(Φωτ.: Ισραηλινοί στρατιώτες εκπαιδεύονται κοντά στα σύνορα με τη Συρία, στα υψώματα του Γκολάν. Η αποτυχία του Ισραήλ απέναντι στην παραστρατιωτική οργάνωση της Hezbollah στον Λίβανο το 2006 ήταν η αρχή για να αρχίσει να θεραπεύει τις δυσλειτουργίες του και να προσπαθεί να είναι πάντα σε ετοιμότητα, μέσα από μια προσπάθεια συνεχούς βελτίωσης. Κάτι αντίστοιχο πρέπει να κάνει και η Ελλάδα, που συχνά υποπέφτει σε σφάλματα και προσπαθεί να κρύψει τις αδυναμίες της.)
Του Ιπποκράτη Δασκαλάκη *
Συχνά αναφερόμαστε στην ανάγκη οικοδόμησης ικανής στρατιωτικής ισχύος ώστε να αποκτήσουμε την αξιόπιστη αποτρεπτική ικανότητα που εγγυάται την εθνική μας ανεξαρτησία και τα κυριαρχικά μας δικαιώματα. Δύσκολα όμως κατανοούμε το κόστος των προσπαθειών για την απόκτηση αλλά και διατήρηση των παραπάνω ικανοτήτων. Η διατύπωση των προθέσεων απέχει πολύ από την υλοποίηση των αναγκαίων στόχων και απαιτεί συνεχείς προσπάθειες.
Βασική προϋπόθεση είναι η κατανόηση και αποδοχή εκ μέρους της κοινωνίας της σκοπιμότητος και της αναγκαιότητος ανάληψης αυτού του κόστους, έργο για το οποίο ευθύνονται εν πολλοίς και οι «elite» της χώρας. Εν συνεχεία έπεται η μεθοδική χάραξη και υλοποίηση των επιμέρους στόχων από μια υπεύθυνη πολιτική ηγεσία με την κατάρτιση της υψηλής στρατηγικής. Τελευταίος συντελεστής, οι ένοπλες δυνάμεις, που καλούνται να επιβληθούν του αντιπάλου σε στρατηγικό, επιχειρησιακό και τακτικό επίπεδο με τη χρήση βίας ή την απειλή χρήσεως της. Οποιαδήποτε δυσλειτουργία στην παραπάνω περιγραφείσα αλυσίδα ενδέχεται να έχει οδυνηρά και μη αναστρέψιμα αποτελέσματα.
Η σύγκρουση του 2006 στον Λίβανο
Η σύγκρουση του Ισραήλ με την παραστρατιωτική οργάνωση Hezbollah, στο έδαφος του Λιβάνου το 2006, δίνει ένα παράδειγμα των δυσκολιών που αντιμετωπίζει η διαδικασία οικοδόμησης αμυντικής και αποτρεπτικής ισχύος.
Το Ισραήλ αποτελεί παράδειγμα έθνους που αντιμετωπίζει ποικίλες απειλές, συμβατικές και μη, ευρισκόμενο γεωγραφικά απομονωμένο σε ένα εχθρικό περιβάλλον. Η αμυντική του ισχύς είναι διεθνώς αναγνωρισμένη και η αποτρεπτική ισχύς του αδιαφιλονίκητη, με περιρρέουσα τη φημολογία της διάθεσης πυρηνικών όπλων. Εντούτοις, οι συγκρούσεις του καλοκαιριού του 2006 δεν εξελίχθηκαν ευνοϊκά για τις ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις (IDF). Ο επικαλούμενος ως 2ος πόλεμος του Λιβάνου κατέδειξε περίτρανα ότι ακόμα και ένα κράτος με ισχυρές ένοπλες δυνάμεις μπορεί να εγκλωβιστεί σε λανθασμένες εκτιμήσεις και, επαναπαυόμενο στις δάφνες του παρελθόντος, να αποτύχει να προσδιορίσει και να αξιολογήσει τις νέες απειλές. Τελική συνέπεια, η αστοχία χάραξης μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής αντιμετώπισης της κρίσεως και η αδυναμία επιτυχούς αντιμετώπισης των απειλών σε στρατηγικό, επιχειρησιακό και τακτικό επίπεδο.
Η σύγκρουση του 2006 αφορά μια κρίση που ξεκίνησε με περιορισμένους στόχους και από τις δύο πλευρές (Ισραήλ και Hezbollah) και εξελίχθηκε σε μια σοβαρή πολεμική εμπλοκή με σημαντικές απώλειες και αμφισβητούμενα μέχρι και σήμερα αποτελέσματα. Η παρατήρηση αυτή αναφέρεται σε όλους εκείνους που θεωρούν ως δεδομένο ότι μια ενδεχόμενη σύγκρουση στο Αιγαίο θα είναι τοπική και περιορισμένης κλίμακος και χαμηλών απωλειών.
Διαπιστώσεις - συμπεράσματα από τη σύγκρουση του Λιβάνου
Το ισραηλινό πόρισμα κατέδειξε ότι οι IDF και κυρίως οι χερσαίες δυνάμεις, προσανατολισμένες τα τελευταία έξη χρόνια (2000-2006) σε εκτέλεση αποστολών «αστυνόμευσης» για την αντιμετώπιση της παλαιστινιακής εξέγερσης (2η intifada), ήταν πλημμελώς εκπαιδευμένες να αντιμετωπίσουν μια υψηλής έντασης σύγκρουση (High Intensity Conflict) και δεν αποδείχθηκαν ικανές να φέρουν σε πέρας τους στόχους που καθορίστηκαν. Το συμπέρασμα αυτό αφιερώνεται στους αναλυτές που εκτιμούν ότι οι συγκρούσεις υψηλής έντασης αποτελούν παρελθόν και οι ένοπλες δυνάμεις πρέπει να στραφούν στην αντιμετώπιση των ασύμμετρων απειλών και την κοινωνική προσφορά.
Συνεχίζοντας, το πόρισμα διαπιστώνει ότι σημαντικές περικοπές στον αμυντικό προϋπολογισμό του Ισραήλ συνετέλεσαν σε δυσλειτουργίες και ελλείψεις στη διοικητική μέριμνα, στην προετοιμασία των επιστράτων αλλά κυρίως στην εκπαίδευση των μονάδων. Η απουσία διακλαδικών ασκήσεων μεγάλης κλίμακος, με συμμετοχή και επιστράτων, είχε αρνητικό αντίκτυπο στην απόδοση των IDF σε συνδυασμένες επιχειρήσεις. Το συμπέρασμα αυτό αναφέρεται απλά για προβληματισμό για τις ημέτερες περικοπές των αμυντικών δαπανών με συνέπειες και στην εκπαίδευση των μονάδων αλλά και στην αστήρικτη πεποίθηση της συνεχούς αύξησης των μαχητικών ικανοτήτων με ταυτόχρονη μείωση των διατιθέμενων πιστώσεων.
Επιπλέον διαπιστώθηκε ότι οι IDF και η πολιτική ηγεσία της χώρας λανθασμένα εκτίμησαν τη φύση της απειλής, εγκλωβισμένες σε συμπεράσματα συγχρόνων πολέμων σε διαφορετικά περιβάλλοντα και με διαφορετικούς αντιπάλους (Βαλκάνια - Ιράκ). Συγχρόνως καλλιεργήθηκε μια αδικαιολόγητη προσδοκία σύντομης και νικηφόρας αντιμετώπισης κάθε αντιπάλου με περιορισμένες απώλειες, γεγονός που πυροδότησε έντονες επικρίσεις και ανησυχία στην ισραηλινή κοινωνία, καθώς η σύγκρουση και οι απώλειες κλιμακώθηκαν. Οι παραπάνω παρατηρήσεις δείχνουν πόσο εύκολα έμπειρες ηγεσίες μπορεί να επαναπαυθούν και να παρερμηνεύσουν την επερχόμενη φύση της απειλής και των συγκρούσεων βασιζόμενες σε συμπεράσματα διαφορετικών καταστάσεων.
Στο επίπεδο της υψηλής στρατηγικής, η πολιτική ηγεσία του Τελ-Αβίβ απέτυχε να προσδιορίσει τους επιδιωκόμενους στόχους της αντίδρασης της στα γεγονότα που προκάλεσαν την κρίση. Η ακροβασία μεταξύ των δύο ακραίων λύσεων που παρουσιάστηκαν οδήγησε σε ασυμμετρία των επιδιωκόμενων σκοπών με τα μέσα που επελέγησαν. Η στρατιωτική ηγεσία επικρίνεται έντονα, διότι δεν κατόρθωσε, αλλά ούτε και προσπάθησε επαρκώς, να ενημερώσει τη σχετικά άπειρη πολιτική ηγεσία για την ασυμβατότητα μέσων και στόχων. Επιπλέον αποδείχθηκε απροετοίμαστη να παρουσιάσει μια επικαιροποιημένη και πλήρη στρατιωτική στρατηγική για την αντιμετώπιση της κρίσεως. Ακόμη και οι ικανότατες ισραηλινές υπηρεσίες πληροφοριών είχαν αποτύχει να εντοπίσουν το μέγεθος των στρατιωτικών προετοιμασιών και της αναβάθμισης των μαχητικής αξιοπιστίας της Hezbollah. Πιθανόν να ενθυμούμαστε αντίστοιχες καταστάσεις στην κρίση του 1996.
Τελικά, η πολιτική της αποτροπής του Τελ Αβίβ, την εξαετία 2000-2006, δεν κρίνεται πειστική και επιτυχής, με αποτέλεσμα η Hezbollah να αναβαθμίζει σταδιακά το μέγεθος των προκλήσεων. Σε παρόμοια προηγούμενα συνοριακά περιστατικά οι IDF είχαν αντιδράσει με αυτοσυγκράτηση, αδυνατώντας να οικοδομήσουν μια σταθερή και αξιόπιστη αποτρεπτική ικανότητα (παρά μάλιστα το αναγνωριζόμενο αποτρεπτικό γόητρο του Ισραήλ και των ενόπλων δυνάμεων του). Ας αναρωτηθούμε για την αποτελεσματικότητα της δικής μας αποτροπής.
Σε τελευταία ανάλυση, ένα ολόκληρο έθνος (ισραηλινό), εγκλωβισμένο σε λάθος εκτιμήσεις και επαναπαυόμενο στις δάφνες του παρελθόντος, απέτυχε να προσδιορίσει το νέο είδος των απειλών και κυρίως να προετοιμάσει μια ολοκληρωμένη στρατηγική αντιμετώπισης τους στο στρατηγικό και επιχειρησιακό επίπεδο. Αντίστοιχα, το δικό μας το έθνος, εγκλωβισμένο σε μια πολιτικο-οικονομική κρίση και κυρίως κρίση αξιών αδυνατεί όχι μόνο να διακρίνει απειλές, αλλά και να καθορίσει το βηματισμό του, ακόμη και στα αυτονόητα θέματα της καθημερινότητας.
Αντί επιλόγου, ένα μάθημα και για την Ελλάδα
Τουλάχιστον όμως το Τελ Αβίβ κατόρθωσε να καλύψει την αποτυχία της υψηλής στρατηγικής και των στρατιωτικών μέσων του επιδέξια, χρησιμοποιώντας τη διπλωματική διάσταση για τον τερματισμό των εχθροπραξιών και την επιβολή ενός ψηφίσματος, η εφαρμογή του οποίου συνιστούσε μερική επιτυχία του Ισραήλ. Με τον τρόπο αυτό απέδειξε ότι η πορεία ενός έθνους είναι η συνισταμένη πολλών δυνάμεων και συντελεστών ισχύος και η ορθή και σε βάθος χρόνου πολυδιάστατη και συνεπής υψηλή στρατηγική μπορεί να διορθώσει προσωρινές αστοχίες και ατυχήματα των επιμέρους στρατηγικών.
Αξιέπαινη και η προσπάθεια του Ισραήλ να αντιμετωπίσει και θεραπεύσει τις δυσλειτουργίες του συστήματος και να προχωρήσει άμεσα σε ανάλυση και εξέταση των γεγονότων. Αποτέλεσμα, η μετά ένα περίπου χρόνο ανοικτή δημοσίευση μεγάλου μέρους των αποτελεσμάτων μιας διακομματικής αξιόπιστης έρευνας και η ανάληψη άμεσων διορθωτικών ενεργειών, τα αποτελέσματα των οποίων επαναξιολογήθηκαν στις επιχειρήσεις της Λωρίδας της Γάζας το 2008. Η παρούσα επισήμανση αφορά ιδιαίτερα τη χώρα μας και τα γεγονότα της μεταπολεμικής περιόδου που αναφέρονται στις κρίσεις στο Αιγαίο και τις πολεμικές επιχειρήσεις στην Κύπρο, τα οποία επιμελώς καλύπτονται από ένα πέπλο μυστικότητας εν ονόματι ενός κακώς εννοούμενου εθνικού συμφέροντος, περισσότερο όμως για να καλυφθούν οι αδυναμίες και τα ολέθρια σφάλματα των εμπλεκομένων (αποφεύγω να χρησιμοποιήσω τη λέξη προδοσίες).
* Ο κ. Ιπποκράτης Δασκαλάκης είναι Υποστράτηγος (εα), Πτυχιούχος του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου και κάτοχος Μεταπτυχιακού στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Είναι Μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ) και Συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ).
