Αναταραχή στα Βαλκάνια – Τι προβληματίζει την Αθήνα…
Του Βασίλη Κοψαχείλη*
Στην σκιά των απότοκων της «Αραβικής Άνοιξης» στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, που απορροφά τα τελευταία χρόνια το παγκόσμιο ενδιαφέρον και τα φώτα της δημοσιότητας, η πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης – τα Βαλκάνια – εδώ και μήνες συσσωρεύουν δυναμικό έντασης.
Μία γεύση πήραμε την περασμένη εβδομάδα με την πολιτική κρίση που ξέσπασε στη γειτονική μας FYROM και με τις αλυτρωτικές δηλώσεις του Αλβανού πρωθυπουργού ενόψει των δικών τους εκλογών στις 18 Ιουνίου. Η Αθήνα παρακολουθεί αυτές τις εξελίξεις, σταθμίζει προσεκτικά όλους τους παράγοντες και εστιάζει σε ορισμένα γεωστρατηγικά συμπεράσματα που προβληματίζουν.
Γεωπολιτικές ανακατατάξεις, συμφέροντα και πολιτική κρίση
Οι εξελίξεις στα Βαλκάνια κινούνται ταυτόχρονα πάνω σε δύο άξονες. Στους ανταγωνισμούς για σφαίρες επιρροής μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων και σε ενδοκρατικούς πολιτικούς ανταγωνισμούς που το πολιτικό στοιχείο αλληλεπιδρά ενίοτε με το εθνοτικό στοιχείο και δημιουργούν εκρηκτικό μείγμα.
Τον τελευταίο χρόνο τουλάχιστο, οι δύο αυτοί άξονες συμπλέκονται επικίνδυνα.
Μία διάσταση είναι η απόφαση της φιλοδυτικής κυβέρνησης του Μαυροβουνίου να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Η Ρωσία διατηρεί στενούς δεσμούς με τη χώρα αυτή από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου, και κατά κάποιο τρόπο, την θεωρεί ως κομμάτι της δικής της σφαίρας επιρροής. Εκτιμά λοιπόν την είσοδο του Μαυροβουνίου στην Βορειοατλαντική Συμμαχία ως ανατροπή των περιφερειακών ισορροπιών και αντιδρά αποσταθεροποιώντας άλλα συγκοινωνούντα δοχεία στην ευρύτερη Βαλκανική, όπως είναι για παράδειγμα το Κοσσυφοπέδιο (με τα εκεί συμφέροντα της Σερβικής μειονότητας να βλέπουν τη Ρωσία ως προστάτιδα δύναμη) και τη FYROM (προσεταιριζόμενη η Ρωσία τον δεξιό εθνικολαϊκιστή πρώην πρωθυπουργό Nikola Gruevski και το κόμμα του VMRO DPMNE έναντι των σοσιαλδημοκρατών του Zaev και των Αλβανικών κομμάτων).
Οι Αμερικανοί - ποιοι Αμερικανοί άραγε, αφού και στην Ουάσιγκτον δεν υπάρχει πλέον μια πολιτική γραμμή - με τη σειρά τους έχουν επιτρέψει να εξελιχθεί ένα πολύ επικίνδυνο παιχνίδι μεταξύ Τιράνων και Άγκυρας. Ενόψει των εκλογών στην γειτονική Αλβανία στις 18 Ιουνίου, ο σημερινός πρωθυπουργός Έντι Ράμα (πολιτικό παρακολούθημα του Ερντογάν) παίζει το εθνικολαϊκιστικό χαρτί, καλλιεργώντας φαντασιώσεις περί «Μεγάλης Αλβανίας» σε βάρος του Ελληνικού και κυρίως του Σλαβικού στοιχείου.
Σε αυτό το σκηνικό και ενώ κανείς θα περίμενε η ΕΕ να έχει κεντρικό ρόλο, αφού οι εξελίξεις στην περιοχή την αφορούν άμεσα τουλάχιστο λόγω γεωγραφικής εγγύτητας, δυστυχώς από τη μία άγεται και φέρεται πολιτικά από εθνικές ευρωπαϊκές ατζέντες με ιστορικά ύποπτο ρόλο στη Βαλκανική, και από την άλλη, μυωπικά αντιμετωπίζει τα προβλήματα της εύθραυστης αυτής περιοχής κυρίως ως ζήτημα αριθμού μηδενικών στο τσεκ της οικονομικής βοήθειας…
Τι προβληματίζει την Αθήνα…
Όταν ο Έλληνας υπουργός εξωτερικών, κ. Κοτζιάς συναντούσε προ ολίγων εβδομάδων στην Ουάσιγκτον τον Αμερικανό ομόλογό του κ. Τίλλερσον και του έλεγε ότι η χώρα μας είναι νησίδα σταθερότητας μέσα σε ένα πέλαγος αστάθειας, ήξερε πολύ καλά τι του έλεγε, διότι έβλεπε βαριά σύννεφα στον ορίζοντα.
Η Αθήνα, εδώ και καιρό, παρακολουθεί με προσοχή τις εξελίξεις στη Βαλκανική και συγκλίνει σε ορισμένα γεωστρατηγικά συμπεράσματα που την προβληματίζουν.
Τα συμπεράσματα αυτά συνοψίζονται στα ακόλουθα:
α) Ο συνδυασμός της αποσταθεροποίησης στη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική και στη Βαλκανική, αυξάνει υπέρμετρα την πίεση προς τη χώρα μας, που με δεδομένη και την οικονομική συγκυρία, μας «απομονώνει» από το σχετικά σταθερό Ευρωατλαντικό σύστημα, ως ενιαίο γεωπολιτικό, γεω-οικονομικό και γεω-επιχειρηματικό σύνολο.
β) Αν δεν προσεχθούν από τις μεγάλες δυνάμεις ορισμένα πολύ λεπτά ζητήματα, τότε είναι πολύ πιθανός ο κίνδυνος, η πολιτική κρίση στην ευρύτερη Βαλκανική να πάρει διαστάσεις και χαρακτηριστικά εθνοτικής κρίσης με απρόβλεπτες συνέπειες για την συνολική σταθερότητα.
γ) Η απομάκρυνση των ΗΠΑ, της Μ. Βρετανίας και της Ρωσίας από τις περιφερειακές πολιτικές ολοκλήρωσης και η επιστροφή τους σε ένα μοντέλο επανεθνικοποίησης της Πολιτικής μέσω διμερών αντί των πολυμερών συμφωνιών – παρά τα προφανή πλεονεκτήματα – ενέχει σοβαρούς κινδύνους. Ο σημαντικότερος κίνδυνος είναι ο διαχρονικός εφιάλτης της παγκόσμιας σταθερότητας, δηλαδή ο διαχωρισμός των περιφερειών σε άξονες και σφαίρες επιρροής μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων που ιστορικά οδηγούν συνήθως σε σφοδρές ένοπλες συγκρούσεις.
δ) Η Ρωσική εμμονή να ελέγξουν απόλυτα, μετά το 2014, το τόξο από τη Βαλτική ως τον Κόλπο της Σύρτης όπως και να διατηρήσουν τα «κεκτημένα» τους στα Βαλκάνια και την Αδριατική. Βλέπουν στην Αθήνα, ότι η Ρωσία είναι αποφασισμένη να τραβήξει τα πράγματα ακόμη και στα άκρα, προκειμένου να μην χάσει μερίδια στην περιφερειακή γεωστρατηγική αγορά. Την Αθήνα επίσης την ανησυχεί η διαπίστωση, πως ορισμένοι κύκλοι στην Ουάσιγκτον, είτε δεν αντιλαμβάνονται είτε επίτηδες εξωθούν τα πράγματα σε σύγκρουση ζωτικών συμφερόντων με τη Μόσχα.
ε) Επίσης, την Αθήνα την προβληματίζει η κατατονική συμπεριφορά Ουάσιγκτον, Βρυξελλών και Μόσχας απέναντι στις αλυτρωτικές φιλοδοξίες της Άγκυρας και των Τιράνων. Αυτό συμβαίνει, διότι κανείς από τους τρείς μεγάλους δεν θέλει να στριμώξει την Τουρκία και την Αλβανία, με τον φόβο μην αφήσει κάποιο πλεονέκτημα προς εκμετάλλευση στους άλλους. Το γεγονός αυτό το εκμεταλλεύεται πάντως η Τουρκία, που έχει δέσει στο άρμα της τον Αλβανό πρωθυπουργό και μεθοδικά δημιουργούν τον δικό τους άξονα συνεργασίας, εναντίον των Ελληνικών και Σλαβικών συμφερόντων στην περιοχή.
στ) Τέλος, η Αθήνα δεν θα ήθελε να δει μια αναθέρμανση φιλοδοξιών στη γειτονική Βουλγαρία σχετικά με το ενδεχόμενο διάλυσης της FYROM. Γεωστρατηγικά η ύπαρξη της FYROM εξυπηρετεί, υπό την παρούσα συγκυρία, τα Ελληνικά συμφέροντα, διότι αποτρέπει το φιλόδοξο σενάριο δημιουργίας μιας «Μεγάλης Βουλγαρίας» και μιας «Μεγάλης Αλβανίας». Αν η Βουλγαρία παρασυρόταν στον αλυτρωτισμό, τότε με σχετική βεβαιότητα θα εξεγείρονταν οι Μουσουλμανικοί πληθυσμοί εντός της Βουλγαρίας, διότι το νέο σλαβικό πληθυσμιακό στοιχείο θα ανέτρεπε σε βάρος των Μουσουλμάνων την σημερινή εκλογική τους δυναμική στη χώρα. Παρά τις ποιοτικές διαφορές που υπάρχουν, η εξέγερση του Μουσουλμανικού στοιχείου στη Βουλγαρία ενδεχομένως να επηρέαζε αρνητικά και το Μουσουλμανικό στοιχείο στην Ελληνική Θράκη.
Η Αθήνα θα πρέπει να ισορροπήσει μεταξύ δύο πολύ ασταθών περιοχών, την ευρύτερη Μ. Ανατολή στα νοτιοανατολικά και τα εύθραυστα Βαλκάνια στα βορειοδυτικά. Το δυστύχημα για τα Ελληνικά συμφέροντα είναι ότι η πίεση από αυτά τα δύο «μέτωπα» αντί να εκτονώνεται προς το εξωτερικό τους περίβλημα – πιο ανατολικά για τη Μέση Ανατολή και πιο βόρεια για τα Βαλκάνια – αντίθετα συμπιέζεται προς το εσωτερικό του περιφερειακού συστήματος, στον πυρήνα του οποίου βρίσκεται η Ελλάδα.
*Ο κ. Βασίλης Κοψαχείλης είναι Διεθνολόγος, Γεωστρατηγικός αναλυτής
(Φωτογραφία: Nake Batev/Anadolu Agency/Getty Images/Ideal Image)
