος, όπως έχει υπονοήσει τουλάχιστον δύο φορές το τελευταίο εξάμηνο ο Τούρκος ΥΠΕΞ κ. Τσαβούσογλου.
Σε περίπτωση προσφυγής «στη Χάγη» με την Τουρκία, ενώ η χώρα μας έχει νομικώς ισχυρή επιχειρηματολογία, εκτιμάται ότι το δικαστήριο αυτό θα συνεξετάσει μαζί με την αρχή «της μέσης γραμμής» και αυτήν της ευθυδικίας και αναλογικότητας, ενώ θα κρίνει και με πολιτικά κριτήρια. Άρα, ενώ δεν πρόκειται να αμφισβητηθεί για το Καστελόριζο η ύπαρξη Υφαλοκρηπίδας - ΑΟΖ το ερώτημα είναι ποια «επήρεια» (έκταση) θα αποδώσει.
Αντί επιλόγου
Το θέμα της ΑΟΖ δεν πρέπει να προσφέρεται για εσωτερική κατανάλωση ούτε να χρησιμοποιείται με ευκολία ως αφήγημα... «εθνικής νίκης». Και για να προλάβουμε κάποιους «ΑΟΖολόγους», αυτό δεν σημαίνει απεμπόληση του συγκεκριμένου δικαιώματος.
Χωρίς η ΑΟΖ να αποτελεί... πανάκεια, παρέχει αναντίρρητα σημαντικά πλεονεκτήματα στη χώρα. Το κύριο πρόβλημα όμως είναι η οριοθέτησή της, όπως και της Υφαλοκρηπίδας, που σε ό,τι αφορά τους ενεργειακούς πόρους, μας καλύπτει. Η Ελλάδα, χωρίς φοβικά σύνδρομα αλλά και ανόητους λεονταρισμούς, θα μπορούσε υπό προϋποθέσεις να προχωρήσει στη θέσπιση ΑΟΖ, αφού κάνει συνετά και καλά υπολογισμένα βήματα, όπως:
* Έντονη και συστηματική διπλωματική προετοιμασία.
* Οικοδόμηση συμμαχιών με βάση κοινά συμφέροντα.
* Ολοκληρωμένη νομική και τεχνική υποστήριξη.
* Επικοινωνιακή σχεδίαση για τις κυβερνήσεις και τους οργανισμούς, τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό.
* Περαιτέρω ισχυροποίηση των Ενόπλων Δυνάμεων και ειδική σχεδίαση για διασφάλιση των δικαιωμάτων που πηγάζουν από την ΑΟΖ.
Του Κωνσταντίνου Λουκόπουλου
* Ο αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Λουκόπουλος είναι συντονιστής - υπεύθυνος για θέματα Γεωπολιτικής - Γεωστρατηγικής, Άμυνας και Διπλωματίας στο liberal.gr και επικεφαλής στο Παρατηρητήριο Liberal
* Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο της 5ης Οκτωβρίου
