Στην Αθήνα, με μια κυβέρνηση που φαίνεται να αιφνιδιάστηκε με την ήττα της Clinton, προσπαθούμε αφενός να ανακαλύψουμε Ελληνοαμερικανούς στο επιτελείο του Προέδρου και αφετέρου ανησυχούμε για την ενδεχόμενη παρείσφρηση προσώπων φιλικά διακείμενων προς την Τουρκία. Photo by George Bush Presidential Library and Museum - http://www.flickr.com/photos/georgebushlibrary/5726289741/, CC BY 4.0.
Του Ιπποκράτη Δασκαλάκη*
Σχεδόν ένας μήνα μετά την απρόσμενη, για τους περισσότερους, εκλογική επιτυχία του Donald Trump και οι κυβερνήσεις και αναλυτές προσπαθούν να προβλέψουν τους άξονες και κατευθύνσεις της πολιτικής του. Έκδηλες ανησυχίες περιστρέφονται κυρίως γύρω από την υλοποίηση των αντιφατικών και συχνά «εμπρηστικών» προεκλογικών του δηλώσεων. Σε αναμονή και για τις επιλογές των στενών συνεργατών του και αξιωματούχων που θα προδιαγράψουν μερικώς και τις κατευθύνσεις της πολιτικής της νέας προεδρίας.
Στην Αθήνα, με μια κυβέρνηση που φαίνεται να αιφνιδιάστηκε με την ήττα της Clinton, προσπαθούμε αφενός να ανακαλύψουμε Ελληνοαμερικανούς στο επιτελείο του Προέδρου και αφετέρου ανησυχούμε για την ενδεχόμενη παρείσφρηση προσώπων φιλικά διακείμενων προς την Τουρκία. Σίγουρα, οι προσωπικές αντιλήψεις, συμπάθειες και συμφέροντα επηρεάζουν, μέχρι ενός βαθμού, και τις διεθνείς διακρατικές σχέσεις και ιδιαίτερα στο πολύπλοκο αμερικάνικο σύστημα των νομιμοποιημένων lobbies. Θεμιτές λοιπόν και οι ανησυχίες αλλά και οι προσπάθειες διείσδυσης και επηρεασμού του νέου περιβάλλοντος του Προέδρου, αλλά καλό θα είναι να μη βαυκαλιζόμαστε και να μην αρκούμεθα σε ανάλογες ευχές και ανεδαφικές ελπίδες «φιλελληνικών εξάρσεων».
Η αμοιβαία και επωφελής συμπόρευση με μια υπερδύναμη αποτελεί δύσκολο έργο, ειδικά όταν υφίσταται ανταγωνισμός από άλλα κράτη ανάλογης, ίσως και μεγαλύτερης, γεωστρατηγικής αξίας. Η εύνοια της υπερδύναμης είναι δύσκολο να επιτευχθεί, ειδικά στην περίπτωση που αυτή θα ζημιώσει έναν άλλο γειτονικό υποψήφιο και ενδεχομένως θα τον ωθήσει να στραφεί στην άλλη πλευρά για μεγιστοποίηση των κερδών του. Ούτε μάλιστα η συνεχής αναφορά στα εθνικά μας δίκαια τα κατοχυρώνει και τα διασφαλίζει έναντι των ανταγωνιστών μας. Οι διεθνείς σχέσεις είναι ένα πεδίο συνεχούς ανταγωνισμού και προσπάθειας επιβίωσης μέσω της αύξησης και προβολής της ισχύος. Έτσι ήταν, από δημιουργίας των πρώτων οργανωμένων ομάδων και κοινωνιών, και έτσι θα συνεχίσει για πολύ καιρό ακόμα.
Όσον αφορά τις συμμαχίες, περιγράφονται από το Θουκυδίδη στο έργο του με τον καλύτερο τρόπο, όταν ο Αθηναίος Εύφημος, ως εκπρόσωπος της πανίσχυρης αθηναϊκής συμμαχίας, απευθύνεται στους Καμαριναίους (πόλη Σικελίας) λέγοντας:
«Ο καθείς πρέπει να είναι εχθρός ή φίλος αναλόγως των περιστάσεων. Και το ιδικόν μας συμφέρον ενταύθα εξυπηρετείται, όχι εάν εξασθενήσωμεν τους φίλους μας, αλλ'' εάν οι εχθροί μας καταστούν ανίσχυροι διά της δυνάμεως των φίλων μας. Ούτε πρέπει να δεικνύεσθε δύσπιστοι. Διότι τους εκεί συμμάχους μας μεταχειριζόμεθα όπως έκαστος ημπορεί να μας χρησιμεύση καλύτερον» (Θουκυδίδου Ιστορίαι, ΣΤ΄85, μετάφραση Ελευθερίου Βενιζέλου).
Ισχύς και σύμμαχοι
Αριστοτεχνικά ζωγραφίζεται η λειτουργία των συμμαχιών. Προϋπόθεση για την επικερδή συμμετοχή στη συμμαχία η «δύναμις» (ισχύς) του κάθε συμμετέχοντος που θα εξασφαλίσει τα συμφέροντα του ισχυρού της ομάδος και ενδεχομένως μέσω αυτού και τα δικά του. Αναγκαία λοιπόν η κατανόηση του διεθνούς περιβάλλοντος και του τρόπου λειτουργίας του.
Διαχρονικά λοιπόν, η ορθή τοποθέτηση σε «συμμαχίες» και «άξονες» και η προσμέτρηση του βάρους της κάθε χώρας εξαρτάται βασικά από την ισχύ της. Η έννοια της ισχύος είναι πολυεπίπεδη και αναφέρεται σε ποικιλία, μετρήσιμων και μη, παραγόντων (οικονομία, δημογραφία, ένοπλες δυνάμεις, κοινωνία, ηγεσία κλπ). Κορωνίδα της ισχύος, ακόμη και σήμερα και μάλλον με αυξητικές τάσεις, εμφανίζεται η στρατιωτική ισχύς, καθώς τα ιδεολογήματα του νεοφιλελευθερισμού φαίνεται να υποχωρούν. Αδιαμφισβήτητα όμως η στρατιωτική ισχύς στηρίζεται σημαντικά (και) στην οικονομική ισχύ. Σημαντικότατος και ο ρόλος των διεθνών σχέσεων, αλλά στη δική μας περίπτωση μάλλον υφίστανται σημαντικοί περιορισμοί, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχει δυνατότητα ελιγμών. Όλες όμως οι μορφές ισχύος εκπηγάζουν από ανθρώπους (πολίτες, ψηφοφόροι) και διαμορφώνονται κατάλληλα από εκλεγμένες πολιτικές ηγεσίες που και αυτές με τη σειρά τους επηρεάζονται από τις «ελίτ» του κάθε τόπου. Στην τελευταία πρόταση παρουσιάζεται και το βασικό πρόβλημα της χώρας μας με την αδυναμία χάραξης και εφαρμογής σταθερής στρατηγικής απόκτησης ισχύος ως αποτέλεσμα της δομικής δυσλειτουργίας των θεσμών και της υποχώρησης των αξιών με σημαντική τη συνυπευθυνότητα και των τριών μερών (πολίτες, ηγεσίες, ελίτ).
Αντί λοιπόν να πανηγυρίζουμε, να μελαγχολούμε ή να παραμένουμε αμήχανοι με την εκλογή του Donald Trump, ας επικεντρώσουμε τις προσπάθειες μας στην ανοικοδόμηση του «οίκου» μας, αποφεύγοντας να αναζητούμε εξωτερικούς σωτήρες ή «σκοτεινές» δυνάμεις που απεργάζονται την εξαφάνιση μας.
* Ο κ. Ιπποκράτης Δασκαλάκης είναι Υποστράτηγος (ε.α.).
- Πτυχιούχος τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου
- Μεταπτυχιακό στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
- Διευθυντής Μελετών του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ)
- Συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ)
- Διαλέκτης και συνεργάτης στη Σχολή Εθνικής Αμύνης (ΣΕΘΑ)
- [email protected]
