(Photo by Ahmet Izgi/Anadolu Agency/Getty Images/Ideal Images)
Του Βασίλη Κοψαχείλη*
Η νεοϊδρυθείσα Λιβυκή στρατιωτική οργάνωση, που αποκαλείται Benghazi Defence Brigades (BDB), ήρθε δυναμικά στο προσκήνιο, φιλοδοξώντας να ανατρέψει τις ισορροπίες που είχαν διαμορφωθεί στη χώρα, τους τελευταίους μήνες. Στο παρασκήνιο διαφαίνεται πως, ενδεχομένως και για διαφορετικούς λόγους, καταλύτες στην ανατροπή του σκηνικού είναι η Ρωσία και η Σαουδική Αραβία, σε ένα γεωστρατηγικό παιχνίδι για πολύ δυνατούς παίκτες, αντοχές και νεύρα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση - αναμενόμενο μεν, δυστυχώς δε - έχει χάσει πλέον το παιχνίδι που λέγεται γεωστρατηγικές ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο, ενώ όντας εγκλωβισμένη στον εφιάλτη του μεταναστευτικού, αδυνατεί να εκπονήσει τουλάχιστο ένα βιώσιμο σχέδιο αντιμετώπισης του προβλήματος, παρκάροντας εκατοντάδες χιλιάδες Αφρικανών μεταναστών στις νότιες ερήμους της εύθραυστης Λιβύης.
Το σκηνικό των τελευταίων μηνών
Τους τελευταίους μήνες η κατάσταση στην Λιβύη έδειχνε να έχει σταθεροποιηθεί. Πολιτική και στρατιωτική τάξη δεν υπήρχε, όμως τα πράγματα έδειχναν πως κινούνται προοδευτικά σε μια «ομαλοποίηση», θα λέγαμε καλύτερα σταθερότητα, σε σχέση με το εντελώς ρευστό σκηνικό των προηγούμενων ετών.
Στην πρωτεύουσα Τρίπολη έχει εγκατασταθεί, κατόπιν αμφιλεγόμενης πολιτικής συμφωνίας και ευλογίας του ΟΗΕ, μια κυβέρνηση αποτελούμενη κυρίως από μετριοπαθείς Ισλαμιστές των φυλών στα δυτικά της χώρας (όπου ζει σχεδόν το 70% του Λιβυκού λαού). Η κυβέρνηση αυτή στερείται λαϊκής εντολής, ωστόσο νομιμοποιείται ως προϊόν του διεθνούς παράγοντα και εκφράζει τη Λιβυκή αρχή στο εξωτερικό. Εκτός από την μεγάλη στήριξη του ΟΗΕ, η κυβέρνηση της Τρίπολης δεν έχει άλλα οικονομικά, πολιτικά και στρατιωτικά ερείσματα και είναι εξαιρετικά αδύναμη ώστε να κερδίσει τους τζιχαντιστές και να επιβάλλει την τάξη στη χώρα.
Από την άλλη, υπάρχει το δημοκρατικά εκλεγμένο κοινοβούλιο της χώρας που έχει μετακινηθεί στα ανατολικά στην πόλη Βεγγάζη και το οποίο έχει πολιτικά ανταγωνιστικές σχέσεις με την κυβέρνηση στην Τρίπολη. Υπό τις εντολές του βρίσκεται ο Εθνικός Λιβυκός Στρατός (LNA) με αρχηγό τον χαρισματικό και πολιτικά φιλόδοξο στρατηγό Khalifa Haftar. Με την ανοιχτή υποστήριξη της Αιγύπτου και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, καθώς και με την υψηλή επιστασία και συμφωνία της Ρωσίας, τους τελευταίους μήνες ο στρατηγός Haftar κατάφερε να ελέγξει μεγάλο τμήμα στα κεντρικά της χώρας, όπου βρίσκονται τα κυριότερα λιμάνια και εγκαταστάσεις εξαγωγής πετρελαίου της Λιβύης, και έτσι να αυξήσει και εκείνος το ειδικό πολιτικό του βάρος στο μελλοντικό μεταπολεμικό σκηνικό της χώρας. Σε μία κίνηση καλλιέργειας ενωτικού προφίλ, όταν οι δυνάμεις του LNA κατέλαβαν πριν από 7 μήνες στρατηγικούς λιμένες εξαγωγής πετρελαίου, ο στρατηγός Haftar παρέδωσε τις εγκαταστάσεις στη Libyan National Oil Corporation η οποία τελεί υπό την δικαιοδοσία της κυβέρνησης στην Τρίπολη, με την οποία ο στρατηγός Haftar διατηρεί ανταγωνιστικές σχέσεις, προκειμένου να ξαναρχίσει η παραγωγή και οι εξαγωγές πετρελαίου και να μπουν στα ταμεία της χώρας χρήματα και κυρίως πολύτιμο συνάλλαγμα, αναγκαίο για την χρηματοδότηση της ανοικοδόμησης της χώρας.
Τα κίνητρα στήριξης της Αιγύπτου στο στρατηγό Haftar έχουν καθαρά χαρακτήρα εμπέδωσης της ασφάλειας και της σταθερότητας στην περιοχή – στοιχείο που «καίει» τον Αιγύπτιο πρόεδρο Αλ Σίσι, ενώ η υποστήριξη του Ρωσικού παράγοντα στον Λίβυο στρατηγό κρύβουν την Ρωσική στρατηγική επιλογή για τον έλεγχο της ενεργειακά πλούσιας χώρας και των εγκαταστάσεών της, με το στρατηγό σε ρόλο προσωπικού ασφαλείας, τώρα και στο μέλλον.
Ανατροπή σκηνικού
Την περασμένη Παρασκευή είχαμε μια σημαντική εξέλιξη στη Λιβύη που ίσως ανατρέπει πολλά από τα δεδομένα των τελευταίων μηνών στη χώρα. Οι πληροφορίες για κατάληψη του σημαντικού εξαγωγικού λιμένα πετρελαίου του Es Sider από δυνάμεις του νεοϊδρυθέντα στρατού που αποκαλείται Benghazi Defence Brigades (BDB) έχει μικρή τακτική αξία αλλά πολύ μεγαλύτερη σημασία σε επίπεδο σημειολογίας και πολιτικής ουσίας για το μέλλον του στρατηγού Khalifa Haftar και των μελλοντικών πολιτικών ισορροπιών στη χώρα.
Ο BDB ιδρύθηκε μόλις στα τέλη του 2016, με στόχο την ανακατάληψη περιοχών στα ανατολικά της χώρας που βρίσκονται υπό τον έλεγχο των δυνάμεων του στρατηγού Haftar. Η ταυτότητα αυτής της νέας στρατιωτικής δύναμης πραγματικά σηκώνει πολλές ερμηνείες. Οπότε, ο ασφαλέστερος τρόπος να δούμε τους σκοπούς της, είναι η διερεύνηση και πιθανολόγηση του ποιους τελικά εξυπηρετεί η δράση της.
Ο αιφνιδιασμός ημέρα Παρασκευή (ημέρα προσευχής για τους Μουσουλμάνους) και η έστω προσωρινή στρατιωτική ήττα των δυνάμεων του στρατηγού Haftar (αργότερα ανακοινώθηκε ότι οι δυνάμεις του Λιβυκού στρατού έθεσαν εκ νέου μέρος του λιμένα υπό τον έλεγχό τους, αλλά ωστόσο κανείς δεν ξέρει με βεβαιότητα ποιος κατέχει τι) ήταν ισχυρό πλήγμα στην εικόνα του στρατηγού ως απόλυτου και ισχυρού άνδρα στην εμπέδωση της τάξης και της ασφάλειας στη χώρα, στοιχείο που του προσέδιδε μεγάλη λαϊκή απήχηση. Ήταν τυχαίο γεγονός ή καμπανάκι για το μέλλον του;
Το παιχνίδι της Ρωσίας
Την ώρα που πριν ένα μήνα η Ρωσία καλούσε για τρίτη φορά τον στρατηγό Haftar επί εδάφους της - ακόμη και αν επρόκειτο για το αμφιλεγόμενης ικανότητας μίνι αεροπλανοφόρο της στη Μεσόγειο - και του υποσχόταν υλικοτεχνική βοήθεια, την ίδια ώρα και υπογείως, η Ρωσική διπλωματία έριχνε γέφυρες προς την κυβέρνηση της Τρίπολης, δηλώνοντας πολιτική στήριξη και διάθεση συνεργασίας και βοήθειας. Γιατί αυτό το διπλό παιχνίδι;
Είναι πλέον φανερό πως η Ρωσία έχει φιλοδοξίες και επιδιώξεις στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου που ξεπερνούν κατά πολύ την διάθεση αποκατάστασης των παλαιών της διαύλων και επιρροών στη Λιβύη ή τη Συρία. Όμως γνωρίζει καλά, ότι αν προσπαθήσει να καλύψει μόνη της και χωρίς διεθνή νομιμοποίηση τις φιλοδοξίες της αυτές, τότε πολύ απλά θα αναλωθεί. Έτσι λοιπόν, επαναλαμβάνει στην περίπτωση της Λιβύης το ίδιο στρατήγημα που προσπάθησε να επιβάλλει και στο Κυπριακό στις πρόσφατες συνομιλίες στη Γενεύη. Να θέσει δηλαδή, τον ΟΗΕ και το Συμβούλιο Ασφαλείας ως νομιμοποιητικά όργανα λύσεων βολικών προς τον Ρωσικό παράγοντα στις περιοχές αυτές. Γι' αυτό και ρίχνει γέφυρες προς την νόμιμη και από τον ΟΗΕ υποστηριζόμενη κυβέρνηση της Τρίπολης, αντί να στηρίζει μονόπλευρα το άστρο του φιλόδοξου και όχι αναγκαστικά δεδομένου στρατηγού Haftar. Αντικειμενικός σκοπός της Ρωσίας είναι πάντα η αποκατάσταση της τάξης στη χώρα σε σχέση με τα πετρελαϊκά της συμφέροντα εκεί, τον έλεγχο των εξαγωγικών λιμένων και των μελλοντικών ενεργειακών αγωγών προς την Ευρώπη.
Τα ενεργειακά συμφέροντα της Σαουδικής Αραβίας στην Λιβυκή εξίσωση;
Στην προσπάθεια να απαντηθεί το ερώτημα, «αφού τα χρήματα από την εξαγωγή πετρελαίου στη χώρα τελικά πάνε στο ταμείο της κυβέρνησης στην Τρίπολη, γιατί να θέλουν εσωτερικές δυνάμεις την διακοπή των ενεργειακών εξαγωγών της χώρας;», μία ενδεχόμενη απάντηση μπορεί να προέρχεται από μία άλλη σημαντική παγίδα στην οποία έχει εγκλωβιστεί η Σαουδική Αραβία και δίνει αν θέλετε και μια απάντηση στο ποιος ωφελείται από την διακοπή των Λιβυκών εξαγωγών πετρελαίου.
Από τις αρχές της χρονιάς που αποφασίστηκε μεταξύ ΟΠΕΚ και Ρωσίας η μείωση της παραγωγής πετρελαίου προκειμένου να αυξηθεί η τιμή του στις διεθνείς αγορές, έφτασε η Σαουδική Αραβία να έχει επωμιστεί, σε πολύ μεγάλο ποσοστό, μείωση της δικής της παραγωγής, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει να χάσει σημαντικά μερίδια αγοράς από τους κύριους ανταγωνιστές της που είναι οι παραγωγοί σχιστολιθικού πετρελαίου της Βόρειας Αμερικής. Παράλληλα, η Σαουδική Αραβία βλέπει χώρες όπως είναι το Ιράκ, με την σχεδόν πλέον ανεξάρτητη Αυτόνομη Περιοχή του Βορείου Ιράκ ή τη Λιβύη να αυξάνουν την παραγωγή τους, και εκείνη να μην νομιμοποιείται να ζητήσει τη συμμόρφωσή τους σε χαμηλότερα επίπεδα, διότι χωρίς εξαγωγή πετρελαίου και συνάλλαγμα θα χαθεί κάθε έννοια και προοπτική σταθερότητας σε αυτές τις περιοχές.
Άρα βλέπει να έχει εγκλωβιστεί σε μια παγίδα που μόνο η καταφυγή σε στρατηγήματα αναγκαστικής διακοπής της παραγωγής θα μπορούσαν να της δώσουν ανάσα στους γεω-οικονομικούς σχεδιασμούς της. Ως εκ τούτου, η Σαουδική Αραβία θα μπορούσε να είναι ένας πιθανός παίκτης που θα έβλεπε με καλό μάτι την ανατροπή του υφιστάμενου σκηνικού στη Λιβύη και την διακοπή, έστω και προσωρινή, των ενεργειακών εξαγωγικών φορτίων από τη χώρα προς τις αγορές. Μία πρόσθετη παράμετρος επίσης είναι η αύξηση του κόστους μεταφοράς, μέσω της αύξησης του κόστους των ασφαλίστρων των πλοίων λόγω της αυξημένης επικινδυνότητας και του ρίσκου που ενέχουν τα φορτία από τους Λιβυκούς λιμένες. Βλέπετε, το παιχνίδι των τιμών του πετρελαίου έχει πολλές παραμέτρους…
Η στρατηγική έκλειψη της ΕΕ από την Ανατολική Μεσόγειο
Και ενώ το παραπάνω σκηνικό αφορά ευθέως την ΕΕ και τα συμφέροντά της, εν τούτοις η στρατηγική έκλειψη της Ένωσης από την περιοχή είναι οριστική και εκκωφαντική!
Δυστυχώς η ΕΕ βλέπει με καθυστέρηση μπροστά της μόνο ένα πρόβλημα, αυτό του μεταναστευτικού. Προσπαθεί δυο χρόνια τώρα να καταλήξει σε ένα σχέδιο στρατηγικής αντιμετώπισής του, αλλά μάταια. Μέχρι να καταλήξει κάπου, αυτό που κάνει είναι να χρηματοδοτεί δράσεις ώστε ο μεγάλος όγκος των μεταναστών να κρατείται πίσω από την Βόρειο-αφρικανική Μεσογειακή ακτή. Και το πρόβλημα συσσωρεύεται και διογκώνεται, και γίνεται ακόμη πιο εκρηκτικό στις ερήμους της εύθραυστης Λιβύης.
Εκτός του μεταναστευτικού, η ΕΕ δεν μπορεί να αντιληφθεί το γεωπολιτικό και το γεωοικονομικό παιχνίδι που παίζεται στην περιοχή ή ακριβέστερα να το δει έξω και πέρα από το συμβατικό πλαίσιο που θα το έβλεπε και το λογιστήριο μιας μικρομεσαίας βαλκανικής επιχείρησης.
Μακροπρόθεσμα, η στρατηγική έκλειψη της ΕΕ από την περιοχή θα έχει ανυπολόγιστες συνέπειες για την Ευρώπη, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία που καλύτερα μπορούν να μας την διηγηθούν οι μελετητές της Μεσαιωνικής Ιστορίας!
*Ο κ. Βασίλης Κοψαχείλης είναι Διεθνολόγος, Γεωστρατηγικός Αναλυτής.
